“Nəticələrlə dolu” Astana sammiti KTMT formatı özünü doğruldub?

Mərkəz rəhbəri: “Rusiyada rəsmi və qeyri-rəsmi şəkildə Qazaxıstanda verilən qərarları çox şişirdirlər”

Bir neçə gün əvvəl Qazaxıstanın sədrliyi ilə Astanada Kollektiv Təhlükəsizlik Müqaviləsi Təşkilatının (KTMT) Kollektiv Təhlükəsizlik Şurasının iclası keçirilib və onun keçirilməsi KTMT-nin ötənilki Sammitində razılaşdırılıb. Rusiyalı ekspertlər təşkilatın fəaliyyətinin inkişafında Qazaxıstanın rolunu qeyd ediblər.

Ekspertlərin fikrincə, KTMT-nin sessiyası Qazaxıstanın bu il KTMT-yə sədrliyinin əsas hadisəsinə çevrilib. Qazaxıstanın bu təşkilatda maraqlarının və mövqeyinin irəli sürülməsi, çoxtərəfli əməkdaşlığın inkişafı və üzv dövlətlər arasında qarşılıqlı əlaqənin gücləndirilməsi baxımından mühüm əhəmiyyət kəsb edirdi.

“Qazaxıstan KTMT-də mərkəzi yer tutur. Çünki onsuz təhlükəsizlik sistemi anklav olacaq, iştirakçı ölkələr arasında birbaşa sərhədlər olmayacaq. Ancaq bu, təkcə coğrafiya məsələsi deyil. Avrasiyada yeni təhlükəsizlik konsepsiyası Qazaxıstansız hazırlana bilməz. Çünki o, Orta Asiyanın ən inkişaf etmiş ölkələrindən biridir”, - Rusiya Regional Problemlər İnstitutunun direktoru Dmitri Juravlev “Lenta.ru”ya bildirib.

Ekspert onu da vurğulayıb ki, KTMT hərbi təşkilatı blok prinsipləri ilə deyil, müasir prinsiplər əsasında yaradılıb: “Hərbi təşkilat KTMT ölkələrinin təhlükəsizliyini qorumağa qadirdir və bu istiqamətdə inkişaf etməyə hazırdır. Rusiya təhlükəsizliyin möhkəmləndirilməsi məqsədlərinə cavab verən istənilən təşəbbüsü dəstəkləyir və Avrasiyada yeni təhlükəsizlik sisteminin yaradılmasını zəruri hesab edir”.

Sammitin plenar iclasına qonaq qismində MDB və ŞƏT-in baş katibləri dəvət olunub. Bu, KTMT və digər beynəlxalq təşkilatların fəaliyyətində ümumi təcrübədir.

Tədbir çərçivəsində KTMT-yə üzv dövlətlərin nümayəndə heyətlərinin iştirakı ilə dar tərkibdə, eləcə də geniş tərkibdə görüşlər keçirilib. Dövlət başçıları beynəlxalq və regional təhlükəsizlik məsələlərini, Qazaxıstanın sədrliyi dövründə KTMT-nin fəaliyyətinin əsas nəticələrini müzakirə ediblər. İclas iştirakçıları Yaxın Şərq və Əfqanıstandakı vəziyyətə, o cümlədən beynəlxalq terrorizm, narkotiklərin qanunsuz dövriyyəsi, qeyri-qanuni miqrasiya, informasiya və kiber mühitdə cinayətlər kimi çağırış və təhdidlərin müzakirəsinə xüsusi diqqət yetiriblər.

“KTMT-nin noyabrın 28-də keçirilən sammitində Tacikistan-Əfqanıstan sərhədinin möhkəmləndirilməsi, 1941-1945-ci illər Böyük Vətən müharibəsində Qələbənin 80 illiyinin qeyd edilməsi və bir sıra digər məsələlərlə bağlı sənədlər qəbul edilib. Zirvə görüşü yeni dünya düzəninin fəal şəkildə formalaşmasında tarixi əhəmiyyətli məqamda baş tutub. Bu proses postsovet ölkələrində fərqli qəbul edilir. Məsələn, Ermənistan KTMT ilə əlaqələri dondurub və eyni zamanda, Qərb hegemonluğunun köhnə dünya nizamını təcəssüm etdirən “batan NATO gəmisi” ilə əlaqələri fəal şəkildə inkişaf etdirir. Digər KTMT-yə üzv dövlətlər qlobal inkişafın prioritet tendensiyasını - KTMT-nin halqalarından biri olduğu kollektiv Cənub ölkələrinin dünyada təsirinin güclənməsini aydın şəkildə görürlər. KTMT sammitində qəbul edilən qərarlar dünyanın gələcəyinə mühüm sərmayə, iştirakçı dövlətlərin çoxqütblü dünyanın əsaslarının möhkəmlənməsinə töhfəsidir”, - deyə RANEPA-nın professoru Aleksandr Mixaylenko bildirib.

