Regionda sabitlik, etimadın bərpası: paraflanmış sülh sazişi

Azərbaycan və Ermənistan arasında paraflanmış Sülh Sazişi uzun illər davam edən münaqişənin və gərgin münasibətlərin normallaşdırılması istiqamətində atılmış mühüm və strateji addımdır. Sözügedən sənəd regionun sabitliyi, təhlükəsizliyi və gələcək inkişafı baxımından həm yerli, həm də beynəlxalq ictimaiyyət tərəfindən böyük əhəmiyyət kəsb edir.

30 ilə yaxın müddətdə davam edən qarşıdurma və müharibələr nəticəsində yaranan yaraların sağalması, itirilmiş etimadın bərpası, insanların həyatlarının normallaşması üçün ciddi zəmin yaratmaq məqsədini daşıyan bu saziş həm siyasi, həm iqtisadi, həm də sosial sahələrdə fundamental dəyişikliklərin başlanğıcı ola bilər.

Sülh sazişi siyasi dialoqun intensivləşməsi və qarşılıqlı anlaşmanın dərinləşməsi üçün əsas çərçivədir. Münaqişənin köklü səbəbləri – ərazi iddiaları, təhlükəsizlik narahatlıqları və milli kimlik məsələləri bu sənəddə hər iki tərəfin qarşılıqlı güzəştləri ilə tənzimlənməlidir. Ratifikasiya mərhələsindən sonra diplomatik əlaqələrin bərpası siyasi münasibətlərin normallaşmasına təkan verəcək. Bu da öz növbəsində, regional və beynəlxalq əməkdaşlığın genişlənməsi üçün əlverişli şərait yaradacaq.

Sərhədlərin açılması iqtisadi baxımdan böyük perspektivlər açır. İki ölkə arasında sərbəst ticarət əlaqələrinin yaradılması, nəqliyyat və kommunikasiya xətlərinin bərpası regionun iqtisadi inteqrasiyasına təkan verəcək. Bu isə həmçinin iş yerlərinin yaradılması, investisiyaların artması və regionun ümumi rifahının yüksəlməsi üçün vacibdir. Həmçinin, sərhəd bölgələrində yaşayan insanların gündəlik həyatında əhəmiyyətli rahatlıqlar yaranacaq, ailə və qohum əlaqələri yenidən canlana bilər.

Münaqişə illərində yaranmış dərin qarşıdurma və nifrət emosiyaları ictimai etimadın yaranmasını çətinləşdirir. Buna görə də, sülh prosesinin ən önəmli mərhələlərindən biri iki ölkənin vətəndaşları arasında etimad mühitinin formalaşdırılmasıdır. Mətbuat, təhsil, mədəniyyət sahəsində əməkdaşlıq proqramları, gənclər mübadiləsi, qarşılıqlı səfərlər və insan hüquqlarının qorunması istiqamətində atılacaq addımlar bu prosesdə həlledici rol oynaya bilər. Humanitar məsələlərin, xüsusilə məcburi köçkünlərin və əsir götürülmüş şəxslərin vəziyyətinin həlli də sülhün davamlılığı üçün vacibdir.

Sülh prosesi mərhələli şəkildə həyata keçiriləcək, ilkin mərhələdə siyasi dialoqun gücləndirilməsi və ictimaiyyətlər arasında etimadın qurulması prioritet təşkil edir. Sərhədlərin açılması, iqtisadi əlaqələrin inkişafı kimi daha mürəkkəb məsələlər daha sonrakı mərhələlərdə addım-addım həll olunmalıdır. Bu isə prosesin dayanıqlı olmasını təmin edəcək, sürətli və qeyri-mütəşəkkil addımların yaratdığı riskləri azaldacaq.

Azərbaycan-Ermənistan sülh sazişi regionda yeni geosiyasi reallıqların formalaşmasına təsir göstərəcək. Rusiya, Türkiyə, İran kimi regional güclər, eləcə də Avropa İttifaqı, ABŞ və BMT kimi beynəlxalq institutlar prosesdə maraqlı tərəf kimi çıxış edir. Onların dəstəyi və rolu sülhün möhkəmləndirilməsi üçün vacibdir, eyni zamanda, onların maraqları prosesə təsir göstərə bilər. Buna görə də, hər iki tərəf xarici aktorlarla balanslı münasibətlər qurmalı və sülhün daxili və xarici təhlükələrdən qorunmasına diqqət yetirməlidir.

Münaqişədən sonra yaranan gərginliklər, sərhəd məsələlərinin həlli, etnik və sosial qarşıdurmalar, radikal qrupların mövqeyi sülh prosesinin önündə duran çətinliklərdir. Bu səbəbdən, siyasi iradənin möhkəmliyi, qarşılıqlı kompromislərin verilməsi və davamlı dialoq bu risklərin azaldılmasında əsas amillərdir. İnsanların təhlükəsizliyinin təmin olunması, azad və ədalətli seçkilərin keçirilməsi, hüquq-mühafizə orqanlarının sülhü dəstəkləyən fəaliyyət göstərməsi prosesi dəstəkləyən ön şərtlərdir.

Paraflanmış Sülh Sazişi Azərbaycan və Ermənistan üçün yeni səhifə açır. Uzun illər ərzində formalaşan nifrət və qarşıdurmanın əvəzinə qarşılıqlı hörmət və əməkdaşlıq mühiti yaradılması məqsədilə bu sənəd siyasi, iqtisadi və sosial sahələrdə geniş dəyişikliklərə zəmin yaradır. Ən önəmlisi, mərhələli şəkildə, diqqətli və kompromis ruhunda irəliləmək, ictimai etimadı bərpa etmək və regional təhlükəsizliyi təmin etməkdir. Bu sülh, yalnız iki ölkənin deyil, bütövlükdə Cənubi Qafqazın inkişafı və sabitliyi üçün önəmli dönüş nöqtəsi ola bilər.

Əli Hüseynov

YAP Yasamal rayon təşkilatının fəalı