“Suriyada beynəlxalq hüquq yeni və daha dəqiq yanaşmalara ehtiyac duyur”Vusal Mehdiyev

“Suriyada 2011-ci ildə başlayan daxili münaqişə beynəlxalq ictimaiyyətin diqqət mərkəzindədir. Bu münaqişə böyük humanitar böhrana səbəb olmaqla yanaşı, beynəlxalq hüququn müxtəlif aspektlərinin tətbiq olunmasını da çətinləşdirib”.
Bu fikirləri xalqcəbhəsi.az-a açıqlamasında beynəlxalq hüquq üzrə ekspert Vusal Mehdiyev deyib.
V.Mehdiyev bildirib ki, keçən ay Suriyada silahlı üsyançılar gözlənilməz hücumla Dəməşqi ələ keçirərək, Prezident Bəşər Əsədin qəddar rejimini devirdi: “Əsəd və ailəsi Rusiyaya qaçdı. ABŞ, Avropa İttifaqı və Birləşmiş Millətlər Təşkilatı (BMT) tərəfindən terror təşkilatı kimi tanınan “Hayat Tahrir al-Şam” (HTS) Suriyada hakimiyyətə gəlib və Məhəmməd əl-Bəşiri keçid baş naziri təyin edib.
HTS lideri Əhməd əl-Şaraa BMT-nin Suriya üzrə xüsusi elçisi Geir Pedersenlə dekabrın ortalarında görüşüb. Sonra ABŞ yüksək səviyyəli nümayəndə heyəti göndərib və Əhməd əl-Şaraa üzərindəki 10 milyon dollar mükafatı ləğv edib. Avropa İttifaqı da inklüziv və hüquqlara hörmət edən bir hökumət qurulması üçün müsbət addımlar atılacağı təqdirdə Suriya üzərindəki sanksiyaları yüngülləşdirəcəyini vəd edib.
Bu, bir sıra vacib suallar doğurur: HTŞ beynəlxalq hüquq baxımından Suriyanın yeni hökuməti hesab edilirmi, yoxsa devrilmiş Əsəd rejimi hələ də hüquqi hökumətdir? Yoxsa Suriyada ümumiyyətlə hökumət yoxdur? HTŞ-nin keçmişdəki sistematik insan hüquqları pozuntuları onun hazırda tanınmasına mane ola bilərmi? HTŞ-nin hakimiyyət mövqeyindəki qeyri-müəyyənlik bu sualları cavablandırmaq üçün hələ tez olduğuna işarə edirmi?
Beynəlxalq hüquq bu suallara aydın cavab vermir. Hökumətin tanınması mərkəzləşdirilmiş bir qurum tərəfindən deyil, ayrı-ayrı dövlətlər tərəfindən qərarlaşdırılır. BMT kimi beynəlxalq təşkilatların hər birinin hökumətin tanınması üçün öz sistemləri mövcuddur. Bu, çox vaxt uyğunsuzluqlara səbəb ola bilər. Məsələn, Myanmar BMT Baş Assambleyasında bir qurum tərəfindən təmsil olunur, lakin BMT-nin Beynəlxalq Ədalət Məhkəməsində (ICJ) başqa bir qurum tərəfindən müdafiə edilir.
Hökumət tanınmasının qarmaqarışıq və qeyri-müəyyən hüquqi çərçivəsi beynəlxalq sistemdə ciddi problemlər yaradır. Bu səbəbdən beynəlxalq hüquqda hökumət tanınması üçün yeni yanaşmalara ehtiyac var.
Hökumətin tanınması suveren dövlətin nümayəndəsi kimi siyasi bir qurumun rəsmi qəbul edilməsidir. Bu tanınma hüquqi və diplomatik baxımdan bir sıra mühüm məsələlərə təsir edir, məsələn:
- Müqavilələrin bağlanması və beynəlxalq öhdəliklərin götürülməsi.
- Dövlət aktivlərinə nəzarət və hüquqi məsuliyyətlər.
- Beynəlxalq təşkilatlarda təmsilçilik.
Bu məsələ xüsusilə Suriya kimi münaqişəli vəziyyətlərdə çətinliklər yaradır. HTŞ və digər qüvvələrin hakimiyyət uğrunda mübarizəsi, hüquqi baxımdan hökumət tanınmasının təsirlərini daha da mürəkkəbləşdirir”.
Ekspert əlavə edib ki, Suriyadakı vəziyyət həm təhlükə, həm də fürsət təqdim edir: “Əsəd devrilib və hazırda Rusiyada sürgündədir. HTŞ ölkənin böyük hissəsinə nəzarət edir.
Amerika və Avropa İttifaqı dovlətləri beynəlxalq hüquqda hökumət tanınması üçün iki istiqamətli yeni yanaşma təklif edir:
1. BMT-nin Kredensiallar Komitəsi hökumət tanınması ilə bağlı qərarların mərkəzləşdirilmiş şəkildə qəbul edilməsində əsas rol oynamalıdır.
2. Hökumət tanınması məsələsində əsas göstərici kimi "davamlı təsirli nəzarət" qəbul edilməlidir.
Suriyada HTŞ hazırda ən böyük şəhərlərə (Dəməşq, Hələb, Homs, Latakiya) və əhalinin çoxluğuna nəzarət edir. Əgər bu nəzarət sabit qalarsa, "təsirli nəzarət" prinsipinə əsaslanaraq HTŞ-nin hökumət kimi tanınması beynəlxalq hüquqi öhdəliklərin yerinə yetirilməsini təmin edə bilər. Bununla yanaşı, insan hüquqlarının qorunması və inklüziv idarəetmə tələblərinin yerinə yetirilməsi hələ də açıq sual olaraq qalır”.
V.Mehdiyev diqqətə çatdırıb ki, Suriyadakı vəziyyət beynəlxalq hüququn çoxlu çətinliklərini ortaya qoyur: “Humanitar prinsiplərin qorunması, mülki əhalinin mühafizəsi və məsuliyyətin təmin olunması beynəlxalq ictimaiyyətin məqsədi olmalıdır. Bununla yanaşı, sülhün bərpası üçün həm hüquqi, həm diplomatik səylərin inteqrasiyası şərtdir. Yeni hakimiyyətin yaranması Suriyada uzunmüdətli sülhün və stabil idarəetmənin bərpası üçün ümid yaratdır.
Suriyada hökumət tanınması məsələsində beynəlxalq hüquq yeni və daha dəqiq yanaşmalara ehtiyac duyur. Bu prosesdə beynəlxalq təşkilatlar və dövlətlərin birgə hərəkəti zəruridir”.