Aralıq dənizində böyük oyun: Ankaranın cavab planı

Şərqi Aralıq dənizində İsrail, Yunanıstan və Kipr arasında güclənən hərbi-siyasi əməkdaşlıq Ankarada ciddi narahatlıq doğurur. Rəsmi olaraq təhlükəsizlik və enerji maraqları ilə əsaslandırılan bu ittifaqın əsas hədəfinin Türkiyə olduğu açıq görünür. Ankara isə bu prosesə emosional yox, çoxşaxəli və balanslı strategiya ilə cavab verməyə hazırlaşır.

Birincisi, Türkiyənin əsas xətti birbaşa qarşıdurmadan qaçmaqdır. Ankara Avropa İttifaqı daxilində İsrailin Aralıq dənizində dominant mövqeyinə skeptik yanaşan ölkələrlə əlaqələri gücləndirəcək, NATO çərçivəsində isə Türkiyənin region üçün əvəzsiz aktor olduğunu ön plana çıxaracaq. Məqsəd Türkiyənin təcridinə imkan verməməkdir. Ümumiyyələ Ankaranın bölgədə təcridini düşünmək sadəlövhlük olar. Bunu sadəcə Ankaranın yeni dünya düzəninda ortaya çıxan gücünı qısqanclıqla yanaşan güclərin istəyi ola bilər. Bu istəklər də bəyanatlardan və cəhdlərdən o yana keçə bilməz. Ankara belə oyunları pozub və bundan sonra da pozacaq. Necə ki, bundan öncə bu üç ölkə Şərqi Aralıq dənizindən “EastMed” qaz layihəsini reallaşdırmaq istiqamətində hətta saziş imzaladılar. Hətta Vaşinqton da bu layihəni dəstəklədi. Lakin qısa zamandan sonra ABŞ  İsrail, Kipr və Yunanıstanı “EastMed” layihəsinin ancaq Türkiyə üzərindən reallaşa biləcəyinin mükünlüyünü bəyan edərək layihəyə dəstək verməkdən imtina etdi.

İkincisi, Türkiyə Aralıq dənizində hərbi varlığını qoruyacaq və gücləndirəcək. Donanmanın aktivliyi, hava-dəniz təlimləri və pilotsuz sistemlər vasitəsilə nəzarət mexanizmləri Ankaranın əsas çəkindirmə alətləri olacaq. Bu, qarşı tərəfə açıq mesaj olacaq ki, Türkiyəni bu cür cəhdlərlə nə Yaxın Şərqdən, nə də Şərqi Aralıq dəzinindəki maraqlarından heç cür geri çəkindirmək mümkün olmayacaq. Çünki indiyədək hətta NATO-dakı bəzi ölkələr Yunanıstan və Kipr vasitəsi ilə belə cəhdlərə əl atıb, amma  istənilən cəhd nəticədə iflasa uğrayıb.

Üçüncüsü, Ankara İsrail qazının Avropaya çıxışı üçün ən real və ucuz marşrutun məhz Türkiyə üzərindən keçdiyini gündəmdə saxlayacaq. Eyni zamanda Azərbaycan, Orta Asiya və Körfəz ölkələri ilə enerji əməkdaşlığı dərinləşdiriləcək. Bu yanaşma İsrail-Yunanıstan-Kipr xəttinin enerji əsaslı planlarını zəiflədir.

Dördüncüsü, Türkiyə Liviya başda olmaqla Yaxın Şərq və Şimali Afrikada mövcud mövqelərini möhkəmləndirəcək. Bu, Aralıq dənizində Ankaranın əhatə dairəsini genişləndirərək rəqib blokun manevr imkanlarını məhdudlaşdırır.

Beşincisi, Ankara Vaşinqtonla açıq qarşıdurmaya getməsə də, Yunanıstan və Kiprin həddindən artıq silahlandırılmasına etirazını davam etdirəcək. Paralel olaraq Türkiyə beynəlxalq mediada özünü eskalasiyanı yox, regional balansı qoruyan aktor kimi təqdim edəcək.

Türkiyənin cavabı hərbi qarşıdurma deyil, strateji balans və çəkindirmə olacaq. Ankara nə İsrail mərkəzli ittifaqın diktəsini qəbul edəcək, nə də Aralıq dənizində belə planların reallaşmasına imkan verəcək. Mövcud proseslər göstərir ki, Türkiyəni nəzərə almadan qurulan regional təhlükəsizlik arxitekturası uzunömürlü ola bilməz.

Mürtəza