Necə edək ki, həkim səhflərindən pasiyent ölümləri azalsın? Məşhur həkim

İnkişaf etmiş ölkələrdə, məsələn, ABŞ və Avropada, həkim səhvləri və tibbi ağırlaşmalar nəticəsində baş verən ölümlər səhiyyə sistemlərinin diqqət mərkəzindədir. ABŞ-da aparılan tədqiqatlara görə, tibbi səhvlər ölüm səbəbləri arasında əhəmiyyətli yer tutur. Məsələn, 2016-cı ildə "BMJ" jurnalında dərc olunan bir araşdırma, tibbi səhvlərin ABŞ-da ölüm səbəbləri arasında üçüncü yerdə olduğunu göstərmişdir. Bu, hər il təxminən 250,000 ölümə bərabərdir.

"Medicina" xəbər veirr ki, Azərbaycanın tanınmış USM mütəxəssisi, fetal müayinə üzrə diaqnostik həkim Azər Fərəc də həkimlərin günahlandırııması və həbsinə, eləcə də pasiyent ölümlərinə aid öz təhliliini verib.

"Avropa İttifaqının məlumatlarına görə, hər il xəstəxanalarda olan xəstələrin təxminən 8-12%-i tibbi səhvlər və ya xəstəliklə əlaqəli ağırlaşmalarla üzləşir. Bu hadisələrin bir qismi ölümcül nəticələrə səbəb olur.

Bu statistika, səhiyyə sistemlərində pasiyent təhlükəsizliyinin artırılması və həkim səhvlərinin azaldılması üçün davamlı səylərin vacibliyini vurğulayır.

Bəs bu ölüm hadisələrinə görə həkimlər arasında intihar halları olurmu və ildə misal ücün ABŞ da necə həkim intihar edir?

Həkimlər arasında intihar halları ciddi bir problem olaraq qalır. ABŞ-da hər il təxminən 300-400 həkim intihar edir ki, bu da həftədə təxminən bir həkimin intihar etməsi deməkdir. Bu rəqəm ümumi əhali ilə müqayisədə həkimlər arasında intihar nisbətinin daha yüksək olduğunu göstərir.

Həkimlərin intihar etməsinin səbəbləri arasında yüksək iş yükü, emosional tükənmə, peşəkar təzyiqlər və səhiyyə sistemindəki çətinliklər kimi amillər yer alır. Bu vəziyyət, həkimlərin ruhi sağlamlığına daha çox diqqət yetirilməsinin və dəstək mexanizmlərinin gücləndirilməsinin vacibliyini vurğulayır.

Bəs necə edək ki həkim səhflərindən olan pasientlərin ölümlərinin sayı azalsın?

1. Həkimlərin Təhsili və Davamlı Peşəkar İnkişafı

Davamlı tibbi təhsil (CME - Continuing Medical Education): Həkimlər yeni tibbi biliklər və prosedurları daim yeniləməlidirlər.

Simulyasiya təlimləri:

Həkimlər üçün real həyatda rast gəlinə biləcək çətin situasiyaları öyrənməyə imkan yaradan tibbi simulyatorlar və manekenlər istifadəyə verilməlidir.

Xüsusi risk idarəetmə təlimləri: Tibb işçiləri səhvlərin qarşısını almaq üçün qərarvermə və diqqətlilik bacarıqlarını inkişaf etdirməlidirlər.

2. Tibbi Protokollar və Standart Əməliyyat Prosedurlarının Gücləndirilməsi

Check-list sistemlərinin tətbiqi: Məsələn, xəstəxanalarda əməliyyatdan əvvəl və sonra kontrol siyahıları (checklist) istifadə edilməlidir (WHO Surgical Safety Checklist kimi).

İkiqat yoxlama sistemləri: Xüsusilə dərman dozası və cərrahi müdaxilələrdə səhvlərin qarşısını almaq üçün iki və ya daha çox həkim tərəfindən yoxlanış sistemi qurulmalıdır.

