Valideynlər 9 aylıq oğlanı şimpanze ilə böyütdülər: faciəvi şəkildə sona çatdı

Eksperimentin məqsədi ətraf mühitin inkişafa necə təsir göstərə biləcəyini və şimpanzelərin həqiqətən insanlar kimi düşünə bilib-bilmədiyini göstərmək olub.

1930-cu illərdə cəmi 9 aylıq bir körpə şimpanze ilə böyüməyə məcbur edilib, lakin təcrübə faciəli nəticələr verib.

Lent.az-ın xarici mediaya istinadla xəbərinə görə, psixoloqlar Vintrop Nayla Kelloq və həyat yoldaşı Luella oğlu Donaldı 1931-ci il iyunun 26-da ailəyə qatılan yeddi ay yarımlıq olan Qua adlı şimpanze ilə böyüdüblər.

Psixoloq kimi işinin əvvəlində Kelloq həmişə insanlarla az və ya heç təmasda olmayan vəhşi uşaqlarla maraqlanaraq belə bir təcrübə aparmaq istəyib. Bəlli səbəblərə görə insan uşağı səhrada tərk etmək fikrini rədd edən amerikalı bunun əksini - heyvanın körpəsini insan həyatına qaytarmaq qərarına gəlib.

İnsanların “narahatedici” adlandırdığı təcrübədə cütlük “qardaş və bacı” kimi rəftar edilib: onlar uşaq paltarı geyinir, hündür stullarda yemək yeyir, yatmazdan əvvəl öpüşüblər.

Doqquz ay ərzində cütlük gündə 12 saat Qua və Donald üzərində təcrübə aparıb, o cümlədən onları ağlamağa başlayana qədər stullarda fırladaraq və müxtəlif tapşırıqları yerinə yetiriblər, nəticələri qeydə alınıb. Bir gün onların yüksək səsə reaksiyasını sınayarkən psixoloq şimpanze ilə uşağı kameraya baxaraq yan-yana qoymaq qərarına gəlib ki, kişi onların arxasından silahla atəş açıb.

"Əsas sual ondan ibarət idi ki, şimpanze şimpanze genlərinə malik olduğu üçün şimpanzedir, yoxsa digər şimpanzelər tərəfindən yetişdirildiyi üçün?" - Teodor Dyuma yazır.

"Beləliklə, əgər körpə Qua insan ev təsərrüfatında  şimpanzeyə çox bənzəyirdisə, deməli, genlər qazanıb. Ancaq körpə Qua şimpanzedən daha çox insana bənzəyirdisə, ətraf mühit qazanıb. Beləliklə, Quaya Donaldın bacısı kimi rəftar edilib və eyni yuyunma, paltar dəyişdirmə və qidalanma rutinlərindən keçib".

Sınaq beş il davam etməliymiş, lakin cütlük Donaldın daha çox yemək almaq üçün hönkürmək, Qua ilə döyüşmək və hətta dişləmək kimi narahat davranışlar nümayiş etdirdiyinə dair narahatlıqlar səbəbindən təcrübə erkən başa çatmalı olub.

Digər nəzəriyyələr, valideynlərin Quanın gücü artdıqca bir gün Donalda zərər verə biləcəyindən narahat olduğunu göstərir.

Təəssüf ki, həm Donald, həm də Quanın faciəli sonları olub.

Təcrübə ləğv edildikdən sonra, 1932-ci il martın 28-də Qua mahiyyətcə sevgi dolu bir ailə mühitindən primat koloniyasındakı "nisbətən uğursuz qəfəsə" göndərilib.

"O, ikinci dəfə idi ki, "anasından/baxıcısından" ayrılıb və o, isti, sevgi dolu ailə həyatından digər qəribə və çox da yaxşı davranışı olmayan şimpanzelərlə birlikdə nisbətən boş qəfəsə keçib", - məlumatda deyilir. "O, bir ildən az vaxt keçdikdən sonra, təxminən üçüncü doğum günündə, ürəyi partlaması nəticəsində ölüb (rəsmi ölüm səbəbi pnevmoniya olub)".

Bu arada Donald da 1973-cü ildə 43 yaşında vəfat edib. Onun valideynlərinin ölümündən bir il sonra intihar etdiyi güman edilir.