Zaman qumaşı: Xivə və Ürgənc arasında keçirilən bir gün

Xivə-Ürgənc, 7 noyabr, Tamilla Məmmədova, AZƏRTAC

Özbəkistan səyahətimizin üçüncü günü (birinci və ikinci materiallar AZƏRTAC-ın saytında dərc olunub) Xivə rayonunun sənaye zonası istiqamətində başladı. Məhz burada, Qəndimən məhəlləsində regionun pambıq-toxuculuq klasterinin mərkəzi – “Khiva Cluster” fabriki yerləşir.

Fabrikin darvazalarının arxasında nizam və təmizlik hökm sürür, ziyarətçilərə dəbilqə və ayaqqabı örtükləri verilir. Hər şey ciddi və ləyaqətlidir. İçəri girəndə ilk hiss etdiyimiz ritm idi: yüzlərlə maşın bir orkestr kimi ahəngdar şəkildə işləyirdi, onların hər biri özünəməxsus səs çıxarırdı. Pambığın şirin ətri havaya hopmuşdu və işçilər sanki böyük, yaxşı tənzimlənmiş bir mexanizmdə sakit və inamla hərəkət edirdilər.

Müəssisənin nümayəndəsi izah etdi ki, şirkət 2018-ci ilin sonunda qeydiyyatdan keçib və o vaxtdan bəri Xarəzmin tekstil sənayesinin əsas mərkəzlərindən birinə çevrilib. “Khiva Cluster” pambıq sahələrindən hazır geyimlərə qədər bütün istehsal dövrünü əhatə edir. Bölgədəki yüzdən çox təsərrüfat xammal tədarük edir və bunun müqabilində texnoloji və maliyyə dəstəyi alır. Hər bir emalatxanada sistemli bir yanaşma özünü göstərir: istehsal cədvəlləri divarlardan asılıb, lif möhkəmliyi test cədvəlləri ilə keyfiyyət bölməsində nümayiş etdirilir və laboratoriyalarda iplik nümunələri var. Hər şey diqqətlə düşünülüb və hətta maşınların səs-küyü də vahid, inamlı melodiyanın bir hissəsi kimi görünür.

Bu məkana səfərdən sonra Xivənin qədim divarlarının yanında Özbəkistanının müasir sənaye zonasının yarandığını hiss etdim.

Çölə çıxdığımız zaman günəş artıq yüksəkdə idi. Binaların yanında cığırları, skamyaları və cavan ağacları olan səliqəli yaşıl bir ərazi uzanırdı.

Yol bizi daha da irəli aparır. Səyahət xəritəsindəki növbəti dayanacaq Ürgənc şəhəridir. Özümüzü yeni bir məkanda tapmağa - Özbəkistanın başqa bir tərəfini görməyə, kəşf etməyə can atırdıq.

Beləliklə, özümüzü “Ulli-Xovli” tarixi kompleksində tapdıq. Nəhəng taxta darvazalardan içəri girdik, hava gil və tüstü qoxusu ilə dolmuşdu.

Tur bələdçisi izah etdi ki, “Ulli-Xovli” XVII əsrdə türkmən tayfaları üçün istehkam məskəni kimi inşa edilib. Divarlar qurudulmuş kərpicdən tikilib, qüllələr isə mühafizə postları kimi xidmət edir. Otaqlardan birində özbək və türkmən ailələrini təsvir edən fotoqalereya yerləşir. Divarda “Bura iki xalqın torpağıdır” yazısı var. Bu qonşuluq hər naxışda, hər mahnıda hiss olunur.

Həyətdə, kərpic divarın yanında dəvələrlə dolu məkanda bir çəpər var idi. Onlar sanki şəkil çəkdirirmiş kimi sakitcə dayanırdılar, amma yaxınlaşan kimi boyunlarını uzadır, yumşaqca xoruldayır və sanki hər qonağı salamlayırmış kimi onun dodaqlarına toxunmağa çalışırdılar. Dəvələrin tüklü dərisi günəş işığında parıldayırdı və arxaları mavi, tünd qırmızı, qum rəngli parçalarla örtülmüşdü. Bu an ovqatımıza canlı Şərq qoxusu qatdı - sanki köhnə karvan yolu canlanmışdı, mallarla yüklənmiş dəvələrin sıraları bu torpaqlarda uzanırdı.