Analitik qeyd edib ki, KTMT çərçivəsində müttəfiqlik əlaqələrinin daha da möhkəmləndirilməsi haqqında KTMT qərarı qəbul edilib ki, bu da KTMT-yə üzv dövlətlərin bütün fikir ayrılıqlarını dinc vasitələrlə həll etmək və dövlətlərarası münasibətlərdə güc tətbiq etməkdən çəkinmək öhdəliklərini təsbit edib”.

Xatırladaq ki, qarşıdan gələn sessiyada Böyük Vətən müharibəsində qələbənin 80 illiyinə xüsusi diqqət yetirilib. Xüsusilə, bu əlamətdar tarixin 2025-ci ildə KTMT-yə üzv dövlətlərdə qeyd edilməsinə dair tədbirlər planı baxılmaq üçün təqdim edilib.

Ayrı-ayrı sənədlər bloku təşkilatın maliyyə təminatı və prosedur məsələləri ilə bağlı idi. Ötən ilin büdcəsinin icrası hesabatının, 2025-ci ilin büdcəsinin təsdiq edilməsi, həmçinin KTMT-nin 2024-cü il büdcəsinə dəqiqləşdirmələrin aparılması təklif olunub. Bundan əlavə, KTMT-nin prosedur qaydalarına təşkilatın orqanları tərəfindən sənədlərin imzalanması sisteminin optimallaşdırılmasına yönəlmiş dəyişikliklər qəbul edilib.

Görüşün nəticələrini təhlil edən analitiklər vurğulayıblar ki, əsas diqqət onun bütün iştirakçılarını əhatə edən məsələlərə yönəldilib: beynəlxalq terrorizmlə mübarizə, narkotiklərin qanunsuz dövriyyəsi, sərhəd təhlükəsizliyi və s. Və təşkilatın işi bəzi tənqidçilərin onun mahiyyətinin Rusiyanın iştirakçıları münaqişələrə sürükləmək istəyi olduğuna dair qənaətlərinə uyğun gəlmir.

“Söhbət KTMT-dən gedirsə, bəzi ekspertlər sistemli səhvə yol verir, təşkilatı NATO kimi heç nə ilə müqayisə etmirlər. Ancaq başa düşmək lazımdır ki, bunlar iki əsas fərqli strukturdur. KTMT hərbi təşkilat olsa da, blok düşüncə ruhu ona yaddır. KTMT NATO deyil və Rusiya ABŞ-ın “qanla toxunmaq” prinsipinə uyğun olaraq müttəfiqlərini münaqişələrə sürükləmir. Bu, birincidir”, - Rusiya-Qazaxıstan Mətbuat Mərkəzinin eksperti Andrey Vıpolzov görüşün nəticələrini şərh edib.

Ekspertin sözlərinə görə, KTMT-nin Astana sammitindən sonra sosial şəbəkələrdə analitik fikirlər yayılmağa başlayıb ki, Ukrayna ilə bağlı bir kəlmə də deyilmədiyinə görə, deyirlər ki, “Putin Tokayevi davam edən “xüsusi hərbi əməliyyat” ilə razılaşdıra bilmədi: “Amma məsələ ondadır ki, tədbirin gündəliyi əvvəlcə Ukraynadakı müharibə ilə bağlı deyildi. Gündəliyə beynəlxalq terrorizm, narkotiklərin qanunsuz dövriyyəsi, qeyri-qanuni miqrasiya və informasiya mühitindəki çağırışlarla mübarizədə bütün KTMT ölkələri üçün aktual olan mövzular daxil edilib. Çünki ümumilikdə və bütövlükdə KTMT-nin əsas missiyası sərhədlərimizin əmin-amanlığıdır”.

Məsələn, onun sözlərinə görə, təşkilatın qeyd-şərtsiz uğuru Tacikistan-Əfqanıstan sərhədinin möhkəmləndirilməsi üzrə məqsədyönlü dövlətlərarası proqram üzrə 10 illik işin başa çatdırılması olub: “Ümumiyyətlə, keçmiş SSRİ-nin ən cənub sərhədi çox uzaqdadır, Ukrayna isə yaxınlıqdadır. Lakin gəlin obyektiv olaq: ​​Avrasiya cənubunun sərhədi indi ciddi şəkildə möhkəmləndirilib və bu Rusiya və Orta Asiya ölkələrinə əminlik verir ki, bu onlara zərbə olmayacaq”.

