Qərbin Ermənistana yardımı: ABŞ və Aİ nin İrəvanda geosiyasi payı nə qədərdir?

5 aprel 2023-cü ildə Brüsseldə ABŞ/Aİ Ermənistana iqtisadi, siyasi və hərbi dəstəyi nəzərdə tutan yardım paketini təqdim etdi. Bu yardım çərçivəsində ABŞ/Aİ Cənubi Qafqazda geosiyasi seçim edərək mövcud layihələri koordinasiyalı şəkildə həyata keçirir.

Cənubi Qafqaz Araşdırmalar Mərkəzi ABŞ və Aİ-nin Ermənistana yardımının miqyasını monitorinq etməyə çalışıb. Bu mövzu Tramp administrasiyasının ABŞ-nin xarici yardımlarını yenidən nəzərdən keçirməsi fonunda aktualdır. ABŞ-nin Ermənistanda həyata keçirdiyi layihələrdən göründüyü kimi, bu, əhəmiyyətli bir məbləğdir və hazırda havadan asılı qalıb. Aİ-nin Xarici Siyasətdən məsul Komissarı Kaya Kallas artıq bəyan edib ki, Aİ USAID-in fəaliyyətinin dondurulmasından sonra yaranan boşluğu doldurmağa hazırdır. Monitorinqdə 2023-cü ildə Avropa Komissiyası (AK) və Avropa İnvestisiya Bankı (AİB) tərəfindən Ermənistanda maliyyələşdirilən layihələr təhlil edilib. Yardımın ümumi məbləği 87.193.072 avrodur - 80.548.575 avro AK, 6.644.497 avro isə AİB tərəfindən ayrılıb. Burada Aİ-nin sülh fondu və digər Aİ ölkələrinin fərdi ianələri nəzərə alınmayıb.

Maraqlı məqamlar...

2023-cü ildə AK, bu günkündən daha azsaylı olan Avropa missiyasına 16.560.758 avro xərcləyib. 2023-cü ildə AK, hələ də imzalanmayan Ticarət Müqaviləsinin dərinləşdirilməsi və genişləndirilməsinə hazırlıq üçün 3 milyon avro xərcləyib! AİB 2023-cü ildə Şimal-Cənub nəqliyyat dəhlizinin bərpası üçün 5.481.264 avro xərcləyib ki, bu dəhlizi İran şirkətləri tikir.

2023-cü ildə AK, Ermənistanın sərhəd bölgələrində minaların təmizlənməsinə 767.979 avro xərcləyib. AK Almaniyanın "Deutsche Welle" kanalına erməni media orqanlarını dəstəkləmək üçün 739.823 avro ayırıb ki, bu da kanalda Azərbaycan əleyhinə materialların görünməsinə səbəb olub. AK 2023-cü ildə Aİ-nin Ermənistanda təbliğatına 1.181.845 avro xərcləyib. Bir çox xərclər şifrələnib və bu cür layihələrin əksəriyyətində Çexiyanın "People in Need" təşkilatı podratçı kimi çıxış edir.

2025-ci il Münhen Təhlükəsizlik Konfransı Qərb dünyasında parçalanma ilə yadda qalacaq. ABŞ rəsmi olaraq Aİ ilə münasibətlərin yenidən nəzərdən keçirilməsini elan etdi. Vaşinqton ödəniş qabiliyyəti daha yüksək olan Avropa görmək istəyir və xərclərin əhəmiyyətli bir hissəsini Aİ ölkələrinin öhdəsinə qoymağa çalışır. Aİ qarşısında təhlükəsizlik xərclərini artırmaq kimi bir çağırış durur. Bu şəraitdə digər ölkələrə yardım proqramlarının və layihələrinin maliyyələşdirilməsi də dəyişikliklərə məruz qala bilər.

ABŞ-nin Ermənistana yardımı da araşdırma obyektinə çevrilib. 2023 və 2024-cü illər üçün layihələr təhlil edilib ki, bu da Ermənistana maliyyə yardımının həcmi və miqyası haqqında təsəvvür yaradır. Ermənistan hökuməti Bayden-Blinken administrasiyası ilə Strateji Tərəfdaşlıq Xartiyasını imzaladıqdan sonra Tramp administrasiyası dövründə ABŞ dəstəyinin davamlılığını qorumağa çalışır.

Məsələnin dəyəri 2023-cü il üçün 94.145.435 dollar və 2024-cü il üçün 65.361.792 dollardır. Əgər ABŞ-nin Xartiyadakı öhdəliklərindən çıxış etsək, bu rəqəm bir neçə dəfə artmalı və ildə yarım milyard dollara çatmalıdır. Burada nəzərə almaq lazımdır ki, Ermənistan ərazisində keçirilən bütün hərbi təlimlər, amerikalı mütəxəssislərin gəlişi və fəaliyyəti ilə bağlı məsələlər, təşkilati resurslar Pentaqonun büdcəsindən maliyyələşdirilir və açıq monitorinqə daxil deyil.

Ən qeyri-adi layihələrdən biri Qarabağdan Ermənistana qaçqın statusunda gələn ermənilər arasında LQBT icmasının dəstəklənməsi layihəsidir.

Ermənistana yardım işində Fransa da geri qalmamağa çalışır. 2023-cü ildə Parisin yardımı 20 milyon avro, 2024-cü ildə isə təxminən 17 milyon avro olub. 2024-cü ildə Fransa İnkişaf Agentliyi Ermənistanın büdcə kəsirini qapamaq üçün 75 milyon avro kredit ayırıb. Açıq mənbələrdə hərbi yardımlar qeyd olunmayıb.

(Cənubi Qafqaz Tədqiqatlar Mərkəzi)