Sülhdən müharibəyə sürətli keçid Tuneldəki tapıntı

“HƏMAS-ın və İranın məqsədi İsrail ilə Səudiyyə Ərəbistanı arasında sülh danışıqlarını pozmaq idi”

Nüfuzlu “Wall Street Journal” nəşri Qəzza zolağında tuneldə tapılan sənədə istinadən iddia edir ki, HƏMAS 2023-cü il oktyabrın 7-də Səudiyyə Ərəbistanı ilə "Fələstin məsələsinin" həllinə potensial təsir göstərə biləcək normallaşma razılaşmasını pozmaq üçün İsrailə hücum edib. Qəzzada yüksək səviyyəli görüşün protokollarına əsasən, İsrail qüvvələrinin anklavın altındakı tuneldə aşkar etdiyinə əsasən, HƏMAS-ın yüksək səviyyəli liderləri İsrail və Səudiyyə Ərəbistanı arasında sülh danışıqlarını pozmaq üçün 7 oktyabr 2023-cü ildə İsrailə hücuma başlayıblar.

“Wall Street Journal”ın məlumatına görə, 2 oktyabr 2023-cü il tarixli protokolda HƏMAS-ın siyasi bürosunun keçmiş rəhbəri Yəhya Sinvar xəbərdarlıq edib ki, razılaşma əksər ərəb və İslam ölkələrinin eyni yolu tutması və İsraillə əlaqələr qurması üçün qapı açacaq. O, müttəfiqlərinə normallaşdırma danışıqlarını pozmaq üçün "fövqəladə tədbirlər"ə ehtiyac olduğunu və bunun "fələstinliləri uğursuzluğa məhkum edəcəyini" söyləyib.

HƏMAS və onun qeydləri ilə tanış olan ərəb kəşfiyyat rəsmiləri nəşrə bildiriblər ki, sənədin həqiqi olduğu görünür. ABŞ İsrail və ərəb ölkələri arasında münasibətlərin normallaşdırılması prosesinə 2020-ci ildə, Birləşmiş Ərəb Əmirlikləri, Bəhreyn və Sudan ilə “İbrahim Sazişləri” imzalananda başlayıb. 2023-cü ilin avqustunda Vaşinqton və Ər-Riyad Səudiyyə Ərəbistanı ilə İsrail arasında münasibətlərin normallaşdırılması planı barədə razılığa gəliblər. Lakin 2023-cü ilin oktyabrında HƏMAS-ın İsrailə hücumundan sonra danışıqlar dondurulub.

Beləliklə, mahiyyət etibarı ilə belə çıxır ki, İsrailin hələ də nəticələrini yaşadığı vəhşi hücumun əsas məqsədi Yaxın Şərqdə sülhün qarşısını almaq olub? Bu, HƏMAS-ın daimi müharibə vəziyyətinə üstünlük verdiyini sübut edir? Bəs niyə belə faktlar İsrailə qarşı iddialar irəli sürməyə davam edən və onu HƏMAS terror təşkilatını tamamilə məhv etmək məqsədini qarşısına qoyduğuna görə hədələyən bir sıra Qərb dövlətlərinə az təsir edir?

AYNA.AZ mövzunu tanınmış israilli ekspertlərlə müzakirə edib.

Analitik və siyasi strateq David Eydelman:

“HƏMAS terror təşkilatının 2023-cü il oktyabrın 7-də İsrailin cənubuna törətdiyi hücumun təkcə konkret İsrail vətəndaşlarının həyatına qarşı yönəldiyinə heç bir şübhə yoxdur və ola da bilməz. Bu hücum İsrail dövlətinin özünü təhdid edə bilməzdi. Çünki həm Suriya, həm də “Hizbullah” hücum etməli olduğu, Samariyada xalqın üsyanı və sair kimi hücum ssenarisi var idi - bu, İranın son anda həyata keçirmək istəmədiyi bir şey idi. Bu, təkbaşına böyük bir müharibənin başlanğıcı olan, HƏMAS tərəfindən əsaslı bir addımın ssenarisi idi. Bu, yalnız İsrailin vətəndaşlarına qarşı bir hücum idi.

1967-ci ildə kiçik bir dövlət olan İsrail daha böyük rəqiblərini məğlub edəndə, onları müxtəlif istiqamətlərə səpələyəndə ərəb ölkələri ilk olaraq ultimatum verdi ki, İsraillə heç bir danışıqlar aparılmayacaq, İsrailin tanınması baş verməyəcək, İsraillə heç bir əlaqə olmayacaq. Dənizə, yəni açıq dənizə qədər və İsrailin bütün qonşuları ona düşmən idi.

