“907 ci düzəliş”in ləğvi gündəmdə
Icma.az, Cebheinfo portalına istinadən məlumat yayır.
1992-ci ildə ABŞ Konqresi "Azadlığa Dəstək Aktı"na (FreedomSupport Act) “907-ci düzəliş”i qəbul etdi.
Bu akt keçmiş sovet respublikalarına iqtisadi və humanitar yardım göstərilməsini nəzərdə tuturdu. Lakin düzəliş Azərbaycan hökumətinə birbaşa dövlət yardımını qadağan edirdi. Bu qərarın qəbul edilməsində ABŞ-dəki erməni diasporunun güclü lobbiçilik fəaliyyəti və konqresmenlərin 1988–1994-cü illərdə Qarabağ münaqişəsi zamanı Azərbaycanın Dağlıq Qarabağa tətbiq etdiyi blokadaya görə narahatlığı əsas rol oynadı.
Rəsmi izahata görə, düzəliş "Ermənistana və Dağlıq Qarabağa humanitar yardımın qarşısının alınmasına cavab olaraq" qəbul edilmişdi. Bununla belə, düzəliş özəl humanitar yardımlara şamil olunmurdu və neft-qaz sektoruna təsir etmirdi. Bu da" ExxonMobil" və "Chevron" kimi Amerika şirkətlərinin Azərbaycanla neft və qaz hasilatı sahəsində əməkdaşlığını davam etdirməsinə imkan verirdi.
“907-ci düzəliş”in müvəqqəti dayandırılması
2001-ci il 11 sentyabr terror aktlarından sonra ABŞ-də CorcBuş administrasiyası qlobal terrorizmlə mübarizəyə başladı. Bu çərçivədə Vaşinqton Azərbaycanla, təhlükəsizlik sahəsində əməkdaşlığı genişləndirmək istəyirdi. Lakin “907-ci düzəliş” bu prosesə ciddi maneə yaradırdı. 2002-ci ildə ABŞ Konqresi düzəlişin müvəqqəti dayandırılmasına razılıq verdi və bununla da Vaşinqton Bakıya birbaşa hərbi və maliyyə yardımı göstərmək imkanı qazandı. Bu qərarın qəbul edilməsində Azərbaycanın strateji əhəmiyyəti əsas rol oynadı:
• Ölkə mühüm geosiyasi mövqeyə malik idi və ABŞ-nin Əfqanıstandakı əməliyyatlarında vacib tərəfdaş sayılırdı;
• Azərbaycan NATO ilə əməkdaşlıq edir, hərbi yüklərin daşınması üçün öz hava məkanını ABŞ-yə açırdı;
• Amerika neft şirkətləri Azərbaycanın enerji resurslarına böyük maraq göstərirdi.
Xüsusilə, Bakı-Tbilisi-Ceyhan neft kəməri layihəsi dəstəklənir, Avropanın Rusiya neft və qazından asılılığını azaltmaq hədəflənirdi. Lakin zaman keçdikcə Azərbaycanın ABŞ üçün strateji əhəmiyyəti azaldı və Vaşinqton yenidən təzyiq siyasətinə qayıtdı. “907-ci düzəliş” siyasi alət kimi istifadə olunmağa başladı və vəziyyətdən asılı olaraq Bakıya təzyiq vasitəsi kimi tətbiq edildi. ABŞ isə insan haqları məsələsində Azərbaycana qarşı sərt ittihamlar irəli sürsə də, eyni problemlərin yaşandığı, lakin Vaşinqtonla yaxın münasibətləri olan ölkələrə göz yumurdu.
ABŞ-nin ikili standartları
ABŞ-nin Azərbaycana münasibəti ikiqat standartlar siyasətinin açıq nümunəsidir. Vaşinqton “907-ci düzəliş”i öz maraqlarına uyğun olaraq istifadə edirdi – lazım olanda onu müvəqqəti dayandırır, marağı azaldıqda isə yenidən tətbiq edirdi. Bu yanaşma qərarların mənəvi dəyərlərə deyil, sırf geosiyasi və iqtisadi maraqlara əsaslandığı "Realpolitik" konsepsiyasına tam uyğundur. ABŞ-nin oxşar siyasət apardığı nümunələr:
• Pakistan – 1980-ci illərdə ABŞ onu Əfqanıstandakı müharibədə fəal şəkildə dəstəkləyirdi. Lakin 2001-ci ildən sonra Vaşinqton Pakistanı terrorçulara sığınacaq verməkdə ittiham etməyə başladı.
• İraq – 1980-ci illərdə Vaşinqton Səddam Hüseyni İrana qarşı dəstəkləyirdi. Ancaq 2003-cü ildə ABŞ İraqa müdaxilə edərək onu qlobal təhlükə elan etdi.
• Səudiyyə Ərəbistanı – İnsan haqlarının pozulması ilə bağlı daim tənqid edilsə də, neft ehtiyatları və strateji mövqeyi səbəbindən ABŞ-nin əsas tərəfdaşlarından biri olaraq qalır.
“907-ci düzəliş”in ləğv edilməsi cəhdləri
Son illərdə “907-ci düzəliş”in tamamilə ləğv edilməsi ilə bağlı müzakirələr intensivləşib. Xüsusilə, 50-dən çox amerikalı ravvin Prezident Donald Trampa müraciət edərək "Avraam sazişləri" çərçivəsində Azərbaycan, Qazaxıstan və Özbəkistan kimi türk dövlətlərini də bu prosesə daxil etməyi təklif ediblər. Eyni zamanda, düzəlişin qüvvədə qalmasının ABŞ və İsrailin maraqlarına zidd olduğu vurğulanaraq, onun ləğvi üçün çağırışlar artıb.
Bildirilir ki, ABŞ-nin digər yəhudi təşkilatları, o cümlədən ultraortodoks icmaları da bu məsələ ilə bağlı Vaşinqtona müraciətlər edəcəklər. "Avraam sazişləri" İsrail ilə ərəb ölkələri arasında münasibətlərin normallaşdırılmasına yönəlmiş mühüm diplomatik təşəbbüsdür. 2020–2021-ci illərdə ABŞ-nin vasitəçiliyi ilə imzalanan bu sazişlərə artıq BƏƏ, Bəhreyn, Mərakeş və Sudan qoşulub. Azərbaycanın da bu prosesə cəlb olunması strateji baxımdan əlverişli addım kimiqiymətləndirilir. Bütün bunlar göstərir ki, ABŞ-nin xarici siyasəti ədalət prinsiplərinə deyil, daha çox praqmatizmə əsaslanır.
“907-ci düzəliş”in Vaşinqton tərəfindən təzyiq vasitəsi kimi istifadə olunması sübut edir ki, ABŞ üçün əsas prioritet öz maraqlarıdır, uzunmüddətli sabitlik və tərəfdaşlıq isə ikinci planda qalır. Bu yanaşma təkcə ABŞ-nin deyil, ümumilikdə beynəlxalq diplomatiyanın əsas xüsusiyyətlərini əks etdirir. Burada mənəvi dəyərlər çox vaxt geosiyasi və iqtisadi maraqlara qurban verilir. Azərbaycan isə bu ikiqat standartları dərk edərək xarici siyasətini şaxələndirməkdə davam edir və Türkiyə, Rusiya, Çin kimi ölkələrlə əlaqələrini daha da gücləndirir.
YuriBoçarov, israilli politoloq, siyasi elmlər namizədi, “Aziznews.com” saytının redaktoru
Səbinə Uğur
"Cebheinfo.az"

