Yaxın gələcəkdə hansı ixtisaslar öz aktuallığını itirəcək?! QURUM VƏ EKSPERTDƏN AÇIQLAMA

Dünya sürətlə dəyişir – texnologiya inkişaf etdikcə, süni intellekt və avtomatlaşdırma bir çox sahələri kökündən dəyişir. Bir vaxtlar çox tələb olunan ixtisaslar bu gün tədricən öz əhəmiyyətini itirir. 2025–2035-ci illər arasında əmək bazarında böyük transformasiyalar gözlənilir və bəzi peşələr artıq “risk altında” hesab olunur.

Avtomatlaşdırma və texnologiyanın təsiri danılmazdır: Xarici mənbələrdən, World Economic Forum-un “Future of Jobs” (Gələcəyin Peşələri) 2025 və 2027 əldə olunan məlumat hesabatlarına əsasən, dünyada işlərin təxminən 43%-i avtomatlaşdırma riski altındadır. Xüsusilə rutin, təkrarlanan işləri əhatə edən sahələrdə azalma müşahidə olunacaq.

Gələcəkdə aktuallığını itirəcək ixtisaslar bunlardır:

Kassirlər və bank işçiləri: Onlayn ödənişlər, mobil bankçılıq və süni intellekt əsaslı xidmətlər bu ixtisasların yerini tədricən alır.

Katiblər və ofis administratorları: Rəqəmsal idarəetmə sistemləri və avtomatik sənəd dövriyyəsi ofis işçilərinə olan ehtiyacı azaldır.

Telemarketinq və çağrı mərkəzi operatorları: Çat-botlar və AI səs texnologiyaları bu xidmətləri avtomatlaşdırır.
Jurnalistikanın bəzi sahələri: Avtomatik mətn generasiyası və süni intellekt alətləri sadə xəbər və hesabat yazılarını əvəz edə bilir.

Anbardar və logistika işçiləri: Robotlaşdırılmış sistemlər artıq bir çox anbarda insan əməyini minimuma endirib.

Mühasiblər və vergi mütəxəssisləri: Rəqəmsal platformalar və proqramlar insan faktorunu xeyli azaldır.
Müəyyən texniki ustalar (məsələn, sadə mexaniklər, çap operatorları): 3D printerlər və avtomatik təmir sistemləri bu peşələri daha az tələb olunan edir.

Niyə bu peşələr azalır?
Süni intellekt və robot texnologiyaları rutin işləri daha tez və dəqiq yerinə yetirir.
Rəqəmsallaşma və bulud sistemləri sənədləşmə və idarəetməni avtomatik hala gətirir.
İqtisadi səmərəlilik baxımından şirkətlər insan əməyini minimuma endirməyə çalışır.

Yeni yaranan və inkişaf edəcək sahələr, eyni zamanda, bəzi ixtisaslar daha da önəm qazanacaq:
Süni intellekt mühəndisləri
Kibertəhlükəsizlik mütəxəssisləri
Data analitikləri
Enerji səmərəliliyi və ekoloji mütəxəssislər
Psixoloqlar və sosial işçilər (emosional və sosial dəstəyə ehtiyac artacaq)
Sağlamlıq və biotexnologiya sahəsində mütəxəssislər

Gələcəyin əmək bazarı artıq yalnız “nə bildiyin”lə deyil, “necə uyğunlaşa bildiyin”lə ölçülür. Rutin, təkrarlanan işlər yox olur, amma yaradıcı, analitik və texnoloji bacarıqları olan insanlar üçün yeni imkanlar açılır.
Bu səbəbdən gənclər gələcək ixtisas seçimini edərkən texnologiya, yaradıcılıq və insan faktoru ilə bağlı peşələrə üstünlük verməlidirlər.

Məsələ ilə bağlı Əmək və Əhalinin Sosial Müdafiəsi Nazirliyinin tabeliyində fəaliyyət göstərən Milli Observatoriyanın açıqlamasına görə, dünyada olduğu kimi ölkəmizdə də əmək bazarının dinamikası sürətlə dəyişir: "Müasir texnologiyalar, rəqəmsallaşma və yeni iqtisadi trendlər bəzi peşələri ön plana çıxarır, digərlərinin isə aktuallığını azaldır.

Əmək Bazarı və Sosial Müdafiə Məsələləri üzrə Milli Observatoriya tərəfindən aparılan təhlillərə əsasən kənd təsərrüfatı, data analitika, informasiya təhlükəsizliyi, informasiya texnologiyaları, səhiyyə kimi sahələr üzrə kadrlara əmək bazarında daha çox tələbat var. Yəni bu istiqamətlərdə ixtisaslı kadrlara ehtiyac var.

Avtomatlaşdırma, rəqəmsallaşma və süni intellektin təsirindən bəzi peşələrə olan tələbat azalır. Ənənəvi ofis işləri, fiziki əməyə əsaslanan sahələr və təkrarlanan funksiyaları yerinə yetirən peşələr bu prosesdən daha çox təsirlənir. Bu isə o deməkdir ki, əmək bazarında uğur qazanmaq üçün müasir bacarıqlara yiyələnmək, texnoloji trendləri izləmək və çevik peşə hazırlığına üstünlük vermək zəruridir.

