Şahmat oynamaq bizi ağıllı edir elmi izah

Şahmatın populyarlığı çox böyükdür. Bu oyunu on milyonlarla insan oynayır. Şahmatla məşğul olmaq insan şəxsiyyətinin bir çox mühüm tərəflərinin harmonik inkişafına kömək edir. Şahmat məşğələləri zamanı həm məntiqi, həm də intuisiya əsaslı düşüncə formalaşır, uzunmüddətli və operativ yaddaş güclənir, diqqəti cəmləmə qabiliyyəti artır. Şahmat, həmçinin, düşüncəni təşkil etməyə, düzgün qərar (yəni gediş) seçməyə imkan yaradır.

Qəbul edilən qərarı ardıcıllıqla həyata keçirmək – gediş etmək, müəyyən planları icra etmək – insanın iradəsini, qətiyyətini və emosional sabitliyini formalaşdırır. Şahmatın çox mühüm tərəfi isə insanın özünə qarşı tənqidi yanaşmanı inkişaf etdirməsidir. Çünki insanların əksəriyyətində müəyyən dərəcədə eqoizm mövcuddur və onlar səhv etdikdə bunu etiraf etməyə və ya səhvi müxtəlif yollarla haqq qazandırmağa meyllidirlər. Halbuki şahmat oyunu və ustalığın artırılması daim partiyaların təhlilini, səhvlərin aşkarlanmasını və onların gələcəkdə aradan qaldırılmasını tələb edir.

Beləliklə, şahmat insanın səmimiliyini artırır, öz hərəkətlərinə tənqidi yanaşmağı öyrədir. Bu oyun insanın diqqətini özünə yönəldir, edilən səhvləri qəbul etməyin və düzəltməyin vacibliyini göstərir. Bu barədə 50 ildən çox əvvəl məşhur şahmatçı Emanuel Lasker belə yazmışdı:

“Şahmat taxtasında ikiüzlülüyə yer yoxdur. Şahmat kombinasiyasının gözəlliyi ondadır ki, o, həmişə doğrudur. Şahmatdakı amansız həqiqət ikiüzlünün gözünü deşir.”

Şahmatın faydaları haqqında bu oyunu sevən və tez-tez vaxt ayıran bir çox görkəmli insanlar yazıblar. Filosoflar Jan-Jak Russo, Deni Didro, siyasətçilər Benjamin Franklin və Napoleon şahmatla maraqlanırdılar. I Pyotr şahmat oynamağı sevir və yüksək qiymətləndirirdi. Bir çox musiqiçilərin də sevimli məşğuliyyəti şahmat olub.

XVIII əsrin ikinci yarısının ən güclü şahmatçısı André Filidor eyni zamanda komik operanın banisi olan məşhur bəstəkar idi. Rus yazıçıları İvan Turgenyev və Lev Tolstoy da şahmatla maraqlanırdılar. Akademiklər A. Markov, S. Strumilin, A. Favorski kimi böyük alimlər də şahmat oynayırdılar.

Dahası, hələ XVIII əsrdə dahi riyaziyyatçı Leonard Eyler şahmatı riyaziyyatın bir sahəsi kimi qiymətləndirmişdi. O, bu oyunu elmi əsaslarla öyrənmiş və ilk dəfə şahmat fiqurlarının müqayisəli gücünü hesablamışdı.

Nəticə etibarilə, şahmat insan üçün mütləq faydalıdır. O, intellektual inkişafı stimullaşdırır, həm də estetik təsir göstərərək insan düşüncəsinin gözəlliyini üzə çıxarır.

İmran Kərimli