525ci qəzet Qırmızı jiletli oğlan Bir rəsmin dedikləri

"Bir rəsmin dedikləri" rubrikasının budəfəki qonağı sənətşünas Humay İslamovadır. Onunla məşhur fransız rəssamı Pol Sezanın "Qırmızı jiletli oğlan" əsərindən danışmışıq.

Pol Sezan XIX əsrin son rübündə Fransada təşəkkül tapmış postimpressionizm cərəyanının görkəmli nümayəndələrindən biridir. Rəssamın yaradıcılığı fransız incəsənətində xüsusi yer tutur. Sezan impressionizm ilə kubizm cərəyanı arasında körpü yaradıb. Əslində, o, əvvəl impressionizmə meyl etsə də, 1870-ci illərdə plenerdə işləməyə başlayır və özünəxas boyakarlıq məktəbi yaradır. Rəssamın yaradıcılığının bir qismini avtoportretlər və müxtəlif mövzularda maraqlı silsilə əsərləri təşkil edir. Sezan yaradıcılığından danışarkən "Kart oyunçuları", "Meyvələrlə vaza", "Qırmızı jiletli oğlan" əsərlərinin adını xüsusi qeyd edə bilərik.

- Humay xanım "Qırmızı jiletli oğlan" Pol Sezan yaradıcılığının hansı dövrünə aiddir?

- Bu əsər rəssamın son dövr yaradıcılığına aid olan sənət nümunəsidir. Sezan 1870-ci illərdən etibarən portret janrında möhtəşəm əsərlər yaratmağa başlayır. Rəssam bu portretdə italyan əsilli oğlanı təsvir edib. Maraqlıdır ki, o, həmin oğlanın dörd məşhur portretini çəkib. Fırça ustası bu əsəri işləyərkən obrazın ətraf mühitlə əlaqələrini dəqiqliklə araşdırıb. Portret daha çox impressionizm cərəyanının motivlərini özündə əks etdirir.

- Bu tablonun həm də macəralarla dolu bir hekayəsi var. İstərdim bir qədər onlardan danışaq.

- Hə. Əldə olunan məlumatlara əsasən demək olar ki, bu əsəri 1895-ci ildə sənət alverçisi Ambruaz Vollar Pol Sezandan almışdı. Daha sonra 1909-cu ildə macar kolleksioneri Marsel Nemeşo, 1913- cü ildə isə alman əsilli tacir Qottlib Riber tabloya sahib çıxıb. 1948-ci ildə isə Emil Qeorq Byurle həmin əsəri Riberdən alıb. Byurle 1956-cı ildə dünyasını dəyişir və əsər Emil Byurle fonduna hədiyyə edilir. Məşhur portret fondun kolleksiyasında 91 milyon dollar qiymət qoyulan dəyərli xəzinə hesab olunurdu. 2008-ci ildə bu portret muzeydən oğurlanır. Uzunmüddətli axtarışlardan sonra tablo Serbiyada tapılır və yenidən muzeyə qaytarılır.

- Əsərin rəng həlli necədir?

- Sezan impressionistlər kimi əsərlərində xoş aura yaradan kolorit çalarları aydın göstərir. Rəssam plenerlərdə işləyərkən rəngarəng etüdlər təsvir edib. Pol Sezanın istər portretlərində, istərsə də peyzaj xarakterli əsərlərində müsbət təəssürat yaradan rəng həlli göz oxşayır. Bu məqam "Qırmızı jiletli oğlan"a da aiddir. Əsərin rəng həlli olduqca zəngindir. Portret şən rənglərlə işlənib. Burada açıq və tünd rənglər vəhdət təşkil edir. Əsərin fonunda tünd yaşıl pərdə və açıq mavi rənglər görürük. Sezan rəng çalarlarını kəskin formada işləyib. İtalyan əsilli oğlanın geyimi rəngarəngdir. Jiletin rəngi məhz portretin adı ilə bağlıdır. Alt köynək mavi və ağ tonlarının qarışığından alınan rənglə işlənib. Divarın yarı hissəsində açıq səma və tünd qəhvəyi çalarlar gözə çarpır. Masanın üzərində isə müxtəlif rənglər görürük. Rəssam əsərin koloritini sanki təbiətlə əlaqələndirib. Çünki bədii hissiyyatı ifadə edən elementlərdən biri də rənglərin əlaqəsidir.

- Bəs kompozisiya haqqında nə deyə bilərsiniz?

- Əsərin kompozisiyası mürəkkəb quruluşa malikdir. Tablonun ölçüləri 80x64.5 nisbətindədir. Materialı kətandır, texnika isə yaxma ilə işlənilib. Zəngin rəng koloritinə malik olan bu kompozisiyanın üç çarpaz quruluşu var: Oğlanın beli, arxasındakı tünd yaşıl pərdə boyu qalxan stol və stulun boyu. Göstərilən diaqonallarla kəsişən çarpazların möhkəm strukturunu yaradan oğlanın əl-ayaqlarının vəziyyətidir. Rəssam kompozisiyanın baş qəhrəmanını xarakterik cəhətlərinə əsasən mühitlə əlaqəli canlandırıb. Oğlan masa arxasında başını ovucuna söykəyərək melanxolik pozada təsvir edilib.

- Sizcə, bu əsər bizə nə deyir?

- "Qırmızı jiletli oğlan" portreti dəqiqliklə düşünülmüş bir kompozisiyaya malikdir. Çünki rəssam əsərin ideyasını bədii hissiyyat şəklində ifadə etməyə səy göstərib. Əsər postimpressionizm və impersionizm cərəyanının predmetlərini özündə birləşdirir. Rəssamın XIX əsrin ortalarında impersionizm cərəyanına meyl etməsi bu tabloda açıq-aşkar hiss olunur. Sezan burada da lakonik fikri rənglər vasitəsi ilə çatdırır. Perspektivlik aydın şəkildə gözə çarpır. Rəsmdən bəlli olur ki, fikir konstruktiv şəkildə ümumiləşib. Sezanın digər portret üslubunda işlənən əsərləri kimi, "Qırmızı jiletli oğlan" da izləyicilərin çoxunda xoş təəssürat yaradır.

Aytac SAHƏD