Milli Observatoriyanın təhlilləri göstərir ki, əmək bazarının gələcək inkişafı üçün peşəkarların yalnız texniki biliklərə deyil, həm də yumşaq bacarıqlara – yəni analitik düşüncə, ünsiyyət qurma, komanda ilə işləmə, liderlik, emosional intellekt və dəyişən şəraitə uyğunlaşma qabiliyyətinə malik olması vacibdir. Bu bacarıqlar müasir iş mühitində uğurlu karyera qurmaq üçün mühüm amillərdən biri kimi qiymətləndirilir”.

Mövzuya münasibət bildirən IT eksperti Fərid Kazımov qeyd edib ki, son illərin texnoloji inkişafı göstərir ki, süni intellekt (AI) təkcə texnologiya deyil, həm də əmək bazarını köklü şəkildə dəyişdirən bir inqilabdır: "Artıq bir çox peşələr, xüsusilə sadə və təkrarlanan tapşırıqlarla məşğul olan sahələr, süni intellekt sistemləri tərəfindən əvəz olunmaq üzrədir. Bu dəyişikliklər ilk baxışda qorxulu görünsə də, əslində, tarixdəki digər texnoloji sıçrayışlar kimi, yeni imkanların yaranmasına da yol açır.

Çağrı mərkəzlərinin süni intellektlə əvəzlənməsi:

İlk zərbə ən çox çağrı mərkəzlərinə dəyəcək. Hazırda həm dünyada, həm də Azərbaycanda bu istiqamətdə ciddi addımlar atılır. Süni intellekt əsaslı “chat-bot”lar və səsli cavab sistemləri artıq müştəri suallarını cavablandırmaq, şikayətləri qəbul etmək və hətta sadə texniki problemləri həll etmək gücünə malikdir. Yaxın illərdə bir çox çağrı operatorlarının yerini bu sistemlərin alacağı gözlənilir.

Hüquqşünas köməkçiləri-artıq axtarışları süni intellekt edəcək

Süni intellekt həm də hüquq sahəsində dəyişikliklər yaradır. Qərb ölkələrində hüquqşünaslara yardım edən köməkçilər məhkəmə qərarlarını və qanunları analiz edərək nəticələr çıxarırlar. Lakin süni intellekt artıq bu işi saniyələr ərzində görə bilir. Rəqəmsallaşmış hüquqi bazalar əsasında o, minlərlə sənədi analiz edir və lazımi məlumatı dərhal təqdim edir. Azərbaycanda bu proses bir qədər ləng getsə də, yaxın gələcəkdə hüquq sahəsində də belə sistemlərin tətbiqi qaçılmaz olacaq.

Mühasibatlıq - avtomatlaşmanın mərkəzində

Avtomatlaşdırma ən çox sadə mühasiblərə təsir edəcək. Müxtəlif proqramlar artıq maliyyə hesabatlarını avtomatik hazırlayır, vergiləri hesablayır və nəticələri dövlət sistemlərinə göndərir. Bu, xüsusilə kiçik sahibkarlarla çalışan mühasiblərin fəaliyyətini əvəz edə bilər. Lakin burada bir istisna var: analitik düşünmə və strateji qərarvermə bacarığına malik peşəkar mühasiblər gələcəkdə də yüksək dəyər daşıyacaq.

Proqram testçiləri - süni intellekt sınaqdan keçirəcək

Proqram təminatını yoxlayan testçilər də süni intellektin təsirinə məruz qalacaq. AI sistemləri artıq proqramlarda xətaları aşkarlayır, nəticələri analiz edir və həll yolları təklif edir. Yəni bu sahədə insan müdaxiləsinə ehtiyac azalacaq.

Kadr mütəxəssisləri (HR) , rekrutinqin(kadr seçimi) yeni mərhələsi

Kadrların idarə olunması sahəsi də dəyişir. Əvvəllər yüzlərlə CV-ni əl ilə yoxlayan HR mütəxəssislərinin yerini artıq süni intellekt alır. Müasir platformalar vakansiya tələblərinə əsaslanaraq uyğun namizədləri avtomatik seçir, testlər hazırlayır və ilkin qiymətləndirmə aparır. İnsan yalnız son mərhələdə – qərarverici kimi iştirak edir. Beləcə, bəzi HR və rekrutinq ixtisasları tədricən sıradan çıxacaq.

Yeni peşələrə doğru addımlar zamanın bütün mərhələlərində baş verib. Bütün bu dəyişikliklər faciə kimi qəbul edilməməlidir. Tarix sübut edib ki, texnoloji irəliləyişlər müəyyən peşələri yox etsə də, eyni zamanda yenilərini yaradır. Faytonçuları taksi sürücüləri əvəz etdiyi kimi, indi də süni intellekt köhnə ixtisasların yerinə AI mühəndisliyi, data analitikası, etika və süni intellekt hüququ kimi yeni sahələr gətirəcək.
Gələcəyin insanı texnologiyadan qorxmamalı, əksinə, ona uyğunlaşmağı öyrənməlidir.

Süni intellekt təkcə bəzi peşələri aradan qaldırmır, o, iş anlayışını dəyişdirir. Bu prosesin əsas dərsi budur: gələcəkdə uğurlu olmaq üçün insan təfəkkürünü texnologiya ilə birləşdirmək lazımdır. Sadə əməliyyatlar yox, yaradıcılıq, analitik düşüncə və innovativ yanaşma dəyər qazanacaq. Yəni texnologiyanın inkişafı, əslində, insanı yox etmir - onu daha ağıllı düşünməyə məcbur edir”.

Günay Hacıyeva