“National Geographic” Azərbaycan şərabçılığından yazdı FOTO

Nüfuzlu “National Geographic” jurnalı Azərbaycanın şərabçılıq ənənələrinə və bu sahənin tarixində mühüm rol oynamış alman kolonistlərinin irsinə dair geniş məqalə dərc edib. Yazıda ölkənin zəngin şərabçılıq tarixi, xüsusilə də Göygöl rayonunda bu sahənin inkişafına töhfə verən tarixi məqamlar ətraflı şəkildə araşdırılır.

Sfera.az həmin yazını təqdim edir:

- Azərbaycanın şərabla münasibəti çoxəsrlik, ziddiyyətli, bəzən isə dramatik hadisələrlə dolu bir sevgi tarixçəsidir. Bu tarixi araşdırmaq üçün ölkənin şimal-qərbində yerləşən Göygöl şəhərinə yollanırıq. 19-cu əsrdə burada məskunlaşan alman köçkünlər, yerli şərabçılıq ənənələrini əbədi olaraq dəyişdirdilər.

Üç il öncə bu cüt taxta qapılar zibil dağlarının altında gizlənmişdi. Onların arxasındakı bina isə köhnəlmiş, baxımsız və təbii gözəlliklərlə örtülmüş bir vəziyyətdə idi. Göygöl sakinləri bu binanın yanından bazara və ya dostları ilə görüşə gedərkən keçirdilər, lakin bu tərk edilmiş tikiliyə və onun içində nə ola biləcəyinə demək olar ki, heç kim fikir vermirdi. Ta ki, bir gün bir nəfər fərqli düşünənə qədər.

“Oradan keçdikcə həmişə bu hava çıxışlarının nə üçün olduğunu düşünürdüm”, – deyə yerli gənclər təşkilatçısı və bələdçi Raul Abbaszadə qeyd edib. 
Həqiqəti öyrənmək istəyən Raul rəsmi icazə alaraq “Yakob Hummel” küçəsindəki həmin qapıların qarşısını örtən 70 maşınlıq tullantını təmizlətdi. Nəticədə taxta çəlləklərlə dolu, 1930-cu illərə aid inventar sənədləri olan bir zirzəmi tapıldı. Bunların hamısı, Raulun dediyinə görə, orada yaşamış alman şərabçı Kristoff Vohrerin irsinə aiddir. Raul bizi sınıq bir pilləkənlə aşağı apararaq sərin zirzəmi otağına çatdırır. Burada hələ də qıcqırmış üzümlərin qoxusu hiss olunur. Kəşfdən sonra həmin zirzəmi təmizlənib elektriklə təmin olunaraq sadə bir şərab dequstasiya zalına çevrilib.

Amma bu sadə bir şərab zirzəmisi deyil. Bu, Azərbaycanın qərbində – Xəzər sahilində yerləşən keçmiş SSSR-də kommersiya şərabçılığının doğulduğu yerə açılan pəncərədir. Bu tarix 1819-cu ildən başlayır – Vürttemberq Krallığından (indiki Baden-Vürttemberq) olan 500-ə yaxın alman ailəsi Napoleon müharibələrinin yaratdığı xaosdan qaçaraq, Rusiya imperiyasının köç proqramı çərçivəsində Göygöl, Şəmkir, sonralar isə Helenendorf və Annenfeldə köçürülmüşdülər.

“Almanlar bura gələndə hər ailə 15 hektardan artıq sahəyə üzüm əkir, evdə öz şərabını hazırlayırdı”, – deyə Raul danışır və bizə yerli şərab butulkaları təqdim edirdi. Bir qrup insan şam işığında süfrə arxasında əyləşmişik, süfrə örtüyü isə Azərbaycanın sevilən xalçalarını xatırladır. Mən turşulara, pendirlərə və soyutma ətə baş vururam, Raul isə bizə Göygölün gözlənilməz alman tarixindən danışır.

Vohrerin ev şərabları yaxınlıqdakı Şəkiyə ipək almağa gələn fransız tacirlərin diqqətini çəkmişdi. Onlar onun şərablarını Fransanın Burqundiya bölgəsinin şərablarına bənzətmişdilər. Bu da Vohrer ailəsinə 1860-cı ildə Azərbaycanın ilk kommersiya şərab zavodu olan “Göygöl Şərab Zavodu”nu açmağa ilham vermişdi.
Əslində, Azərbaycanda şərabçılıq qədimdən mövcuddur. Min illər boyunca yerli əhali şəxsi istifadə üçün şərab hazırlayıb və Göygöldə aparılan arxeoloji qazıntılarda eramızdan əvvəl II minilliyə aid şərab izləri olan küplər tapılıb.

Zamanla bu sevgi bəzi imperiyalar dövründə inkişaf edib, bəzilərində isə zəifləyib. Sovet lideri Mixail Qorbaçovun 1985-ci ildəki “anti-alkoqol” kampaniyası ölkənin üzümçülüyünü demək olar ki, məhv etdi. Yalnız 2000-ci illərdən etibarən Azərbaycan şərab sənayesini yenidən dirçəltməyə başladı.

“Göygöl bu ölkədə şərabçılığın beşiyidir”, – deyə şərabçılıq mütəxəssisi və dequstator Əziz Qasımov əlavə etdi: “Sovet Azərbaycanının bütün şərab sənayesi alman kolonistləri tərəfindən qurulmuş zavodlar üzərində qurulmuşdu”.

