Zəngəzur düyünü: ABŞ nin bir əsrlik marağı yenidən gündəmə gəldi

Bakı nəinki Rusiyanın, heç bir digər gücün dəhliz üzərində birbaşa nəzarətini istəmir

ABŞ və Qərb bu görüşdə ciddi şəkildə maraqlıdır, onlar Dubayda sülh sənədinin imzalanmasını istəyirlər

Əbu-Dabinin tərəflər üçün heç bir tarixi kompleks və ya imperial ambisiyası yoxdur

Ermənistan və Azərbaycan arasında sülh razılaşmasına ümid var.

ABŞ Dövlət Departamentinin mətbuat xidmətinin rəhbəri Temmi Bryus Dövlət katibi Marko Rubionun Bakı və İrəvan arasında tezliklə sülh sazişinin imzalanacağına dair açıqlamasına münasibət bildirib.

Bryus qeyd edib ki, dövlət katibi üçün bu bəyanatı vermək önəmli idi: “Biz ABŞ-nin vasitəçiliyi ilə əldə olunan bir sıra razılaşmalar, atəşkəslər və dəyişikliklərə görə məmnunuq. Dövlət katibinin bu açıqlamanı verməsi üçün əsaslı səbəbləri var idi. Proseslə bağlı əlavə məlumat olduqda, onları sizinlə paylaşacağıq".

Bundan əvvəl Marko Rubio bildirmişdi ki, ABŞ yaxın zamanda Azərbaycanla Ermənistan arasında sülh sazişinin imzalanacağını gözləyir.

Politoloq Turan Rzayev Sherg.az-a bildirib ki, Azərbaycan Respublikası ilə Ermənistan Respublikası arasında davam edən sülh prosesi çərçivəsində iyulun 10-da Birləşmiş Ərəb Əmirliklərinin Əbu-Dabi şəhərində Prezidenti İlham Əliyevlə Ermənistanın Nikol Paşinyan arasında ikitərəfli görüş keçiriləcək:

"Görüşün baş tutması gözlənilirdi. Belə ki, öncə “Middle East Eye” nəşri iddia etdi ki, Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev və Ermənistan Baş naziri Nikol Paşinyan iyulun sonunda Dubayda görüşə bilər. Son olaraq isə “Hraparak” qəzeti yazıb ki, ABŞ Ermənistana sülh müqaviləsi ilə bağlı təzyiq göstərir. Xüsusi ilə görüş yerinin Əbu-Dabi seçilməsi yaxşıdır.  Məsələ ondadır ki, bu vaxta qədər sülh danışıqları ya Moskvada, ya Brüsseldə, ya da Vaşinqtonda baş tutub. Düzdür, bu danışıqların bəzilərində real nəticələr əldə edilsə də, yekun sülhə nail olunmayıb. Bu baxımdan Dubay kimi, həm Ermənistanın, həm də Azərbaycanın razı ola biləcəyi neytral, təhlükəsiz və mübahisəsiz məkana ehtiyac duyulurdu".

Analitik vurğulayıb ki, Əbu-Dabinin tərəflər üçün heç bir tarixi kompleks və ya imperial ambisiyası yoxdur:

"Bu da onu “bitirici məkan”a çevirir. Məsələyə daha spesifik baxdıqda demək olar ki, Azərbaycan üçün bu görüşün baş tutması problem deyil. Onsuz da Azərbaycan üçün əsas kritik məsələ artıq həll olunub. Hazırda gündəmdə olan məsələlər Zəngəzur dəhlizi, maneəsiz hərəkətin təmin edilməsi və təbii ki, sülh müqaviləsidir. Bununla belə, Bakını narazı sala biləcək məqamlar da yox deyil.  Məsələn, “Hraparak”ın yaydığı məlumata görə, ABŞ və Qərb bu görüşdə ciddi şəkildə maraqlıdır. Onlar Dubayda sülh sənədinin imzalanmasını istəyirlər. Nəşr həmçinin qeyd edir ki, Tramp administrasiyası Zəngəzur dəhlizinə nəzarətlə bağlı İrəvan və Bakıya təkliflər göndərib. Yəni, dəhlizə ABŞ və ya onların seçdiyi təşkilat vasitəsilə nəzarət etmək variantı gündəmə gəlib".