Onun fikrincə, KTMT sammitinin üçüncü müsbət, mühüm cəhəti Böyük Vətən müharibəsində qələbənin 80-ci ildönümü ilə bağlı bəyanatın hamı tərəfindən həqiqətən səmimi qəbul edilməsi oldu: “Sənəddə açıq şəkildə qeyd olunub ki, KTMT dövlətləri nasizmi məğlub etmiş ölkələrdir. Bu tərtibdə əsas şey sətirlər arasında oxunur: KTMT-yə üzv ölkələrin bütün liderləri nasist kabusunu xatırlayır və hamı üçün bərabər və bölünməz real təhlükəsizlik haqqında düşünürlər”.

Ekspertlər Qazaxıstanın Rusiyanın mühüm tərəfdaşı olaraq qaldığını da vurğulayırlar. “Bu gün müxtəlif kəşfiyyat xidmətləri və Qərb dövlətləri nə qədər fikir ayrılıqlarını nümayiş etdirmək istəsələr də, Qazaxıstan Rusiyanın strateji tərəfdaşı olaraq qalır. Qazaxıstanın MDB-yə üzv olması və KTMT-yə builki sədrliyi deməyə əsas verir ki, biz yaxın olmuşuq və belə də qalırıq. Biz birlikdə çox şeylər edirik, baxmayaraq ki, çoxları belə olmasını istəməz. Rusiya Prezidentinin Qazaxıstana səfəri kursun və münasibətlərimizin sabit qaldığını göstərir”, - deyə Rusiya Dövlət Dumasının deputatı Oleq Dimov bildirib.

Deputat qeyd edib ki, sərhəd əməkdaşlığı, daxili kommunikasiya və qarşılıqlı fəaliyyət sahəsində çox işlər görülür: “Hər şey açıqlanmasa da, Qələbə Günü Qazaxıstanda Rusiyada olduğu kimi qeyd olunur, Böyük Vətən müharibəsi veteranlarının xatirəsi ciddi şəkildə ehtiramla yad edilir”.

Ali İqtisadiyyat Məktəbinin Mərkəzi Komitəsinin aparıcı eksperti, “İa-Centr.ru” portalının baş redaktoru Daria Rekeda KTMT formatının özünü doğrultduğunu vurğulayıb. Ekspertin fikrincə, bu, həm kommunikasiyaya, həm də müəyyən alətlərə malik olan işçi platformadır və müxtəlif sahələrdə bütün iştirakçı ölkələr üçün təhlükəsizlik məsələlərinin həllini sinxronlaşdırmağa imkan verir.

“Atlas” Araşdırmalar Mərkəzinin rəhbəri, politoloq Elxan Şahinoğlu isə rus ekspertlərlə razılaşmır. Analitik AYNA-ya bildirib ki, Astanada keçirilən görüş KTMT-nin ənənəvi sammitindən biri idi: “Rusiyada rəsmi və qeyri-rəsmi şəkildə Qazaxıstanda verilən qərarları çox şişirdirlər. Ümumiyyətlə, KTMT-nin qlobal təsiri olmadığı, dünyadakı proseslərə ciddi təsir imkanları olmadığına görə, verilən qərarların “böyük qərarlar” olması barədə deyilənlər absurdur”.

Şahinoğlu hesab edir ki, Rusiyanın KTMT ölkələrinə münasibətinə baxmaq lazımdır: “Rusiya imperiyası dağıldı, amma imperiya SSRİ formasında zühur etdi. O da dağıldı, Rusiya yarandı. Ancaq yeni dövlət inkişaf etmək və qonşularla yaxşı münasibətlər qurmaq əvəzinə yenidən əzələ nümayişinə başladı. Gürcüstanın torpaqlarını işğal etdilər, ardınca Krım ilhaq edildi. Bu da bəs etmədi, Ukraynanın şərqini ələ keçirdilər. İndi də Qazaxıstanı hədələyirlər. “Ukrayna adında dövlət olmayıb“ yalanını uydurduqları kimi “Qazaxıstan süni dövlətdir” deməyə başlayıblar. Rusiya Prezidenti qonaq gəldiyi dövlətə və onun dilinə hörmət etmək əvəzinə “Qazaxıstan rusdilli ölkədir” deyib qazaxlara əzələ nümayişi etdirdi. Ancaq cavabını da aldı. Qazaxıstan Prezidenti Kasım-Jomart Tokayevin “tokatı” yerində idi. Rusiya rəhbərliyi anlamalıdır ki, rusdilli ölkə anlayışı ancaq Rusiyaya aiddir, başqalarının dövlət dili var, hörmət etməyi öyrənməli, sərhədlərinin tükənməz olmadığını başa düşməlidirlər. Demək istədiyim odur ki, KTMT sammitində verilən qərarlar, Rusiyanın “dostluq” müsajları, birlikdən danışması absurddur”.

Qeyd edək ki, Astana sammitinin yekunlarına əsasən, 2025-ci il yanvarın 1-dən KTMT-yə sədrlik Qırğızıstana keçəcək və KTMT-nin növbəti sessiyası gələn ilin payızında Qırğızıstanda keçiriləcək.