Redaktorlar poeziyanı öldürür? Sovetin qalıqlarından qurtulmaq vaxtıdır!

Kulis.az Tural Turanın yeni yazısını təqdim edir.

Poeziyada sovet dövrünün qalıqlarından tamamilə qurtulmağın zamanı çatıb. Məsələn, şeirin redaktəsi, kitabın redaktoru kimi anlayışlar ortadan qalxmalıdır. Hər bir şeirin ən yaxşı redaktoru müəllifin özüdür.

Hətta hər şeir kitabına da müəllifdən həssas heç kim yanaşa bilməz.

Ümumiyyətlə, şeir redaktorluğu, kitab redaktorluğu kimi anlayışlar tarixin zibilliyinə atılmalıdır. Modern Avropada belə bir anlayış artıq yoxdur.

Xanımlar və cənablar, şeirlər, poetik nümunələr redaktə olunmamalıdır! Şeirin ruhuna yad nəfəs dəyməməlidir! Müəyyən müddət sonra müəllif özü öz şeirinə qayıtmalı, "ütüləməli”dir, vəssalam. Yəni bədii mətnə ümumiyyətlə, müəllifin özündən başqa kimsə müdaxilə etməməlidir.

Bir şeirin ən gözəl redaktorluğu müəllifin aylar, hətta illər sonra həmin mətnə yenidən qayıdışı prosesində baş verir. Yarımçıq ruhlar tamamlanır. İlk yazı prosesində itən enerji xətti ümumi bloka yenidən qoşulur.

Müəllif bir şeirə ömür boyunca qatıtmalıdır. Bu, şeirə əlavə rənglər qatmalıdır. Hətta bir poetik mətnin onlarla, yüzlərlə əlyazması olmalıdır.

...Şeir bir kitabda başqa cür, digərində tamam fərqli şəkildə verilə bilər. Burada qəbahətli heç nə yoxdur. Əksinə, poetik ruhun, müəllif duyğuların rəngarəngliyi oxucuya inanılmaz xoşbəxtlik ilğımları bəxş edir.

Fikrimcə, “ön söz” anlayışı da yığışdırılmalıdır. Təzə çıxan kitab haqqında “ön sözləri” söz önü kimi elə müəlliflərin özləri yazmalıdırlar. Onlar da uzun-uzadı sicilləmələrdən qaçmalıdırlar. İmzakar yeni çap olunan kitabları haqqında bir neçə cümlə ilə düşüncələrini bölüşsələr kifayətdir. Çünki ömrün sürətlə gödəldiyi zamanda oxucunun əlavə vaxtını almaq nəyə lazımdır?!

Bəzən yüz səhifəlik kitaba on səhifəlik ön söz yazırlar. Tamamilə yersiz və anlaşılmaz tendensiyadır. Bir sıra hallarda isə müəlliflər yeni çıxan kitablarını Xalq şairi, Xalq yazıçısı fəxri adı olan sələflərinə əmanət edirlər ki, redaktə eləsin, ütüləsin. Həmin titullu şair də şeirin gərdəyinə əğyar kimi “uzanır”. Öz yad nəfəsi ilə şeiri “murdarlayır”... Çünki özü həmin imzadan qat-qat aşağı poetik düşüncəyə sahibdir.

Hətta bəzi titullu, adlı-sanlı şair-redaktorlar ön söz yazarkən ona həvalə edilən şeirlərin poetik kodlarını aça bilmirlər. Müəllifə deyirlər ki, özün mətni yaz, altına da mənim imzamı qeyd edərsən, vəssalam...

Doğrusunu söyləmək istəyirəm, mən heç zaman ön sözləri oxumuram. Çünki əlimdəki kitabı, onun müəllifini özüm kəşf etmək istəyirəm. Kitabın enerjisini, ruhunu özüm duymayacağamsa, kimsə istiqamət verəcəksə, mən həmin kitabı niyə oxumalıyam, axı...

Şair, şeir məhrəm məsələdir. Evin – ruhun içidir. Ona yad nəfəslərin toxunmasına necə qıyırsınız?