Alimlər planetdə vulkanların oyanacağını proqnozlaşdırıblar: Bəşəriyyəti hansı fəlakətlər gözləyir?

Alimlər planetdə vulkanların oyanacağını proqnozlaşdırıblar: Bəşəriyyəti hansı fəlakətlər gözləyir?

Bir çox gizli vulkanlar Antarktidada buzların əriməsi ilə aktivləşə bilər. Bu, Braun Universiteti və ABŞ-ın Viskonsin-Madison Universitetinin tədqiqatçılarının gəldiyi nəticədir. Vulkanik fəaliyyət isə öz növbəsində buzların əriməsini sürətləndirəcək ki, bu da planetin hazırda əziyyət çəkdiyi iqlim dəyişikliyinin kəskinləşməsinə səbəb olacaq.

Antarktida Yerdəki şirin suyun 90 faizini ehtiva edir.
Antarktida Yerin ən cənubunda yerləşir və planetin ən yüksək qitəsidir. Quruda bütün buzların 90 faizini təşkil edən buzla örtülüdür. Oradakı buz təbəqəsi planetdəki bütün şirin suyun təxminən 80-90 faizini ehtiva edir.

Bu, dünyanın ən soyuq yeridir, mərkəzi bölgələrdə orta temperatur mənfi 57 dərəcə Selsiyə çatır. Həmçinin, Antarktidanın iqlimi minimum yağıntı ilə xarakterizə olunur. Yayda Günəş bir gündən çox üfüqün altında batmayan qütb günü, qışda isə qütb gecəsi var ki, Günəş bir gündən çox üfüqdən yuxarı görünmür.

Antarktidada vulkanların oyanması riski var
Braun Universiteti və Viskonsin-Madison Universitetinin geoloqları və vulkanoloqları Qərbi Antarktika Rift Sistemində gizli vulkanları tədqiq ediblər. Mütəxəssislər izah ediblər ki, qitənin qərb hissəsində vulkan püskürmələri ənənəvi olaraq buz örtüyü altında baş verir. Onlar tez-tez baş vermir, çünki buz bir maneə rolunu oynayır və maqmanı saxlayır. Buz təbəqəsi əridikcə vəziyyət kəskin şəkildə dəyişə bilər.

Müşahidəçi alimlər vulkanların buzların əriməsi zamanı necə davranacağını görmək üçün minlərlə kompüter simulyasiyasından istifadə ediblər. Məlum olub ki, bu, vulkanların səthindəki təzyiqi azaldacaq və bu, maqma kameralarının - ərimiş süxurların yeraltı anbarlarının genişlənməsinə səbəb olacaq.

Maqma əridikcə su buxarı və karbon qazından ibarət qaz baloncukları əmələ gətirir. Bu baloncuklar daxili təzyiqi artırır və püskürmə ehtimalını artırır.

Qitədə 130-dan çox vulkan var.
Antarktida dünyanın ən böyük buzlaq-vulkanik vilayətinə ev sahibliyi edir. Hazırda 130-dan çox vulkan məlumdur. Onların bəziləri yatmış, bəziləri nəsli kəsilmiş, bəziləri isə aktivdir. Bəziləri buzun altında gizlənir, bəziləri isə səthə çıxır.

Qitədə vulkanik fəaliyyət nadirdir, çünki orada az adam var. Bəzən elm adamları peyk görüntülərindən istifadə edərək son vulkanik aktivliyi aşkar edirlər. Məsələn, 2001-ci ildə oyanan Cənubi Sandviç adaları arxipelaqının Antarktikadakı Montaqu adasındakı Belinda vulkanında püskürmələr aşkar edilib.

Antarktidadakı buzlaqlar 2100-cü ilə qədər tamamilə yox ola bilər

Antarktidada hər il təxminən 150 milyard ton buz əriyir, 1990-cı illərin əvvəllərindən bu yana təxminən 3 trilyon ton əriyib. Alimlər xəbərdarlıq edirlər ki, 2050-ci ilə qədər buzlaqların ərimə sürəti iki dəfə arta, 2100-cü ilə qədər isə tamamilə yox ola bilər.

Buzların əriməsinin əsas səbəbi qlobal istiləşmə - Yer kürəsində bir əsrdən artıqdır davam edən orta temperaturun artmasıdır. Əksər alimlər iqlim dəyişikliyində insan fəaliyyətinin (antropogen amilin) ​​günahkar olduğu qənaətinə gəlməyə meyllidirlər: insanlar meşələri qırır, ətraf mühiti tullantılarla çirkləndirir və istehsal atmosferdə istixana effektini artıran karbon qazının buraxılmasına kömək edir.

Güclü küləklər səbəbindən qitədəki buzlar da aktiv şəkildə əriyir. Kembric, Edinburq və Vaşinqton universitetlərindən bir qrup elm adamının kəşf etdiyi kimi, artan külək okeanın dərinliklərindən daha isti və duzlu suyu qaldırır. Antarktida sahillərinə çatır və buzların ərimə sürətini artırır.