Kompleksin dərinliklərinə doğru daha da irəlilədik, burada xanın evi, yaxud yerli əhalinin dediyi kimi, “xanboyu”nun - bir vaxtlar hökmdarın və ya ağsaqqalın qaldığı otaq yerləşirdi. Onun içərisi heyrətamiz idi: oyma taxta sütunlar, əl ilə toxunmuş xalçalar, mis qab-qacaq və divarlarda asılmış silahlar göz oxşayırdı. Divarların hər tərəfində tunc çərçivəli antik sandıqlar, qutular və güzgülər düzülmüşdü. Küncdə XVII əsr döyüşçü zirehində maneken dayanırdı: onun zəncirvari zirehi, dəbilqə və əyri qılıncı vardı. Bələdçi izah etdi ki, bu zireh sadəcə muzey eksponatı deyil, Ürgənc yaxınlığında aşkar edilmiş orijinal xatirə rəmzidir. Daha sonra isə etnoqrafik eksponatlarla - qab-qacaq, alətlər, zərgərlik əşyaları və parçalarla dolu zallara baş çəkdik. Bütün bunlar lampaların yumşaq işığı altında canlanırdı, köçəri tayfaların və oturaq xalqların həyatını, sənətkarlığını, gündəlik həyatını və dövrün ruhunu göstərirdi.

Nahardan sonra Ürgənc rayonundakı TILLO DOMOR zavoduna baş çəkdik. Bu, Xarəzm bölgəsində aparıcı süd istehsalçılarından biridir. Turumuza qəbul zonasından başladıq: gümüş çənlər, yaxınlaşan süd tankerləri, dəqiq təmizlik və nizam diqqəti cəlb edirdi. Bölgədəki 40-dan çox fermadan süd burada qəbul edilir.

Sexlərin içərisində soyuducu qurğuların davamlı uğultusu, nasosların səsi və qablaşdırma xətlərinin xışıltısı əks-səda verirdi. Bu gün TILLO DOMOR 15-dən çox növ süd məhsulları - pendir, kərə yağı, qatıq istehsal edir və ISO 9001:2008 sertifikatına malikdir.

Zavod regional iqtisadiyyatın bir hissəsinə, kəndlə şəhər arasında əlaqə vasitəsinə çevrilib. Burada bizi ləzzətli pendirlər və digər süd məhsulları ilə qarşıladılar.

Fabrik və zavodların sənaye səs-küyündən sonra bizi tamamilə fərqli bir təcrübə gözləyirdi – Ürgəncdəki RANCH Texnologiya Universitetinin yeni binası. Şüşə və beton bina müasir dizaynı ilə seçilir. İçəridə genişlik, işıq, laboratoriyalar, kompüter otaqları və auditoriya var. Universitet 16 min tələbə üçün nəzərdə tutulub və regionun əsl bilik mərkəzinə çevrilib.

Universitetin təsisçisi “Urgençkormmaş” şirkətidir. Onun mütəxəssisləri mebel və bina konstruksiyaları istehsal edirlər. Burada memarlıqdan tutmuş təhsil proqramlarına qədər hər şey təhsil və sənayenin vəhdəti ideyasını əks etdirir.

Həmin gün mən başqa bir kəşf də etdim: Xarəzm zamanla mübahisə etmir, bu diyar onun içində yaşayır. Burada pambıq parçaya, süd həyatın dadına, bilik gücə çevrilir, qədim gil isə əcdadların nəfəsini qoruyur. Bütün bunlar Özbəkistanın hər gün toxuduğu vahid tarixin ipləridir.