Milyonlarla insanı vuran sirli yuxu xəstəliyi: 1917ci ildə nə baş verib?

1990-cı ildə çəkilmiş "Oyanışlar" filmində 30 il komada olan Robert De Nironun personajı oyananda "İnsanlar həyatın nə demək olduğunu unutdular. Yaşamağın nə demək olduğunu unutdular" demişdi.
Letargik ensefaliya və ya "yuxu xəstəliyi" kimi tanınan xəstəlikdən ötən əsrdə bir milyondan çox insan əziyyət çəkib. I Dünya müharibəsi zamanı və ondan sonra dünyada təxminən bir milyon insana təsir edib. Sonra o, yoxa çıxıb və ötən əsr üçün sirr olaraq qalıb. Heç vaxt cavablandırıla bilməyən sual budur: Buna nə səbəb olub?
Demokrat.az xəbər verir ki, xəstəlik ilk dəfə 1917-ci ildə Vyanada nevroloq tərəfindən təsvir edilib. İlkin simptomlar qrip əlamətlərinə bənzəyir, lakin bundan başqa heç bir oxşarlıq tapılmayıb. Sonrakı bir neçə həftə ərzində bəzi xəstələr heç yata bilməyib, bəziləri isə o qədər yuxuya gedib ki, yemək üçün yalnız bir neçə dəqiqə oyanıb.
Xəstəliyin bu erkən mərhələsində xəstələrin yarısı ölüb. Lakin sağ qalanların vəziyyəti daha da qarışıq olub. Sağaldıqdan sonra işə qayıdanlar hərəkətlərində sərtlik və yavaşlıq hiss etməyə başlayıblar. Bəziləri hətta gözlərini müəyyən mövqelərə dikib dayanıb. Bu vəziyyət irəliləməkdə davam edib və bir çox insan komaya düşüb.
Ancaq bu, hamısı deyil. Bir çoxunun nitqi monoton və ya zəif olub. Bəziləri əhval-ruhiyyələrində, qavrayışlarında və şəxsiyyətlərində dəyişikliklər yaşayıb.
Xəstəliyin mənşəyini tapmaq göründüyü qədər asan deyil. Ya QİÇS-ə səbəb olan HİV və ya uşaqlıq boynu xərçənginə səbəb olan HPV-ni başa düşmək qədər çətin olub.
Birdən başlayan və sonra yox olduğunu nəzərə alaraq, bəziləri xəstəliyin infeksiya ilə əlaqəli ola biləcəyini irəli sürüblər. İspan qripi ilə eyni vaxtda ortaya çıxsa da, letargik ensefaliya halları daha əvvəllər görünməyə başlayıb. Lakin xəstəliyə tutulanların beynində qrip virusu aşkar edilməyib.
Xəstəliyin mənşəyini anlamaq üçün aparılan araşdırmada letargik ensefali olan 600-dən çox xəstənin qeydləri ətraflı şəkildə araşdırılıb. Qeydlərdə olan xəstələrin yalnız 32%-nin xəstəliyin başlamazdan bir il əvvəl qriplə uzaqdan əlaqəsi olmayan bir xəstəliyə sahib olduğu müəyyən edilib. Onların 1%-dən azında ailə üzvlərindən biri xəstəlikdən əziyyət çəkib. Beləliklə, qrip infeksiyası hekayəsi özü heç nə demək deyil.
Bəs ətraf mühitin təsiri ola bilərmi? 1917-ci il I Dünya müharibəsi səbəbindən insanların, silahların və resursların böyük yerdəyişməsi ili olub. Ola bilsin ki, yeni kimyəvi maddə istifadə olunub. Bununla belə, tədqiqatda iştirak edən insanların hər hansı xüsusi bir maddə ilə əlaqəli olduğu görünməyib.
Bu yaxınlarda xəstəliyin mənşəyi ilə bağlı yeni bir nəzəriyyə irəli sürülüb. Buna görə bunun otoimmün bir vəziyyət ola biləcəyi düşünülür. Bu vəziyyətdə bədənin təbii müdafiə mexanizmləri özünü işə salmış və beyinə hücum etmiş ola bilər. Bu vəziyyət bədənin başqa yerlərində baş verə bilər. Məsələn, mədəaltı vəzi hüceyrələrinə qarşı reaksiya 1-ci tip diabetə səbəb ola bilər.
Bu beyində baş verdikdə, nəticələr dağıdıcı ola bilər. Məsələn, son illərdə MS xəstəliyinin immunitet sistemindəki problemdən qaynaqlandığı anlaşılıb.
Otoimmün ensefalit adlanan bu xəstəlikdə müəyyən antikorlar beyindəki sinir hüceyrələrinə hücum edir. Müəyyən edilib ki, letargik ensefalit diaqnozu qoyulan xəstələrin demək olar yarısında otoimmün ensefalit ola bilər, lakin bu, bu gün tanıdığımız növlərin heç birinə uyğun gəlmir.
Bəs bu, birdən ortaya çıxan və bu qədər müxtəlif simptomlara səbəb olan xəstəliyi necə izah edir? Bəzi xəstələr hərəkətlərinin və düşüncələrinin yavaşladığını söyləyirlər. Digərləri halüsinasiyalar və qəribə hezeyanlar yaşayır. Qrip və ya başqa bir şey kimi bir infeksiya fikrinə qayıtmaq lazım ola bilər.
Bütün bunların həqiqətən əhəmiyyəti varmı? Letargik ensefaliya bu növdə ilk nevroloji epidemiya deyildi və əgər onu həll etməsək, növbəti epidemiyaya hazır olmayacağıq.
Jalə
Demokrat.az