Məgər Putinə “baş yoldaş” demək Rusiyanın vassalı olmağı qəbullanmaq deyil?.. Analitik

“Rusiya  Qazaxıstan üçün daha çox fayda gətirən ölkədir, nəinki ABŞ. Prezident Tokayevin Vaşinqtondan qayıdıb Moskvaya uçmasının arxasında bu problemlərin yaranmaması və tranzitlərin işləməsi dururdu...”

Qazaxıstan prezidenti Qasım-Comərd Tokayev Vaşinqtonda Tramla görüşüb ona təriflər dedikdən sonra ölkəsinə qayıtdı və az sonra Moskvaya gedib, Putinə daha güclü təriflər yağdırdı və ona " baş yoldaş" deyə müraciət etdi. Məgər bu, yenidən Rusiyanın vassallığını qəbul etmək demək deyilmi?..

Mövzu ilə bağlı Moderator.az-a açıqlamasında  siyasi analitik tahir Cəfərli bunları söyləyib:

“Yox, qətiyyən belə deyil! Qasım-Comərd Tokayevin istər Vaşinqtondakı, istərsə Moskvadakı hərəkətləri diplomatik etikadır. Bu bir evə qonaq gəlmiş insanın davranışıdır. Qonaq gəlmiş həmişə ev yiyəsini tərifləyir. Psixoloji vəziyyəti bunu tələb edir. Diplomatiyada da belədir. Bununla belə, Qazaxıstan Prezidentinin davranışını başa düşmək üçün onun bu səfərlərinin nə ilə əlaqəli olduğunu və hansı iqtisadi maraqlar güddüyünü  düşünməliyik...

Nəzərə alsaq ki, Ukraynadakı müharibə Avropaya gedən tranzit yollarının qarşısını alıb, köhnə tranzitlə  oraya Çin və başqa Şərq ölkələrindən yüklər getmir. Qazaxıstan bu yüklərin Cənub  tranzitləri vasitələri ilə dünyaya çatdırması üçün “orta dövlət “statusu almış ölkəyə çevrilmişdir. Odur ki, Avropa İttifaqı Mərkəzi Asiya ölkələrinin Qazaxıstan ətrafında birləşməsi və birliklərini yaratması təklifləri ilə çıxış edirlər və xüsusi layihələri ilə bu işə 14 milyard avro ayırıblar.  Bu layihənin iqtisadi mahiyyəti Qazaxıstanın başçılığı ilə “Orta  tranzit” xətləri vasitəsi ilə Çindən və başqa ölkələrdən gələn yüklərin Cənuba göndərilməsi məqsədi  güdürlər. 

Yadınızda varsa, Prezident Tokayevin Azərbaycana ilk səfəri Çin yüklərinin  Azərbaycandan İrana göndərilməsi ilə başlandı...

Əlbəttə ki, bu tranzitin işləməsində marağı olmayan dövlətlər də vardır və onların Cənubi Qafqazdan keçən yüklərin Zəngəzur dəhlizi vasitəsi ilə Türkiyəyə  və oradan başqa ölkələrə göndərilməsini istəyən dövlətlərdən biri elə ABŞ-dır. Zəngəzurla bağlı Azərbaycan və Ermənistan liderlərinin Vaşinqton səfəri ABŞ Prezidenti Donald Trampın həmin dəhlizin işləməsində maraqlı olduğunu ortaya çıxartdı...  

Hesab edirəm ki, Prezident Tokayev və onunla birlikdə Trampla görüşə çağırılmış Mərkəzi Asiya dövlət başçıları ilə əməkdaşlıq məsələsi də bu tranzitlərin işləməsi ilə bağlıdır. Bununla belə , anlamalıyıq ki, Qazaxıstan “orta dövlət” statuslu yeganə ölkədir ki, əsas tranzitin haradan keçəcəyini o, müəyyən edir...

Əlbəttə ki,Trampın təklif etdiyi marşrutlar ancaq onun  dövlət maraqlarını təmin edir. Nəzərə alsaq ki, ABŞ  Prezidentinin xarici siyasəti proteksionizmdir və ondan əvvəlki prezidentlərin demokratiya oyunbazlığı deyil, ciddi iqtisadi təzyiqlər və siyasi təsirlərdir, Prezident Tokayevin qarşısına Rusiya ilə onun arasında ciddi problemlər  çıxarır. Odur ki, hər iki ona təzyiq edən ölkərdən az təzyiqlisini seçməlidir. Rusiya  Qazaxıstan üçün daha çox fayda gətirən ölkədir, nəinki ABŞ. Prezident Tokayevin Vaşinqtondan qayıdıb Moskvaya uçmasının arxasında bu problemlərin yaranmaması və tranzitlərin işləməsi dururdu. Onun Moskvaya gəlişi Çini də sabitləşdirdi və İranı sevindirdi, faktiki olaraq İranın Şimal dəhlizi açıldı.

Prezident  Tokayev bu yolu seçməklə göstərdi ki, ABŞ-ın onun qarşısına qoyduğu tələblər ilk baxışda Çinə və Rusiyaya qarşı olsa da, əslində Avropa İttifaqına qarşıdır. Bünki bu ittifaqın dağılmasında ABŞ-ın geo-siyasi marağı vardır.

Prezident Tokayev  çox yaxşı bilir ki, ABŞ Rusiyaya qarşı qəbul edəcəyi  yeni sanksiyalar belə, heç nəyi dəyişməyəcək, əksinə, Rusiyanı deyil, Aİ-ni lüt qoyacaq. Onun Moskvada Şimal-Cənub tranzitinin  işləməsinə razılıq verməsi Qazaxıstanın sırf iqtisadi və siyasi marağındadır. Qazaxıstan tranziti vasitəsi ilə Türkmənistana keçməklə İrana yüklərin çatdırılması Şimal-Cənub yolunu işlətdi. Bunun Qazaxıstana gətirdiyi gəlir isə milyardlarla ölçülür. Əslinə qalsa, bu yollar vasitəsi ilə Çinin də malları İrandan keçərək Avropaya çatdırılır. Tokayevin bu hərəkəti onu göstərir ki, onun ölkəsi Rusiya və Çin arasında balansı saxlamaqla güclü iqtisadiyyatı olan ölkəyə çevriləcək, özü də çox qısa bir müddətdə...

K.Tokayev nəyin bahasına olursa-olsun ölkəsində stabilliyi, regionunda isə sülhü saxlamalıdır. Bunu da edir. Şimal –Cənub tranzitinin işləməsi Mərkəzi Asiya ölkələrinin də inkişafına böyük təkan verməlidir. 

Nəzərə alsaq ki, Çin və Aİ Mərkəzi Asiya dövlətləri arasında Orta dəhliz  layihəsinin işləməsində də maraqlıdır, aydındır ki, Azərbaycanımız da bu dəhlizdən kənarda qalmır -  Azərbaycandan keçən yüklər Qara dənizə çatdırılır. Odur ki, “ Orta xətt ” tranziti  Cənubi Qafqazda sülhün və  əmin-amanlığın təminatçısına çevrilir...”

S.Laçın