Alma almaya bənzər ... İnsanlar bəzən yeni texnologiyaya yox, sadəcə yenilənmək hissinə pul xərcləyirlər

“Apple” növbəti dəfə diqqət mərkəzindədir. Şirkət “iPhone”un 20 illiyi münasibətilə düyməsiz smartfon təqdim etməyə hazırlaşır. Məlumata görə, yeni modeldə artıq fiziki düymələr olmayacaq, hər şey sensor səth üzərindən idarə olunacaq. Texnologiya baxımından bu, yenilik sayıla bilər. Amma sual başqadır: insanlar niyə hər dəfə yenə də eyni telefonun bir az fərqli versiyasına bu qədər pul xərcləyir?

Yeni model, eyni məqsəd

Artıq illərdir ki, hər sentyabrda eyni mənzərə təkrarlanır: “Apple” yeni “iPhone” təqdim edir, mağazaların qarşısında növbələr yaranır, insanlar minlərlə manat (və ya dollar) ödəyərək “ən yenisini” almağa çalışırlar. Və bu insanlar tamamilə normaldır. Onlar sadəcə sistemin yaratdığı psixoloji mexanizmin içində yaşayırlar. Çünki bu, təkcə bir telefon deyil, özünüifadə formasıdır. Cəmiyyət “yenisini” dəyər kimi qəbul etdikcə, fərd köhnə cihazla özünü “geridə qalmış” kimi hiss edir.

İnsanlar bəzən yeni texnologiyaya deyil, yenilənmək hissinə pul verirlər. Hər yeni “iPhone” bir növ “sıfırdan başlamaq”, “daha yaxşı versiya olmaq” illüziyasını yaradır.

Brend yox, sosial simvol

“Apple” məhsulları artıq uzun müddətdir ki, təkcə texnologiya deyil, status rəmzidir. Şirkət bu psixologiyanı mükəmməl anlayır və istifadə edir. Hər il çıxan modellər arasındakı fərqlər çox vaxt minimal olsa da, emosional təsir böyükdür. Reklamlar, təqdimatlar və media əhatəsi bu fərqi şişirdir, nəticədə insanlar “geri qalmamaq” qorxusuyla alış-veriş edirlər.

Bu, klassik istehlak psixologiyasıdır, insanlara real ehtiyac deyil, arzu satılır. Əslində heç nə dəyişmir, amma dəyişdiyinə inanmaq rahatdır.

3000 manata alınan köhnəlik

Yeni “iPhone” modelləri bazara çıxanda qiymətlər çox vaxt 3000–4000 manat arasında dəyişir.

Bir il sonra isə həmin cihaz “köhnə” sayılır. Bu, təkcə texnoloji deyil, həm də mədəni paradoksdur.

İnsan bir illik istifadə üçün bu qədər pul ödəyir, çünki artıq davamlı yenilənmək mədəniyyəti formalaşıb.

Texnologiya şirkətləri də bunu çox gözəl bilir. Onlar məhsuldan çox ritual satırlar: hər il eyni vaxtda eyni həyəcan, eyni növbə, eyni “mükəmməl yenilik” təəssüratı.

Düyməsiz gələcək, amma asılı cəmiyyət

“Apple”ın 20 illik modelində fiziki düymələrin olmaması bir çoxları üçün “gələcəyin dizaynı” kimi səslənir. Amma əsl sual budur: biz bu gələcəyi seçirik, yoxsa ona alışdırılırıq? Texnologiya getdikcə sadələşdikcə, insanın ona asılılığı artır. Düymələr silinərkən, nəzarət illüziyası daha da güclənir, sanki hər şey daha “təbii” olur. Əslində isə bu, istehlak mexanizminin daha incə formasıdır.

Hər yeni “iPhone” çıxanda eyni hadisə təkrarlanacaq, yenə növbələr, yenə “ilk olmaq” istəyi, yenə yüksək qiymət. Çünki “Apple” hər dəfə cihazı deyil, arzunu satır. Texnologiya dəyişir, amma insan psixologiyası eyni qalır, yenilik axtarışı, sosial təsdiq istəyi və “geri qalmamaq” qorxusu. Və bu dövrdə, bəlkə də, ən “ağıllı” telefon deyil, bu prosesə aldanmamağı bacaran insandır.

Leyla Mirzə, Bizimyol.info