Yeni “siyasi gündəlik”, yoxsa köhnə musiqi “yeni aranjimanda”?

Ermənistan Aİ-nin kölgəsində nə etmək istəyir?

Azərbaycanın postmüharibə dövründə Cənubi Qafqazda yaratdığı reallıqlar sabitlik, sülh və inkişaf üçün mühüm zəmin formalaşdırır. Bakı sülhpərvər mövqedən çıxış edərək ümumilikdə regionun gələcəyini əməkdaşlıq və tərəfdaşlıq müstəvisində qurmağa səy göstərir. 2022-ci ildən irəli sürülən sülh təşəbbüsləri də, bu ilin avqustunda Vaşinqtonda paraflanan sülh sazişi layihəsi də regionun dinc gələcəyi üçün müəyyənləşdirilmiş meyarlardır. Azərbaycan qalib dövlət olsa da, bütövlükdə regionun maraqlarını üstün tutur - biz 30 ilə yaxın davam etmiş konfliktin tam şəkildə aradan qaldırılması, ərazi iddialarının geri götürülməsi, əvəzində isə dinc qonşuluq münasibətləri çərçivəsində yaşanması üçün addımlar atırıq.

Təəssüfləndirici haldır ki, qarşı tərəfdən analoji münasibət görünmür. Daha doğrusu, Ermənistan dildə sülh prosesinə sadiq olduğunu, əbədi sabitliyin formalaşması üçün səy göstərdiyini desə də, əməldə onu təsdiqləmir. Belə ki, İrəvanın bir çox addımları birmənalı qarşılana bilməz - Bakı ilə aparılan danışıqlarda, imzalanan sənədlərdə tamam fərqli rakurslardan yanaşma ortaya qoyan Ermənistan başqa qurumlarla müzakirələrdə tamam fərqli “tezislərə” söykənir. Bunun bariz nümunəsi Avropa İttifaqı və Ermənistan arasında imzalanmış “Avropa İttifaqı-Ermənistan Tərəfdaşlığı üçün Strateji Gündəlik” sənədidir.

Çətir “dəyişikliyi”...

Qeyd edək ki, dekabrın 2-də Ermənistan və Avropa İttifaqı yeni “Aİ-Ermənistan Strateji Tərəfdaşlıq Gündəliyi”ni qəbul ediblər. Bu sənəd Ermənistanla 27 ölkə arasında əməkdaşlığı dərinləşdirməyi hədəfləyir və 2017-ci ildə qəbul edilmiş İkitərəfli Tərəfdaşlıq Prioritetlərini əvəzləyəcək. Sənəd haqqında danışarkən bildirirlər ki, guya sənəd “qarşıdakı illər üçün ortaq bir vizyonu müəyyən edir və Ermənistanın Avropa Birliyi ilə əlaqələrini gücləndirmək istəyinə cavab verir”. İddia olunur ki, yeni tərəfdaşlıq gündəliyi “demokratiya və qanunun aliliyi”, “ədalət islahatı”, “insan hüquqları”, “sosial-iqtisadi inkişaf”, “enerji təhlükəsizliyi”, “rəqəmsal transformasiya”, “ticarətin şaxələndirilməsi“ və “təhlükəsizlik və müdafiə əməkdaşlığı” sahələrini əhatə edir. Gündəm qısamüddətli (üç-dörd il) və ortamüddətli (yeddi il) prioritetləri müəyyən edir - birinci mərhələ, yəni 2024-2027-ci illər üçün 270 milyon avro büdcə nəzərdə tutulur. Bunun 200 milyon avrosu qrant yardımı, 70 milyon avrosu isə investisiya cəlb etmək üçün qrant maliyyələşdirməsidir.

2 dekabrda Brüsseldə keçirilən yekun mətbuat konfransında Kallas Brüsselin “sülhü dəstəkləmək və Ermənistanın dayanıqlığını gücləndirmək” üçün 15 milyon avro ayıracağını elan etdi. Əslində isə bu vəsait Ermənistanın silahlandırılması üçün ayrılacaq maliyyə dəstəyidir. Sənəddə ayrıca olaraq sülhü və regionun gələcək sabit inkişafını təhdid edən daha başqa məqamlar da yer alır.

Aİ beynəlxalq hüququ pozur...