Xəstə identifikasiyası üçün səhvsiz sistemlər: Pasiyentin adının, tibbi tarixçəsinin və müalicə planının düzgün olmasını təmin etmək üçün barkod və ya RFID (Radio-Frequency Identification) texnologiyası tətbiq olunmalıdır.

3. Texnologiyanın İnteqrasiyası və Elektron Tibbi Qeydlər (EMR)

Elektron Sağlamlıq Qeydləri (EHR - Electronic Health Records): Pasiyentlər haqqında tam tibbi məlumatın vahid sistemdə olması səhvləri azalda bilər.

Tibbi AI və Decision Support Systems: Süni intellekt (AI) və avtomatik xəbərdarlıq sistemləri həkimlərə dərman qarşılıqlı təsirləri, diaqnoz səhvləri və tibbi uyğunsuzluqları aşkar etməkdə kömək edə bilər.

Robotik Cərrahiyyə və Dəqiq Tibbi Avadanlıqlar: Robot dəstəyi ilə aparılan cərrahiyyə müdaxilələri insan səhvlərini minimuma endirə bilər.

4. İş Yükünün Azaldılması və İş Mühitinin Təkmilləşdirilməsi

Həkimlər və tibb işçilərinin həddindən artıq yorğunluğunu azaltmaq üçün daha ədalətli iş saatları tətbiq olunmalıdır.

Cərrahi və təcili yardım bölmələrində işləyən həkimlər üçün növbə məhdudiyyəti gətirilməlidir ki, onlar uzun saatlar ərzində tükənməsinlər.

Tibb personalının sayı artırılmalıdır, çünki həddindən artıq iş yükü həkimlərin səhvlər etməsinə səbəb ola bilər.

5. Pasiyentlər və Ailələrinin Maarifləndirilməsi

Pasiyentlər də öz sağlamlıqları ilə bağlı məlumatlı olmalıdırlar ki, müalicə planlarını anlayıb həkimlərə suallar verə bilsinlər.

İkinci rəy almaq (second opinion) təşviq edilməlidir ki, həkim səhvləri erkən aşkar edilsin.

Xəstəxanalarda pasiyentlərə aid tam açıqlıq (transparency policy) tətbiq olunmalıdır ki, səhv baş verdikdə gizlədilməsin və dərhal düzəldilsin.

6. Səhvlərin Araşdırılması və Öyrənmə Mədəniyyətinin Formalaşdırılması

Tibbi səhvlərdən dərs çıxarmaq üçün səhiyyə sistemində səhv analizi və hesabatlılıq tətbiq olunmalıdır.

"No-Blame Culture" (günahlandırmayan yanaşma): Həkimlər səhvlərini gizlətmək əvəzinə, açıq şəkildə bildirə bilməlidirlər ki, sistem düzəldilsin.

Müstəqil monitorinq və keyfiyyətə nəzarət qurumları xəstəxanalarda tibbi prosesləri yoxlamalıdır.

7. Dərman Səhvlərinin Qarşısını Almaq

Elektron resept sistemi: Həkimlərin yazdıqları reseptlər elektron formatda olmalıdır ki, əczaçılar onları səhvsiz şəkildə oxuyub tətbiq edə bilsinlər.

Avtomatik dərman doza sistemləri: Xəstələrə verilən dərmanların dozası səhvsiz olmalıdır, bunun üçün avtomatik hesablama proqramları və smart dərman sistemləri tətbiq edilməlidir.

Həkimlərin tibbi səhvlərə görə hüquqi məsuliyyətə cəlb olunma prosesləri daha ədalətli qurulmalıdır ki, onlar həddindən artıq stress yaşamasınlar.

Tibbi səhvlərlə bağlı dəstək mexanizmləri yaradılmalıdır. Həkimlər səhv etdikdə onlara hüquqi və emosional dəstək verilməli, tənqid yox, öyrənmə mədəniyyəti formalaşdırılmalıdır.