Ukrayna xəritəsinin gələcək ssenariləri Gözlər Alyaskada

Dünyanın diqqəti ABŞ-Rusiya münasibətlərinə, sabah Alyaskada keçiriləcək görüşə yönəlib. ABŞ prezidenti Donald Tramp ilə Rusiya prezidenti Vladimir Putinin Alyaskada keçiriləcək sammiti ilə bağlı fərziyyələr bir-birini əvəzləyir. Xüsusilə də Ukrayna xəritəsinin məcburi və əsaslı şəkildə dəyişdirilməsi ehtimalı diqqət mərkəzindədir. Ukrayna əraziləri üzərində Rusiya iddiaları 2014-cü ildən başlayıb. Həmin il qısa müddətdə Moskva Krım yarımadasını nisbətən qansız işğal etdi. Bunun ardınca şərqi Donbas bölgəsində, xüsusilə Donetsk və Luqanskda Rusiyanın dəstəklədiyi separatçı hərəkat baş qaldırdı. 8 il davam edən bu münaqişə nəticəsində Ukrayna 14 mindən çox əsgər və mülki vətəndaşını itirdi. 2022-ci ilin fevralında isə Putin genişmiqyaslı işğala başladı. Rusiya qoşunları sürətlə Kiyevin kənarına çatdı, cənubda isə Zaporojye və Xersonun böyük hissələrini ələ keçirdi. Lakin döyüşlər getdikcə səngidi və Rusiya nəzarətində olan ərazilərin payı 2022-ci ilin yazında 27 faizdən təxminən 20 faizə qədər azaldı. Şərqdə rus qüvvələri irəliləsə də, bu irəliləyiş böyük insan itkisi və maddi xərclərlə müşayiət olunur. Ukrayna prezidenti Vladimir Zelenski bildirib ki, qeyd-şərtsiz atəşkəsin təmin edilməsi vacibdir. Avropalı müttəfiqlər də döyüşlərin dayandırılmasına israrlıdır. ABŞ prezidenti Donald Tramp isə bu məqsədə nail olmaq üçün diplomatik təşəbbüslər göstərir. Lakin sammit ərəfəsində Trampın ərazi mübadiləsi barədə danışmağa başlaması Kiyev və Avropada ciddi narahatlıq yaradıb. Hələlik məlum deyil ki, Tramp hansı əraziləri nəzərdə tutur və mübadilə prosesinin konturları necə görünə bilər. Hüquqi baxımdan sözügedən torpaqların hamısı Ukraynaya məxsusdur. 2025-ci ilin avqust ayına olan məlumata görə, Rusiya bütün Luqansk və Donetsk üzərində nəzarətini genişləndirməyi arzulayır. Bəzi məlumatlara görə, Putin Ukraynadan hər iki vilayətdə nəzarətində olan qalan ərazilərin təhvilini tələb edir. Bu isə Kiyev üçün həm strateji, həm də emosional baxımdan çox ağır qərar olardı. On minlərlə ukraynalı əsgərin həyatını itirdiyi Kramatorsk və Slovyansk kimi şəhərlər, həmçinin şimal və qərbdəki möhkəmləndirilmiş xəttdən imtina etmək deməkdir. Zelenski də çərşənbə axşamı açıqlayıb ki, Ukrayna Donbası tərk edə bilməz, çünki Moskva regionu ölkənin qalan hissəsinə hücum üçün tramplin kimi istifadə edə bilər. Son günlər Rusiya qüvvələrinin Dobropilya şəhəri yaxınlığında müəyyən irəliləyiş əldə etdiyi görünür. Lakin bu addımın strateji əhəmiyyəti və ya yalnız Moskvanın Trampa təsir göstərmək cəhdi olub-olmadığı hələ dəqiqləşməyib. Digər tərəfdən, 2022-ci ildə işğal edilən Zaporojye və Xerson üzrə də vəziyyət mürəkkəbdir. Rusiya bəzi məlumatlara görə, hücumu dayandırmaq və xətləri dondurmağı təklif edir. Lakin Moskvanın bu ərazilərdən hər hansı birini geri verməyə hazır olub-olmayacağı hələ tam aydın deyil.

Siyasi şərhçi Kamran Məmmədli Musavat.com-a bildirib ki, Alyaskada baş tutacaq Tramp-Putin sammiti həm region, həm də qlobal siyasət baxımından böyük əhəmiyyət kəsb edir. Onun fikrincə, Ukrayna xəritəsinin məcburi dəyişdirilməsi ehtimalları əslində diplomatik bir sınaqdır və bu görüşdə bir sıra mürəkkəb məsələlər müzakirə olunacaq.

Siyasi şərhçinin sözlərinə görə, Putinin 2014-cü ildən bəri davam edən ambisiyaları, Krımın ilhaqı və Donbasdakı separatçı hərəkatla bağlı mövqeyi, Alyaska sammitində təzə bir mərhələ ilə üz-üzə qalacaq. “ABŞ tərəfi, xüsusən Tramp, burada Ukrayna ərazilərinin statusu və döyüşlərin dayandırılması ilə bağlı müstəqil diplomatik təşəbbüslər göstərə bilər. Lakin bu təşəbbüslər Kiyev üçün son dərəcə çətin situasiyalara səbəb ola bilər,” – deyə Kamran Məmmədli qeyd edib.

O, əlavə edib ki, Ukrayna üçün Donbas bölgəsini tərk etmək qeyri-mümkündür:

“Zelenski haqlı olaraq vurğulayır ki, Donbasdan imtina etmək Moskva üçün strateji üstünlük yaradacaq və Ukraynanın digər ərazilərinə qarşı təzyiq üçün bir tramplin rolunu oynayacaq. Həmçinin, Zaporojye və Xerson üzrə xətlərin dondurulması təklifi də reallığı əks etdirmir, çünki Moskvanın geri verməyə hazır olub-olmadığı hələ aydın deyil. Alyaska görüşünün yalnız simvolik və ya taktiki bir addım olmayacaq, həmçinin regionun gələcək siyasi və təhlükəsizlik balansına ciddi təsir göstərəcək. Bu sammit həm də Ukraynanın beynəlxalq dəstəyi, Avropa və ABŞ-la əlaqələri, eləcə də Rusiyanın mövqeyi baxımından vacib bir test olacaq. Ukrayna üçün əsas məsələ, ərazilərdən imtina etmədən diplomatik razılığa nail olmaqdır”.

O, həmçinin sammit nəticələrinin qısa müddətdə görünməyəcəyini, müzakirələrin uzunmüddətli strateji planların bir hissəsi kimi qiymətləndirilməli olduğunu bildirib. Yekun olaraq, Tramp-Putin sammiti Ukrayna üçün həm diplomatik, həm strateji bir sınaq olacaq. Ərazi mübadiləsi, qeyri-rəsmi güzəştlər və ya sadəcə atəşkəs müqaviləsi, bunlardan hansı ssenari reallaşsa da, nəticələr həm region, həm də qlobal siyasət üçün böyük əhəmiyyət daşıyacaq.