Yeri gəlmişkən, Azərbaycan XİN Avropa İttifaqı və Ermənistan arasında imzalanmış “Avropa İttifaqı-Ermənistan Tərəfdaşlığı üçün Strateji Gündəlik” sənədinə dair şərh yayıb. Şərhdə bildirilir ik, insanlıq əleyhinə cinayətlərdə, hərbi cinayətlərdə ittiham olunan və məhkum edilmiş erməniəsilli şəxslərin “əsir” statusunda qeyd olunması və onların azadlığa buraxılmasının ayrıca prioritet kimi müəyyənəşdirilməsi reallıqların ciddi şəkildə təhrif edilməsidir və qəbulolunmazdır.

Göründüyü kimi, Ermənistan yenə də manipulyasiya ilə məşğuldur. Qeyd edilən şəxslərin konkret cinayətlərdə şübhəli bilinməsi. Onlara qarşı cinayət məcəlləsinin müvafiq bəndlərinə əsasən cinayət işi açılması və araşdırmaların aparılması, məhkəmə prosesinin reallaşdırılması Azərbaycanın həm ölkə qanunvericiliyinə, həm də beynəlxalq hüquqa hörmətidir. Ermənistanın və Aİ-nin bu şəxsləri xüsusi “statusda” təqdim etmək cəhdi isə tamam fərqli maraqlardan xəbər yerir. Bu onu göstərir ki, Ermənistan yenə də özünün köhə ənənəsindən əl çəkməyib - onlar yenə də alt qatda fərqli “macəralar” axtarışındadırlar. Bu bir daha onu təsdiqləyir ki. Azərbaycan Ermənistan Konstitusiyasındakı müvafiq dəyişiklik tələbində haqlıdır - Ermənistana güvən yoxdur, sabah hətta imzaladığı sülhü belə dana bilər. Necə ki, konkret cinayətdə ittiham olunan şəxslər haqqında fərqli bir görüntü yaratmağa çalışdığı kimi...

Aİ-yə gəldikdə isə, gündəlikdə bu kimi məqamların yer alması bir daha belə bir mənzərə formalaşdırır ki, Brüssel sabitliyi və sülhü deyil, qarşıdurmaların yenidən cücərməsini təşviq edir. Müharibə cinayətləri törətməkdə ittiham olunan şəxslərin fərqli obrazda təqdimatı ilk nöbvbədə Aİ-nin beynəlxalq hüquqa qarşı hörmətsizliyidir. Digər tərəfdən, Aİ bu addımı ilə aparılan məhkəməyə təzyiq göstərməyə çalışır ki, bu da yolverilməzdir.

Ermənistan öhdəliklərindən boyun qaçırır?

Azərbaycan XİN-in şərhində bildirilir ki, Aİ-Ermənistan sənədində Ermənistanın regional konsensusdan məhrum olan “sülh kəsişməsi” təşəbbüsünü dəstəkləyən çoxsaylı müddəaların əks olunmasına baxmayaraq, 8 avqust Vaşinqton sammiti zamanı normallaşma prosesi çərçivəsində əldə edilmiş və mühüm əhəmiyyət daşıyan “Beynəlxalq Sülh və Rifah naminə Tramp Marşrutu” (TRIPP) layihəsinə bir dəfə də istinad edilməməsi ciddi narahatlıq doğurur. Bu hal Ermənistanın Vaşinqtonda Baş nazir tərəfindən imzalanmış TRIPP sazişi çərçivəsində öhdəlikləri icra etmək niyyətinin ciddiliyi və Aİ-nin bu layihəyə bəyan etdiyi dəstəyi barədə suallar yaradır.

Halbuki Ermənistan bu ilin avqustunda Vaşinqton şəhərində keçirilmiş üçtərəfli görüşün nəticələrinə dair Birgə Bəyannamənin 4-cü bəndində ərazisində “Beynəlxalq Sülh və Rifah naminə Tramp Marşrutu” (TRIPP) bağlantı layihəsi üçün çərçivənin müəyyən edilməsi məqsədilə Amerika Birləşmiş Ştatları və qarşılıqlı müəyyən edilmiş üçüncü tərəflər ilə əməkdaşlıq edəcəyini, bu məqsədə ən qısa zamanda nail olmaq üçün xoş niyyətlə səy göstərməyə dair qətiyyətini öz imzası ilə təsdiqləyib.  Paralel olaraq, Azərbaycanla birgə sülh sazişinin layihəsini paraflayıb. Ermənistan bundan sonrakı dövrdə atacağı addımları, aparacağı siyasəti və istiqamətləri sülh şəraitinə, sülh şərtlərinə, bölgənin gələcək inkişaf prioritetlərinə uyğunlaşdırmalıdır. Rəsmi İrəvanın əməkdaşlıq çərçivəsi sülhün şərtlərini və ya bölgənin stabilliyini təhdid etməməlidir - əksinə, əməkdaşlıqlar bölgədə qarşılıqlı münasibətlərin daha da güclənməsini  təşviq etməlidir.