Amma yavaş-yavaş klassik sionist Vladimir Yevgenyeviç Jabotinskinin dediyi baş verdi. Dedi ki, ərəblər bunun mümkün olmadığını başa düşənə qədər bizi dənizə tökməyə çalışacaqlar. Məhz xalq olduqlarına görə, məhz belə ərəb birliyi olduğuna görə bizi dənizə atmağa çalışacaqlar. Amma ərəb dövlətləri nə vaxtsa İsraili dənizə atmağın heç bir nəticə verməyəcəyini anladı. Və bundan sonra “nə etməli” sual yarandı.

Tədricən ərəb dünyası İsraili tanımağa başladı. Birincisi, ABŞ Prezidenti Karterin himayəsi altında İsraillə Kemp-Devid sazişini imzalayan Misir idi. Və bu razılaşmalar həm Misiri, həm də İsraili, prinsipcə, Amerika Birləşmiş Ştatlarını məmnun etdi. Həm Misir, həm də İsrail ABŞ-dan silah alır və prinsipcə öz təhlükəsizliyinə arxalanır.

Və sonra İordaniya. Ondan sonra proseslər başladı. Nəticədə, 2002-ci ildə Ərəb Dövlətləri Liqası “Səudiyyə Ərəbistanı” adlanan və sonradan “Ərəb” adı ilə tanınan sülh təşəbbüsünü əsas götürdü. “Ərəb” sülh təşəbbüsü aşağıdakılara əsaslanırdı: Ərəb ölkələri fələstinlilərlə münasibətləri normallaşdırmaq müqabilində İsraili tanımağa hazırdır və s. Prinsipcə şərt belə idi.

Düzdür, 2000-ci illərin əvvəllərindən “Ərəb” sülh təşəbbüsünü əsas hesab etməyən İsraildə sağçı hökumətlər hakimiyyətdədir, baxmayaraq ki, bu, müxtəlif variantlar və kombinasiyalar üçün imkan yaratmışdı. Lakin Trampın ilk dövründə “İbrahim sazişləri” imzalandı. Tramp sadəcə olaraq deyib: "İsrailə təzyiq etməyək ki, əvvəlcə Fələstin dövləti yaratsın, fələstinlilərlə münasibətləri normallaşdırsın və sairə. Gəlin əvvəlcə İsraillə ərəb ölkələri arasında münasibətlər quraq, regionu normallaşdıraq, sonra fələstinlilərlə münasibətləri həll edək".

Prinsipcə, strateqlər deyirlər ki, əgər hansısa rəqəm mövcud çərçivəyə uyğun gəlmirsə, o zaman onu zorla daxil etməyə çalışmaq lazım deyil, çərçivəni genişləndirməyə çalışmaq lazımdır. Nəticədə, çərçivə faktiki olaraq genişləndi. Bu proses Trampın birinci müddətində dayanmadı, baxmayaraq ki, o zaman əldə etdiyindən daha çox şeyə nail olmaq istəyirdi. Üstəlik, Prezident Bayden əslində Trampın varisi olmağa və eyni prosesi davam etdirməyə qərar verdi.

HƏMAS çox yaxşı anlayırdı ki, aparıcı ərəb ölkəsi, sünni dünyasının əsas gücü olan Səudiyyə Ərəbistanı İsrail dövləti ilə münasibətləri normallaşdırarsa, Fələstin məsələsi ərəb dünyasının və müsəlman fanatizminin belə müqəddəs bayrağı olmaqdan çıxar. Nəticədə, onlar təkcə pul vəsaitlərini səfərbər edə bilməzlər, həmçinin əlaqələr, fanatiklər və istədiyiniz hər şey kəsilə bilər. Beləliklə, HƏMAS-ın bu azadlıq dövrü başa çatır və darıxdırıcı kompromislər dövrü başlayır. Onun edə biləcəyi yeganə şey öldürmək, humanitar yardım oğurlamaq, keçmiş kanalizasiya borularından raketlər atmaq və siçan dəlikləri qazmaqdır. Normallaşma başlayanda, tikinti başlayanda, bölgə dəyişməyə başlayanda HƏMAS hər kəs üçün tamamilə faydasız olur. Və buna icazə verə bilməzdi. Ona görə də Sinvar üzə çıxan sənədlərdə bu haqda açıq danışır.

