Məktəbə öz xanlığı kimi baxan direktorlar, işdən çıxarılan müəllimlər, bullinqə məruz qalan şagirdlər...

Yeni tədris ilinin başlanmasına sayılı günlər qalıb. Son zamanlar məktəblərdə kriminal hadisələr, bullinq, həmçinin məktəb rəhbərliyi, müəllimlər və uşaqlar arasında olan münasibətlərin gərginləşməsi hər kəsi narahat edir. Təəssüflər olsun ki, bəzi məktəblərin direktorları, sözün əsl mənasında məktəbi öz mülkü hesab edir və məktəbdə istədiyi "qanun"ları tətbiq edir. Bu qanunların təsiri məktəb kollektivi ilə yanaşı, uşaqlara da sirayət edir.

Bəzi direktorlar sanki kiçik xanlıq yaradıblar. Bu xanlıqlardan narazılıqlar kənara çıxanda həmin diqqət həmin məktəblərin üzərinə yönəlir. Məsələn; bir neçə gün əvvəl bir xəbərlə qarşılaşdım Direktor məktəbin 3 müəllimini işdən çıxarıb. Məhkəmələrdə uduzan direktor müəllimləri tədrisdən uzaqlaşdırır. Tez-tez qarşılaşırıq, məktəblərdə pul yığma halları, rüşvət, ayrı-seçkilik, xanlıq sistemi və s.

Bu gün bizi daha çox narahat edən uşaqlarımızın məktəblərdəki taleyidir. Təhsilin “t” si belə müşahidə edilməyən bəzi məktəblərdə uşaqlar sözün əsl mənasında repetitor ümidinə qalıb.

Əslində, mövzumuz məktəblərdə bullinqdir. Necə olmaya bilər axı? Bir məktəbdə ki, direktorla müəllimlər yol getmir, uşaqlar necə bir-birini yola verə bilər ki? Acınacaqlı durumdur. Statistikaya görə məktəblərdə uşaqların 30-50%-i təhqirlə, bullinqlə üzləşir. Bullinq və ya təqib, hansısa məktəblinin bir, bir neçə nəfər və ya bütün komanda tərəfindən məruz qaldığı bir sistemli zorakılıqdır. Zərərçəkən təhqir, təhdid, digər zorakılıq növləri ilə üzləşir.

Təcavüzkar zərər çəkmiş şəxsin hərəkətlərini nəzərə almır. "Bu, sadəcə bir zarafatdır" və ya "səhv bir şey etmədim" kimi bəhanələrlə gizlənir. Ancaq bu davranışlar qurbanlarda alçaqlıq və qorxu hissi yaradır. Təcavüzün təzahürləri sistematikdir və uzun müddət davam edir. Bullinq aylar və hətta illərlə davam edə bilər. Psixoloji, fiziki və digər şiddət növləri dəfələrlə təkrarlana bilər.

Buller və qurbanların qüvvələri asimmetrikdir. Təcavüzkar həmişə dominant vəziyyətdədir. Fiziki və ya psixoloji üstünlüyü var. Təqib edən uşağın belə bir qüvvəsi yoxdur. Buna görə də, zorakılığın qarşısını ala bilmir.

Bullinq birbaşa və dolayı yol ilə ola bilər. Araşdırmalara görə bullinq ilkin və orta siniflərdə daha çox müşahidə edilir. Dolayı zorakılıq - dedi-qodu, boykot, manipulyasiya orta məktəbdə daha çox rast gəlinir. Qurbanlar uzun müddət bu vəziyyətə ya dözməli olur, ya da...

Qurban bu və ya digər uşaqlardan sistematik təcavüz yaşayan bir uşaqdır. Qurban özünü tənha hiss edir, təhqir etməyə davam gətirə bilmir. Tez-tez təhqir olunan bir məktəbli, səhv başa düşülmək və daha zəif görünmək qorxusu səbəbiylə kömək istəmir.

Təcavüzkar - "buller"

Qurbana təcavüz edən uşaqdır. Burada bir neçə təcavüzkar ola bilər. Müşahidəçilər bullinqdə iştirakçı olmurlar, ancaq onu dayandırmağa da çalışmırlar. Adətən bu, qurbanın yerində olmaq qorxusu ilə əlaqədardır.