İndiki halda isə bu tezislər imzalanan “gündəlikdə” görünmür.  Bu isə o deməkdir ki, ya Ermənistan sülh sazişinin imzalanmasını yenidən fərqli bəhanələrlə uzatmağa çalışır, ya da, regionda hansısa yeni situasiyanın formalaşmasını “arzulayır”. Hər iki halda ziyan çəkən tərəf Ermənistan olacaq - İrəvan yenidən hansısa revanşa “əl atarsa”, böyük peşmanlıq çəkər. Sülh prosesinin süni şəkildə uzadılması isə bu ölkəni ən azından yenidən regional laiyhələrdən kənarda qalmasını şərtləndirər...

Aİ Ermənistanı silahlandırır - missiyanın “missiyası” bitmədimi?

Azərbaycan XİN-in şərhində həmçinin bildirilir ki, Azərbaycanla Ermənistan arasında paraflanmış saziş layihəsinin 7-ci maddəsində tərəflərin qarşılıqlı sərhəddə hər hansı üçüncü tərəfin qüvvələrini yerləşdirməməklə bağlı öhdəlik nəzərə alındıqda, ölkəmizə qarşı təbliğat vasitəsi kimi istifadə olunan Aİ-nin Ermənistandakı müşahidə missiyasının (EUMA) fəaliyyətinə xitam vermək əvəzinə, EUMA-nın mövcudluğunun qorunmasının və missiyanın tam operativliyinin təmin olunmasının prioritetləşdirilməsi digər narahatlıq mənbəyidir.

Şərhdə, həmçinin qeyd olunub: “Prioritetlər sırasında qeyd edilənlərlə yanaşı, hərbi və müdafiə məsələlərinin vurğulanması Ermənistanın hərbiləşməsinə xidmət göstərir. Yuxarıda qeyd olunan məsələlər avqustun 8-dən etibarən postmünaqişə dövründə əldə edilmiş müsbət irəliləyişlər fonunda keçmiş münaqişənin elementlərini yenidən gündəmə gətirir və Ermənistanın niyyətləri barədə ciddi şübhələr yaradır. Ermənistan və Aİ-nin mövcud reallıqları əks etdirməyən bu zərərli müddəaların aradan qaldırılması istiqamətində konkret addımlar atacağını gözləyirik. Öz növbəmizdə vəziyyəti diqqətlə izləməyə davam edəcək və zəruri nəticələr çıxaracağıq”.

Paraflanan sülh sazişində imzalanan bəndə əsasən, həm də Aİ-nin bölgədəki missiyasının fəaliyyətinin dayandırılmasına razılıq verən Ermənistan necə olur ki, yeni “gündəlikdə” fərqli düşüncülərə düşür - bu onu göstərir ki, İrəvan yenidən ikili oyunlar oynamağa çalışır. Bölgədə hər hansı bir konfrantasiya olmadığı üçün Aİ missiyasına da ehtiyacın qalmadığı faktdır - bu mənada, Ermənistanın və Aİ-nin bu istiqamətdə “əməkdaşlıq” perspektivinin həmin sənəddə yer alması qaranlıq niyyətlərdən xəbər verir. Brüsselin “sülhü dəstəkləmək” adı altında Ermənistanın silahlanmasına pul ayırması da bu deyilənləri təsdiqləyir. Beləliklə, bütün dünyanın yaxın zamanda sülh gözlədiyi halda İrəvanın Brüssellə bu formatda və məzmunda sənəd imzalanması xoşagələn hal deyl - ən azından Ermənistan üçün xoşagələn gələcək vəd etmir...

P.İSMAYILOV