Turan Rzayev əlavə edib ki, əslində ABŞ ilk dəfə deyil ki, Zəngəzur ilə maraqlanır:

"Belə ki, 1918-1920-ci illərdə Naxçıvan Zəngəzurun gələcəyi ilə bağlı bir çox müzakirələr aparılırdı. ABŞ o dövrdə beynəlxalq məsələlərdə fəal idi və Naxçıvanın statusu ilə bağlı müəyyən fikirlər irəli sürülmüşdü. Bəzi təkliflərdə Naxçıvanın beynəlxalq mandat altında, yəni xarici ölkələrin nəzarətində olması nəzərdə tutulurdu. Hətta mandat kimi ABŞ-ə nəzarətinə verilməsidə o müzakirə mövzularından biri idi. İndi az qala bir əsirdən sonra ABŞ eyni coğrafiyada mühüm dəhlizə texniki nəzarət təklif edir. Bu təklifin Bakı tərəfindən qəbul olunub-olunmayacağı hələlik açıq sualdır. Məsələ ondadır ki, dəhliz Bakı üçün sırf texniki məsələ deyil. Bu, hər şeydən öncə ölkənin geoiqtisadi mərkəzə çevrilməsi prosesində sonuncu, kritik həlqədir. Düzdür, bu dəhliz açılmasa belə, Bakı “tam regional güc” statusunu itirmir. Buna baxmayaraq, Azərbaycan konstruktiv mövqe sərgiləyərək prosesin həllinə töhfə verəcək güzəştlər etməyə hazır olduğunu da demək olar. Buradakı digər bir sual həmin güzəştlərin hansı qarşılıqla ediləcəyidir. 10 noyabr Bəyanatında yer alan maddəyə əsasən, Zəngəzur yoluna nəzarət Rusiyaya verilməli idi. Azərbaycan isə bu varianta qarşı idi. Bu səbəbdən də Bakının gec-tez Rusiyanın iştirak etmədiyi alternativ bir kommunikasiya çərçivəsi qurmağa çalışacağı əvvəlcədən məlum idi. Hətta Azərbaycanın Rusiya ilə gərginliyinin pərdəarxası səbəblərindən birinin də məhz bu məsələ olduğu deyilir".

Politoloqun sözlərinə görə, Bakının indiki istəyini ümumi şəkildə “Kalininqrad modeli” və ya ona bənzər mexanizmlə ifadə etmək olar:

"Yəni, Bakı nəinki Rusiyanın, heç bir digər gücün dəhliz üzərində birbaşa nəzarətini istəmir. Bu baxımdan Azərbaycan, dəhlizə ABŞ-ın nəzarət etməsini qəbul etməyə bilər.

Azərbaycan ABŞ və Qərblə əməkdaşlıq etsə də, bir çox hallarda siyasi mövzularda fikir ayrılığı yaşaması sirr deyil. Xüsusilə də Ermənistan–Azərbaycan şərti dövlət sərhədində Aİ müşahidə missiyasının fəaliyyətindən narahat olan Bakının, Zəngəzurda ABŞ şirkəti və ya strukturunun nəzarətini qəbul etməsi inandırıcı görünmür. Digər tərəfdən, Bakı Kremlin narazılığı fonunda bu məsələni əlavə bir gərginlik səbəbinə çevirmək də istəmir. Bu səbəbdən, danışıqlar yalnız sülh müqaviləsi ətrafında aparıla bilər. Yəni, əgər dəhlizlə bağlı təkliflər Bakının mövqeyinə uyğun olmazsa, bu məsələ diplomatik gedişlər ilə sülh müqaviləsindən sonraya təxirə salına bilər".