İkinci Dünya Müharibəsindən sonra almanlar sürgün edildikdə, onların üzümlükləri azərbaycanlıların ixtiyarına keçdi. Bu gün “Göygöl Şərab Zavodu”nun 517 hektarlıq sahəsində baş şərabçı Rasim Omarov Kristoff Vohrerin mirasını yaşadır. O, “Xan 1860” markası ilə həm yerli, həm də Avropa üzüm sortlarından şərablar istehsal edir.

Raulun dediyinə görə, Azərbaycanda iki əsas yerli üzüm növü var:

    •    “Mədrəsə” – qalın qabıqlı, yarımcəsarətli qırmızı üzüm, yerli sakinlərin “Azərbaycan pinot nuarı” adlandırdığı növdür.
    •    “Bayanşirə” – yüngül və təravətli ağ üzüm, yerli xalqın sevdiyi şərab növüdür.

Bundan əlavə, almanların Azərbaycana gətirdiyi “şardone” və “pinot nuar”, qonşu Gürcüstandan isə “saperavi” və “rkatsiteli” də təqdim edilir.
Əzizin sözlərinə görə, Kiçik Qafqazın ətəklərində yerləşən bu bölgə – Gəncə-Qazax zonası üzümçülük üçün ideal şəraitə malikdir: gündüzlər mülayim isti, gecələr sərin, məhsul yetişmə dövründə isə yağışlar balanslıdır. Azərbaycanın digər əsas şərabçılıq zonaları Şirvan vadisi (şimal), Xəzər sahili (şərq), Lənkəran-Astara (cənub) və Qarabağ (cənub-şərq) bölgələridir.

“Bayanşirə” şərabından bir qurtum alarkən, daş divarda asılmış paslı bir metal alət diqqətimi çəkir. Bu, çəllək düzəltmək üçün istifadə edilən qədim alət, yəni kupers alətidir və buradakı almanların çəllək düzəltmək ənənəsini xatırladır.

Göygölün mərkəzi isə əsl alman-azərbaycan irsini əks etdirən canlı bir açıq hava muzeyinə bənzəyir. Bir tərəfdən bu şəhər tam azərbaycanlı təəssüratı yaradır: sovet dövrünün “Lada” maşınları küçələrdə vıyıldayır, yaşlı kişilər dama oynayır, bir əllərində isə təsbehi çəkirlər.  Digər tərəfdən, buradakı neoqotik memarlıq üslubunda inşa edilmiş “Müqəddəs Yəhya Kilsəsi”, şəhərin alman keçmişini xatırladır. Daş döşənmiş küçədə, qapıdan içəri boylanan turistlər 2007-ci ildə dünyasını dəyişmiş şəhərin sonuncu alman sakini Viktor Kleinin evinə baxırlar. Həmin ev hazırda muzeyə çevrilmək üzrədir.

Zirzəmidə isə artıq badələr qaldırılmağa hazırdır. “Azərbaycanın bu sahədə hələ çox istifadə olunmamış potensialı var”, – deyə Əziz, tropik və sitrus notları olan köpüklü şardone şərabını süzərkən vurğulayır. 

O haqlıdır. Göygöldə dequstasiya mərkəzlərinin yaradılması və Qafqaz dağlarının ətəklərində yeni üzümlüklərin salınması bu sahədə yeni bir sərhəd açır. Və bu sərhəd, bəlkə də, illərdir unudulmuş bir qapının arxasındadır.

Azərbaycanda ziyarət ediləsi üç başqa şərab zavodu da var:

“FA Valley”, Xaçmaz.

Damar cərrahı Fərhad Ağayev şərabçılığa başlayanda qonşuları onun dəli olduğunu düşünürdülər. Lakin Xəzər dənizi və Qafqaz dağları arasında yerləşən Xaçmazda o, altı italyan üzüm növündən ibarət butik şərabçılıq təsis etdi. “Torpaq, üzüm, butulka – vəssalam!” – deyə, o bildirib. Qoruyucu vasitələrdən istifadə etmir. Seçilənlər arasında 2024-cü ilin quru və təravətli “Colorino Pet Nat” şərabı və meyvə dadlı “2020 Fratello” var.

“Chabiant”, İsmayıllı.

Böyük Qafqaz dağlarının cənub ətəklərində yerləşən Hacıhətəmli kəndində italyan şərabçı Marko Katelani yerli üzüm növlərini ön planda tutur. “Beş il öncə azərbaycanlılar yerli üzüm şərabı içmirdi”, – deyə Marko bildirib. Bu icma əsaslı zavod yerli sənətkarları dəstəkləyir, ziyarətçilər üçün otaqlar təklif edir. Yeməklər arasında toyuq və quzu ətindən sac, habelə Lulu nənənin hər səhər bişirdiyi təndir çörəyi yer alır. Marko, eyni zamanda yerli bloqçu Ehtiram Fərzalıbəyovun idarə etdiyi “Qalacıq” zavodu ilə də əməkdaşlıq edir.

“Savalan Aspi Winery”, Qəbələ.

“Biz Avropa tipli şərablar istehsal edirik, amma Azərbaycan aksenti ilə” ,– deyə PR və satış meneceri, Azərbaycanın ilk qadın somelyesi Aygün Atayeva bildirib. Qəbələnin dağlıq və bağlarla dolu Savalan bölgəsində yerləşən bu zavodun arxasında meşələr və vəhşi heyvanlarla zəngin təbiət durur. Zavodda “viognier”, “verdejo”, “merlot” kimi zərif şərablar istehsal olunur. Hər butulkanın etiketində isə Şəkiyə məxsus kəlağayı naxışları əks olunur. Dequstasiyalara təpələrə açılan mənzərəli axşam yeməkləri və bölgəyə məxsus şabalıdlı sup, triqonal paxlava daxildir.

Bəsti Rəfizadə
Sfera.az