Rusiya Elmlər Akademiyasının Sibir Bölməsinin Krasnoyarsk Elmi Mərkəzinin rus alimləri və onların həmkarlarının fikrincə, qütb ekosistemləri iqlim dəyişikliyinə həssasdır. Fosilləşmiş mamırlar əridikdə mikroorqanizmlər üçün əlçatan olur və onlar dərhal onları emal etməyə başlayır və metan buraxır. Bu, iqlim dəyişikliyinin zəncirvari reaksiyasına səbəb olur, çünki təbiət üçün karbon dioksiddən daha təhlükəli olan metan buzun daha da əriməsinə kömək edir.

Qlobal istiləşmə Yerdəki vulkan püskürmələrinin tezliyinə təsir göstərə bilər
Qlobal istiləşmə temperaturun artmasına, quraqlığa, meşə yanğınlarına və qasırğalara - Yer səthində baş verən hadisələrə - həmçinin Yer qabığına təsir edir və zəlzələlərin və vulkan püskürmələrinin sayını artıra bilər.

Son buz dövrü təxminən 10 min il əvvəl başa çatdı. Sonra böyük buzlaqların əriməsi yer qabığının bəzi hissələrini qaldırdı. Buna görə də Şotlandiyanın bəzi çimərlikləri hazırda dəniz səviyyəsindən 45 metr yüksəklikdədir. Skandinaviyada yer səthinin qalxması böyük zəlzələlərlə müşayiət olunurdu.

Tədqiqatlar göstərir ki, təxminən 4,5-5,5 min il əvvəl Yer səthinin orta temperaturu aşağı düşmüş, bu da İslandiyada buzlaqların sayının artmasına və vulkanik aktivliyin azalmasına səbəb olmuşdur. İqlim istiləşdikcə, buz təbəqəsi maqmanı saxlamağı dayandırdığı üçün vulkanik fəaliyyət artdı.

Yağıntılar yer qabığındakı proseslərə də təsir edir. Beləliklə, Himalay dağlarında zəlzələlərin tezliyi yüksək rütubət və yağış mövsümündən asılıdır. Dəyişmələrin demək olar ki, yarısı daha quraq aylarda, yalnız 16 faizi musson mövsümündə baş verir. Bu, mussonlar zamanı yağıntıların yer qabığını sıxaraq onu sabitləşdirməsi ilə izah olunur.

Əgər Antarktidadakı bütün buzlar ərisəydi, dəniz səviyyəsi 45 metrdən çox qalxardı
Qərbi Antarktida təxminən 2,2 milyon kub kilometr buzdan ibarətdir. Onun əriməsi qlobal dəniz səviyyəsinin qalxmasına səbəb olur. Hazırda dünyada dəniz səviyyəsi hər il 3,2 millimetr yüksəlir, bu artım son illərdə daha sürətlə baş verir və sürətlənməyə hazırlaşır. Britaniya Antarktika Tədqiqatının mütəxəssisi Tomas Bracegirdle xəbərdarlıq edib ki, qitənin buzları tamamilə ərisə, qlobal dəniz səviyyəsi 45 metrdən çox yüksələcək.

Antarktidadakı bütün buzlar ərisə, dünya dəniz səviyyəsi yüksələcək

Qitədəki bütün buzların əriməsi fəlakətli nəticələrə səbəb ola bilər. Hazırda dünya əhalisinin təxminən 40 faizi sahil zonalarında və daşqın təhlükəsi olan ərazilərdə yaşayır. Dünyanın bütün buzları ərisəydi, ən azı 3,5 milyard qaçqın olardı. Arktika buzlarının əriməsi daha tez-tez qasırğalara, tufanlara və quraqlığa səbəb olacaq. Duzlu su yeraltı sulara sızmağa başladığı üçün bəşəriyyət şirin su çatışmazlığı ilə üzləşəcək. Bundan əlavə, peyvəndləri hələ hazırlanmamış yeni virusların oyanması riski var.

Bəzi elm adamları belə qənaətə gəliblər ki, vulkan püskürmələri planetin fırlanma sürətində dəyişikliyə səbəb ola bilər və bu da öz növbəsində qlobal vaxtın hesablanmasına təsir göstərəcək.

Alimlər buzların əriməsini yavaşlatmaq üçün istixana qazı emissiyalarını azaltmağı məsləhət görürlər
Bəşəriyyət buzların əriməsinin bir hissəsi olan qlobal istiləşmə prosesini yavaşlatmaq üçün istixana qazları emissiyalarını azaltmalıdır. Bununla belə, ekspertlər xəbərdarlıq ediblər ki, bəzi ərimə prosesləri artıq geri dönməzdir – hətta emissiyaların əhəmiyyətli dərəcədə azaldılması da onlara kömək etməyəcək.

Alimlərin tövsiyə etdiyi üsullar arasında günəş radiasiyasını əks etdirmək və səthin istiləşməsini azaltmaq üçün atmosferin yuxarı təbəqələrinə bərk aerozolların səpilməsi də var. Turbinlərdən istifadə edərək buzlaqlara atılan süni qar da ərimə sürətini azaltmağa kömək edə bilər. İsti okean axınlarından qorunmaq üçün sualtı divarların tikilməsi də işə yarayacaq.

Mütəxəssislər buzlaqları günəş işığını əks etdirən xüsusi “ağ yorğan”larla örtməyi məsləhət görürlər. Bu üsul artıq İsveçrə və İtaliyada tətbiq edilib və müsbət nəticə verib.

Əziz Mustafa, Oxuməni.az