Əgər sülh bizim təşkilat olaraq ölümümüz deməkdirsə, bütün regionun məhv olması daha yaxşıdır. Bu, bütün belə strateqlərin ümumi sözüdür. Bu, emosiya deyil, strategiyadır – qəddar, amma soyuq hesablama, hesablanmış qərardır. Və HƏMAS ortaya çıxan sənədlərə görə, şüurlu şəkildə təkcə İsrail vətəndaşlarının deyil, həm də öz soydaşlarının öldürülməsinə getdi. HƏMAS-ın ticarət etdiyi əsas şey fələstinlilərin, Qəzzanın öz sakinlərinin ölümüdür. Və beləliklə, HƏMAS-ın sinirə bilmədiyi diplomatik yolu dağıtmaq üçün qəsdən bunun qırılmasına getdi.

Və burada etiraf etməliyik ki, Sinvar öz məqsədinə böyük ölçüdə nail olub. Səudiyyə Ərəbistanı ilə İsrail arasında Baydenin dövründə başlayan danışıqlar dondurulub. Sülh prosesinin qeyri-mümkün olduğu ortaya çıxdı. Bölgə zorakılıqdan sarsılır. Yaxın Şərq yenidən şiddətli müharibələrin, humanitar böhranın və bir çox başqa çox pis şeylərin episentrinə çevrildi.

Sual yaranır: HƏMAS niyə Səudiyyə Ərəbistanı ilə İsrail arasında münasibətlərin normallaşmasına ekzistensial təhlükə kimi baxırdı? Çünki, Sinvara görə, bu cür razılaşmalar onları kənarda qoyacaq. Bu cür razılaşmalar faktiki olaraq Fələstin müqavimətinin, HƏMAS-ın rəhbərlik etdiyi müqavimətin təcrid olunması demək olardı. Çünki onların rəqibləri olan Fələstin Azadlıq Təşkilatı (ərəbcə “Fəth”) tam bura sığacaq. Mötədillər uyğunlaşacaqlar, radikallar isə HƏMAS-dan tamamilə kənarda qalacaq və sol qüvvələrin içərisində ölmək istəməyəcəklər. Hücum prosesi pozmaq və Fələstin məsələsini yenidən gündəmə gətirmək üçün fövqəladə bir tədbir olaraq düşünülüb və indi də belədir.

Yenə sual yaranır: Qərb bütün bunları niyə hiss etmir (əgər hiss etmirsə)? Müxtəlif cavablar ola bilər, amma bir neçə şeyi unutmayaq. Birincisi, Vaşinqtonda terror aktı olub. Qatil kimdir? Qatil yəhudilərlə döyüşdüyünə qərar verən peşəkar müstəmləkəçidir. Baxmayaraq ki, yəhudilər öz torpaqlarında yaşayan xalqdır. Bunu xristianlar da, müsəlmanlar da, hər kəs tanıyır. Lakin bu peşəkar müstəmləkəçi başqa cür qərar verdi. Ona görə də bir çox cəhətdən medianın solçu gündəmi deyir ki, biz dekolonizasiya aparmalı və yəhudilərə hücum etməliyik.

İkincisi, belə bir fikir var, İsrailin gücü şişirdilir - İsrail nəhəngdir, böyükdür, ona qarşı kiçik və zəif ərəb dünyası var. Ancaq insanın sadəcə gözünü açıb qlobusa baxması və nəhəng bir ərazini işğal edən 22 ərəb dövlətinə nəzər salması və bu qlobusda İsraili tapmağa çalışması kifayətdir.

Başqa bir vacib məqam - şəkilə görə mühakimə edirlər və televiziya ekranlarında HƏMAS raketləri, minalarla dolu tunellər, Sinvar protokolları, HƏMAS-ın özü öldürülən uşaqları lentə alan kadrlar var. Bu uşaqları kim öldürdü? HƏMAS onları öldürdü. Öz siyasəti ilə onları öldürdü. Buna görə də onlar şəkilə görə mühakimə edirlər, Qərb mediası ilə mühakimə edirlər, müstəmləkə kompleksləri ilə mühakimə edirlər, çünki bir çox Qərb ziyalıları müstəmləkəçilikdə hiss etdikləri günahı İsrailin üzərinə proyeksiya edirlər. İsrail isə bu məntiqlə ərəb torpağında Avropa layihəsidir və fələstinlilər məzlum aborigenlərdir. Və Yaxın Şərqlə bağlı bu düşüncə, prinsipcə, ona gətirib çıxarır ki, Qərb ölkələri və bir çox Qərb ziyalıları və Qərb mediası özlərini onlarla vuruşanlarla deyil, cəlladlarla əlaqələndirirlər”.

