Aqşin Yenisey; Nitqimiz əməlli başlı söz zibilliyidir

 Kolbasamız nə gündədirsə, nitqimiz də o gündədir

Son illər cəmiyyətimizdə “dilimiz korlanır”, “Azərbaycan dili təhlükədədir” kimi narahatlıqlar tez-tez səslənir. Mütəxəssislər isə hesab edir ki, dildə təbii şəkildə baş verən dəyişikliklər, yeni texnologiyalar və həyat tərzinin gətirdiyi sözlər qaçılmaz prosesdir. Amma bu dəyişikliklərə uyğun nitq mədəniyyəti formalaşmadıqda, dilin təbii inkişafı pozulur. İnsanların gündəlik danışığında yad sözlərin artması, ifadə tərzində qarışıqlıq və dilə yad ünsürlərin çoxalması, əslində, düşüncə tərzimizin də dəyişdiyinin göstəricisidir. Bu baxımdan dil və nitq arasındakı fərqi düzgün anlamaq və problemi doğru yerdə axtarmaq son dərəcə vacibdir.

Mövzu ilə bağlı “Sherg.az” a danışan şair Aqşin Yenisey bildirib ki, cəmiyyətin dilimiz deyib narahat olduğu məsələ, əslində, dilimiz deyil, nitqimizdir. Onun sözlərinə görə,  son yüz ildə dilimizə başqa dillərdən "ekskavator", "kombayn", "kompüter" kimi çox az söz gəlib: 

“ Nitqimiz isə əməlli-başlı söz zibilliyidir. Nitqimizi zibilləyən sözlərin demək olar ki, heç biri dilimizə keçə bilməyib. "Uje", "Prosto", "ok" və s. kimi nitqimizdə hər gün istifadə etdiyimiz sözlərə dilimizdə rast gəlmirik.  Dil düşüncəmizin nitqidir. Nitq düşüncəmizin emalı. Emal prosesində bizdə təkcə nitqdə yox, hər şeydə qatqı çoxdur. Kolbasamız nə gündədirsə, nitqimiz də o gündədir. Dilə yeni sözlərin gəlməməsi mümkün deyil. Məsələn, ölkəyə ekskavator, kombayn, kompüter gəlibsə, bunun adı da gəlməlidir. Ya da biz tayfanı yığıb həyatımızı rahatlaşdıran bu alətlərə öz dilimizdə ad qoymalıyıq. 

Prezidentin cümləsinin əvvəlində "əgər" şərt gücləndiricisi var: "Əgər Azərbaycan dilində əzəli bir kəlmə varsa..." onun başqa dildən alınmasına ehtiyac yoxdur. Əgər o kəlmə yoxdursa necə? Baxıram ki, əksər dil təəssübkeşləri bu "əgər"i gözardı edib yenə linqvistik təmizlik işinə girişiblər. 

Səməd Vurğun kimi dili təmiz, xəlqi olan bir şair belə "Muğam" poemasında "ekskavator" sözündən imtina edə bilmir. Çünki dövrü yazırsansa, dövrün öz dilində yazmalısan. Bu, zamanın yox, dilin tələbidir”.

Şair qeyd edib ki, indiki uşaqların telefonda oynadıqları oyunların hamısının adı əcnəbi dillərdədir. O uşaqlar böyüyüb heç vaxt "çiling-ağac", "dirədöymə" sözlərindən istifadə etməyəcəklər, öz uşaqlıqlarını bu əcnəbi oyun adlarıyla xatırlayacaqlar:

 “Uşaqlığını "eşşəkbeli" oynayaraq keçirən nəsil elə bilir ki, Azərbaycan dili hələ də oradadır. Deyilsə də, qaytarıb aparıb orada dama salıb qapısını bərk-bərk bağlamaq lazımdır.  Gələcək nəsil internetdə böyüyür, dildən danışanda ora baxmaq lazımdır. Yeni nəsillərin böyüdüyü mühitdə dilimizə aid neçə söz var? Cavabı verilməli olan sual budur”.