Bullinq qurbanı tabe etmək, ona nəzarət etmək və alçaldılması üçün fiziki gücün istifadəsi ilə özünü göstərir.

Buller, fiziki güc tətbiq etmədən qurbanın emosional tarazlığını zədələyir.

Təcavüzkar ədəbsiz jestlər nümayiş etdirir, internetdə təhqiramiz mesajlar və ya dərslərdə, məktəbin divarlarında təhqiramiz yazılar nümayiş etdirir, hətta aşifahi şəkildə təhqir, tənqid edir, təhdid edir, dedi-qodular yayır, eyni zamanda pulu və qidanı şantajla ələ keçirir.

Boykot vasitəsilə - təcavüzkarlar digər uşaqları məktəbdə və ondan kənarda qurbana məhəl qoymamağa inandırırlar və ya məcbur edirlər.

Mütəxəssislərin fikrincə, araşdırmalar zamanı müəyyən olunub ki, bullinqə məruz qalan uşaq digərlərindən fərqləndiyi üçün bullinqə məruz qalır. Məsələn; milliyyət, nitq xüsusiyyətləri, geyim, böyümə və ya fizika, hobbi, üz xüsusiyyətləri. Ancaq səbəblər yalnız təcavüzkarlar üçün bəhanələrdir. Bəzi uşaqların başqalarına istehza etməsinin səbəbləri daha da dərindir. Belə ki, tez-tez ailədə şiddət görən və ya ona meylli olan məktəblilər təcavüzkar olurlar. Belə uşaqlar təcavüzün təzahürlərinin normal olduğunu qəbul edə bilərlər. Yaş və depressiyanın da böyük təsiri var. Bu səbəblər yeniyetmələr üçün xarakterikdir. Özünə şübhə, hormonal xəstəliklər və digər problemlər səbəbindən şagird çox emosional və aqressiv ola bilər.

Qurban rolunda lan uşaqlarda psixi pozğunluqlar, fobiyalar, qida davranışı pozğunluqları və depressiya müşahidə edilə bilər. Ən ağır hal, təhqirə məruz qalan qurbanların öz həyatına qəsd etməsidir.

Xüsusi olaraq vurğulayaq ki, məktəb illərində yaşanan fiziki və ya psixoloji hadisələr uşağın gələcək həyatında iz buraxır. Bu cür nəticələrin qarşısını almaq və ya onları yumşaltmaq başı təhsildən başqa hər şeyə qarışmış məktəb direktorlarının, müəllimlərin və əgər varsa, məktəb psixoloqlarının məsuliyyətindədir.

Unutmamalıyıq ki, hər hansı bir şagird təqiblərə məruz qala bilər. Ancaq hər bir qurban valideynlərdən və ya digər böyüklərdən kömək istəməyə hazır olmur. Bu vəziyyətdə olan məktəbli utanc, qorxu, günahkarlıq və digər duyğular yaşaya bilər. Ancaq valideynlər və ya məktəb kollektivi uşaqda məktəb bullinqinin əlamətlərini görə bilərlər.

Valideynlər uşağa çox diqqət etməlidir. Əgər uşaq pis yatırsa, bədənində döyülmələrin izi varsa, qarın və ya sinə ağrısı yaşayırsa, iştahsızlıq və ya kilo itkisi varsa, performansın pisləşməsi, məktəbə getmək istəməmək, enures, sinir, depressiya vəziyyəti, həddindən artıq ehtiyatlılıq və güzəştə getmək müşahidə edilirsə, bu zaman övladınızın bullinq qurbanı olduğundan şübhələ bilərsiniz.

Məktəbdə bullinq problemi vahid bir yanaşma tələb edir. Şagirdin tək mübarizə aparması çox çətindir, buna görə valideynlər və müəllimlər də bu davranışla mübarizə aparmalıdır. Məktəb psixoloqu, müəllimlər və valideynlər problemini həll etmək üçün birgə çalışmalıdır.

İradə Cəlil, Bizimyol.info

Azərbaycan Respublikasının Medianın İnkişafı Agentliyi (MEDİA)

Məqalə, Medianın İnkişafı Agentliyinin onlayn media subyektlərinə (veb-saytlara) maliyyə dəstəyi əsasında hazırlanıb.

İstiqamət: 6.3.16. elmi-kütləvi, mədəni-maarif, təhsil proqramlarının hazırlanması.