ABŞ liderlərinin Ərəbistan səfərləri: Tramp sələflərindən necə fərqləndi?

Donald Trampın bu həftə Səudiyyə Ərəbistanına etdiyi səfər, ABŞ Prezidenti Franklin D. Ruzveltin təxminən 80 il əvvəl qoyduğu uzunmüddətli Səudiyyə-ABŞ münasibətlərinin təməlindən sonra baş tutur.

Metbuat.az ABŞ prezidentləri ilə Səudiyyə liderləri arasında keçən siyasi xronologiyanı təqdim edir:

Franklin D. Ruzvelt – 1945:
Səudiyyə Ərəbistanının qurucusu Kral Əbdüləziz Əl Səud, Ruzvelt ilə Süveyş kanalında dayanan ABŞ hərbi gəmisi USS Quincy-də tarixi görüş keçirib. Bu, ABŞ prezidenti ilə Səudiyyə kralı arasında ilk rəsmi görüş idi.

Ruzvelt, ayaq üstə durmaqda çətinlik çəkən krala əlil arabası hədiyyə edib. Həmin görüş zamanı kral Ruzveltə bildirib ki, “ərəb xalqları torpaqlarını yəhudilərə verməkdənsə, ölməyi üstün tutar”. Bu mövzu bu günədək aktual olaraq qalır.

Riçard Nikson – 1974:
ABŞ prezidentinin krallığa ilk səfəri, Ruzvelt və Kral Əbdüləzizin görüşündən 29 il sonra Ciddə şəhərində baş tutdu.

Niksonun səfəri, 1973-cü il Ərəb-İsrail müharibəsindən sonra gərginləşmiş münasibətləri düzəltmək məqsədi daşıyırdı.

Həmin münaqişə ABŞ siyasətçilərini narahat etmişdi. Çünki Kral Feysəl İsrailə dəstək verdiklərinə görə ABŞ və digər ölkələrə qarşı neft embarqosu tətbiq etmiş, bu da dünya iqtisadiyyatına ciddi təsir göstərmişdi.

Cimmi Karter – 1978:
Karter ilə Kral Xalid arasında Ər-Riyadda keçirilən görüşün əsas mövzusu, Fələstin dövlətinin qurulması ilə bağlı ərəb tələbləri idi. Karter bu məqsədə çatmaq üçün keçid dövrü üzrə ümumi anlayış əldə etməyə çalışdı. Lakin bu səylər real vəziyyəti dəyişmədi. İsrail hələ də fələstinlilərin gələcək dövləti üçün istədiyi əraziləri işğal altında saxlayırdı.

George H.W. Bush – 1990 və 1992:
İraqın Küveytə hücumu ABŞ və Səudiyyə Ərəbistanını bir-birinə daha da yaxınlaşdırdı. Krallıq, İslamın beşiyi olan ərazisində ABŞ qoşunlarının yerləşdirilməsinə razılıq verdi. Bu addım, İraq Prezidenti Səddam Hüseynin mümkün hərbi genişlənməsinin qarşısını almaq məqsədi daşıyırdı.
Bush şərqi Səudiyyə şəhəri Dəhranda yerləşən Amerika qoşunlarını ziyarət etdi. 1992-ci ildə müharibədən sonra kral Fəhd ilə yenidən görüşərək bölgədəki sabitliyi müzakirə etdi.

Bill Clinton – 1994:
Prezident Klinton kral Fəhd tərəfindən neftlə zəngin bölgədə yerləşən Kral Xalid Hərbi Şəhərində qəbul olundu. Hətta Səddamın ordusu məğlub edilib Küveytdən çıxarılsa da, bölgədə hələ də ehtiyatlılıq hökm sürürdü.
İraq məsələsi müzakirə olunsa da, Klintonun əsas məqsədi ABŞ təyyarə sənayesini gücləndirmək idi. Bir il sonra Səudiyyə Ərəbistanı Boeing və McDonnell Douglas ilə 6 milyard dollarlıq təyyarə müqaviləsi imzaladı.

George W. Bush – 2008:
Bushun Ər-Riyada ilk səfərində o, kral Abdullahla birgə Səudiyyənin mülki nüvə enerjisi proqramı ilə bağlı saziş imzaladı.ABŞ-nin İraqa hücumundan beş il sonra tərəflər nüvə silahlarının yayılmasının qarşısını almağa dair əməkdaşlıq etməyə razılaşdılar.
Eyni ildə İranın bölgədə artan təsiri səbəbilə Bush yenidən Səudiyyəyə səfər etdi və ərəb ölkələrini Tehranı cilovlamaq üçün dəstəyə çağırdı.

Barack Obama – 2009, 2014, 2015 və 2016:
Obama prezidentliyi dövründə Səudiyyə Ərəbistanına dörd dəfə səfər edib – iki dəfə kral Abdullah, iki dəfə isə kral Salman ilə görüşüb.
Demokrat administrasiyası ilə kral Salman dövründə münasibətlər soyuq keçib. Krallıq, Vaşinqtonun təhlükəsizlik öhdəliklərinə olan sadiqliyinin zəiflədiyindən narahat idi.
Ən böyük gərginlik 2015-ci ildə Obama administrasiyasının İranla imzaladığı nüvə sazişindən sonra yaşandı. Bu saziş İranın nüvə proqramını məhdudlaşdırmaq əvəzində sanksiyaların yumşaldılmasını nəzərdə tuturdu. Körfəz ölkələri bu proqramı təhlükə kimi görsə də, Tehran onun dinc məqsədli olduğunu bildirirdi.

Donald Trump – 2017:
Tramp, sələfindən fərqli olaraq, Ər-Riyada səfəri zamanı qəhrəman kimi qarşılandı. O, ənənəvi qılınc rəqslərində iştirak edib və 110 milyard dollarlıq silah sazişi imzalayıb.
Kral Salmanla birlikdə parlaq kürənin üzərinə əlini qoyaraq ekstremizmlə mübarizə mərkəzinin açılışını etməsi sosial şəbəkələrdə viral olub.
Bir il sonra Səudiyyəli jurnalist Camal Kaşıkçının Türkiyədə, Səudiyyə konsulluğunda öldürülməsi dünya miqyasında qəzəb doğursa da, Tramp administrasiyası Səudiyyə ilə münasibətləri müdafiə edib.

Joe Biden – 2022:
Seçki kampaniyasında Səudiyyəni “tənha dövlətə” çevirməyə söz verən və insan haqları sahəsində sərt mövqe göstərəcəyini bildirən Bayden, krallıqda soyuq qarşılanıb.
Səfər zamanı vəliəhd şahzadə Məhəmməd bin Salman (MbS) ilə formal əl sıxma əvəzinə, diqqətçəkən soyuq "yumruq toqquşması" baş verib.
Bu səssiz və rəsmi olmayan jest səfərin rəmzi görüntüsünə çevrildi və səfər ABŞ üçün ciddi nəticələr vermədən yekunlaşdı.

Gülbəniz Hüseynli / Metbuat.az