Nikotin beynə necə təsir edir? Müsbət və mənfi tərəflər

Nikotin insanı diqqətli edir, lakin eyni zamanda güclü asılılıq yaradan stimulyatordur.

Qaynarinfo "The Economist"ə istinadən xəbər verir ki, nikotin tütündən daha az zərərli olsa da, məhz onun təsiri siqareti atmağı çətinləşdirir. Siqaret çəkənlər əsasən əsəbilik və narahatlıq kimi çəkilmə simptomlarından qaçmaq və diqqətli qalmaq üçün nikotinə müraciət edirlər. Bu isə alimləri nikotinin insanın idrak qabiliyyətinə birbaşa təsir edib-etmədiyi barədə düşünməyə vadar edib.

2010-cu ildə ABŞ Milli Sağlamlıq İnstitutlarının apardığı geniş təhlildə 41 araşdırma birləşdirilib və nəticədə nikotinin diqqət və yaddaşa "müsbət təsir" göstərdiyi müəyyən olunub. Nikotin neyronları dopamin, qlutamat, noradrenalin və serotonin kimi neyromediatorlar ifraz etməyə sövq edir. Bu maddələr oyanıqlığı, öyrənmə qabiliyyətini, yaddaşı və motor nəzarətini gücləndirir.

Beyin skanlamaları da göstərir ki, nikotin düşünmə prosesinə cavabdeh olan prefrontal korteks və talamus kimi sahələrdə qan dövranını artırır. Buna görə bəzi tədqiqatçılar nikotinin və ya oxşar birləşmələrin hətta terapevtik vasitə kimi faydalı ola biləcəyini istisna etmirlər.

Məsələn, 2017-ci ildə "Nature Medicine" jurnalında dərc olunmuş araşdırmada nikotinin siçovullarda şizofreniya ilə əlaqəli gen variantından yaranan idrak pozuntularını aradan qaldırdığı göstərilmişdi. 2023-cü ildə aparılan başqa bir təhlildə isə nikotinin ruhi xəstəlikləri olan insanlarda qısa və uzunmüddətli yaddaşı yaxşılaşdırdığı qeyd olunub.

Eyni zamanda alimlər xəbərdarlıq edirlər ki, hamiləlik dövründə və ya yeniyetməlikdə nikotinlə davamlı təmas beynin mənfi şəkildə "yenidən proqramlaşdırılmasına" səbəb ola bilər.

Heyvanlar üzərində aparılan təcrübələr bunu təsdiqləyib: yeniyetmə siçovullar nikotin qəbul etdikdən sonra daha impulsiv olublar, diqqət çatışmazlığı və sonrakı mərhələlərdə həyəcan, depressiv davranış göstəriblər. Hamiləlik zamanı nikotinə məruz qalan siçan balalarında da oxşar nəticələr qeydə alınıb.

Nikotinin asılılıq yaratması isə dopamin ifrazı ilə bağlıdır. Bu maddə beyində "nucleus accumbens" adlı mərkəzi stimullaşdıraraq mükafat hissi yaradır. Hiss yoxa çıxdıqda isə orqanizm yenidən nikotin tələb edir.

"The Economist" qeyd edir ki, bu vəziyyət digər psixoaktiv maddələrdə də müşahidə olunur. Məsələn, alkoqol və kofein də beynin inkişafına mənfi təsir göstərə bilər, lakin yetkinlər üçün müəyyən faydaları da vardır.

Aydın