Publisist, siyasi şərhçi Aleksandr Nepomnyaşiy:

“Onktyabrın 7-də HƏMAS-ın rəhbərliyi ilə Qəzza ərəblərinin yəhudi şəhər və qəsəbələrinin dinc sakinlərinə qarşı vəhşicəsinə hücumunu və bunun nəticələrini İsrail hələ də hiss etməkdədir. İlk növbədə, İsrail və Səudiyyə Ərəbistanı arasında tarixi razılaşmanın perspektivlərini pozmaq idi. HƏMAS daimi müharibədən faydalanır. Amma bu, təkcə bununla bağlı deyil. “İbrahim razılaşmaları”nın Səudiyyə Ərəbistanına genişlənməsinə xələl gətirməkdə maraqlı olan əsas tərəf Tehran rejimi idi – o, HƏMAS-ın əsas sponsoru və himayədarıdır.

Baxmayaraq ki, HƏMAS-ın özü eskalasiyadan mütləq faydalanır. Bu təşkilat siyasi baxımdan İran ideologiyasına yaxın radikal fundamentalist hərəkat olan “Müsəlman Qardaşları”ın beynəlxalq şəbəkəsinin bir hissəsidir. Bəli, “Müsəlman Qardaşlar” sünnidir, İran liderləri isə şiə fundamentalizmini təmsil edirlər, lakin radikalizm, anti-Qərb, anti-demokratik və anti-İsrail ritorikasında birləşirlər.

Nə üçün belə aşkar faktlar bir çox Qərb ölkələrinin hökumətlərində lazımi təəssürat yaratmır? Niyə terror təşkilatına qarşı mübarizədə İsraili dəstəkləmək əvəzinə, iddialar və hətta hədələr irəli sürürlər - sadəcə olaraq İsrail Qəzzada HƏMAS-ı məhv etməkdə qərarlı olduğu üçün?

Cavab humanizmdə deyil, siyasətdədir. Avropa İttifaqı ölkələrindəki əksər solçu hökumətlər anti-İsrail gündəmini irəli sürməyə və yəhudi dövlətinə qarşı radikal tədbirlərlə hədələməyə davam etsə də, Hollandiya, Fransa, Almaniyada sağçı Avropa siyasətçiləri İsrailə açıq şəkildə dəstək ifadə edir. Geert Vilders, Marin Le Pen, Jordan Bardella, Almaniya üçün Alternativ partiyasının liderləri İsrail və digərləri terrorizmə qarşı açıq şəkildə mübarizə aparırlar.

Mövqe fərqi bir neçə səbəblə izah olunur. Birincisi, Avropanın siyasi mədəniyyətində, xüsusən də onun solçu post-marksist - mütərəqqi hərəkatlarında dərin kök salmış anti-semitizmdir ki, bu gün ənənəvi yəhudifobiyaya malik ölkələrdən kütləvi miqrasiya fonunda yenidən seçiciləri səfərbər etmək üçün əlverişli vasitəyə çevrilir. İkinci səbəb isə solçu partiyalar və Avropanın müsəlman birliyinə dəstək verən strukturlar arasında sıx əlaqələrdir. Fransa, İngiltərə və İspaniyada radikal şəbəkələr, solçu qüvvələr sadəcə olaraq seçkilərdə qalib gəlmir.

Və nəhayət, tarixi kontekst. Son otuz il ərzində həm Avropa, həm də Amerika solu – Tehran ayətullahları ilə birlikdə – “İbrahim razılaşmaları” çərçivəsində təklif olunan “sülh və firavanlıq müqabilində sülh” düsturu əsasında Yaxın Şərq nizamlanmasına qarşı çıxıblar. Əvəzində onlar inadla “ərazilər müqabilində sülh”ün uğursuz formulunda israr edirdilər ki, bu da İsrailin təhlükəsizliyi və suverenliyi ilə bir araya sığmayan birtərəfli güzəştlər, mahiyyətcə başqa ərəb dövlətinin - Fələstin ərəbləri üçün qondarma dövlətin yaradılması yolu ilə özünü siyasi cəhətdən ləğv etməsini tələb edirdi.

Bu xətt nəhayət dağıldı. Lakin “İbrahim razılaşmaları” öz həyat qabiliyyətini nümayiş etdirdi. Ona görə də həm Brüsseldə, həm də Tehranda qorxu və hiddət yaradırlar. Bu, anti-İsrail ritorikası üzərində siyasət qurmağa öyrəşmiş adamların boğazında bir sümükdür. Onlar bütün gücləri ilə bu prosesi pozmağa çalışırlar və İsraildən Qəzzayə hücumu dayandırmağı, HƏMAS-ın gücünü qoruyub saxlamağı və bölgəni əvvəlki, partlayıcı status-kvona qaytarmağı tələb edərək, bunu indi də edirlər”.