Azərbaycanda hüquqi və demokratik dövlət prinsiplərinin tətbiqi

Ölkəmiz müstəqilliyini bərpa etdikdən sonra dövlətin suverenliyinə, siyasi plüralizmə, demokratiyanın inkişafına, həmçinin siyasət və iqtisadiyyat sahəsində azadlığa xüsusi diqqət yetirilib. Müstəqillikdən sonrakı qısa müddət ərzində vətəndaş cəmiyyəti ilə yanaşı hüquqi dövlətin formalaşması prosesi də sürətlənib.

Bəs hüquqi dövlət nə deməkdir və bu istiqamətdə hansı tədbirlər həyata keçirilir?

Globalinfo.az-a danışan Milli Məclisin deputatı Azər Allahverənovun sözlərinə görə, hüquqi dövlət hakimiyyətin elə bir təşkilati formasıdır ki, burada qanunun və hüququn aliliyi idarəetmənin əsas sütunları kimi qəbul olunur:

“Belə bir quruluşda bütün prinsiplər məhz qanunun aliliyinin və hüququn təmin edilməsinə əsaslanır. Hüquqi dövlətdə hakimiyyət öz fəaliyyətində müəyyən çərçivələrlə məhdudlaşır və bu məhdudiyyətlərin əsas məqsədi insan hüquq və azadlıqlarının qorunmasıdır. Məhz bu hüquq və azadlıqlar dövlət tərəfindən ali dəyər kimi müəyyən edilir və əsas prinsiplər səviyyəsinə qaldırılır.

Belə bir sistemdə dövlətlə vətəndaş arasında qarşılıqlı məsuliyyət mövcuddur və hər iki tərəf bir-biri qarşısında bu məsuliyyəti daşıyır. Dövlət öz fəaliyyətini sabit qanunlar və müəyyən olunmuş prosedurlar çərçivəsində həyata keçirir, idarəetmənin bütün sahələrində hüquqi mexanizmlərin işlək olmasını təmin edir. Qanun qarşısında hamının bərabərliyi hüquqi dövlətin əsas qaydalarından biri hesab olunur.

Ümumilikdə dövlət anlayışına tarixi retrospektiv baxış etdikdə görürük ki, hələ Platon və Aristoteldən başlayaraq, sonrakı dövrlərdə Makiavelli, Hegel və digər mütəfəkkirlərin əsərlərində hüquqi və ədalətli dövlət ideyası geniş şəkildə tədqiq edilmişdir. Tarixin süzgəcindən keçərək formalaşmış bu konsepsiya bu gün müasir demokratik dövlətlərin əsasını təşkil edir. Hüquqi dövlət anlayışı demokratik cəmiyyətin mahiyyəti ilə vəhdət təşkil edərək onun ayrılmaz tərkib hissəsinə çevrilmişdir”.

Deputatın sözlərinə görə, müasir dövrdə bu konsepsiya bir çox demokratik ölkələrdə praktik şəkildə tətbiq olunur:

“Azərbaycan da həm demokratik, həm də hüquqi dövlət kimi bu prinsipləri öz siyasətində əks etdirir və onların həyata keçirilməsini təmin edən kompleks yanaşmaya malikdir. Qanunun və hüququn aliliyi burada əsas prinsip kimi çıxış etsə də, hüquqi dövlət anlayışı bununla məhdudlaşmır və bir sıra digər vacib prinsipləri də özündə birləşdirir.

Bu prinsiplərdən biri insan hüquq və azadlıqlarının təmin olunmasıdır. Dövlət bu sahədə məqsədyönlü siyasət həyata keçirir və hüquqların qorunmasını öz fəaliyyətinin əsas istiqamətlərindən biri kimi müəyyənləşdirir. Digər mühüm prinsip hakimiyyət bölgüsüdür. Konstitusiyaya uyğun olaraq qanunverici, icraedici və məhkəmə hakimiyyətləri bir-birindən ayrıdır və hər biri öz səlahiyyətləri çərçivəsində fəaliyyət göstərir. Bu bölgü hüquqi dövlətin səmərəli işləməsini təmin edən əsas mexanizmlərdən biridir.

Hüquqi dövlətin mühüm göstəricilərindən biri də inkişaf etmiş vətəndaş cəmiyyətinin mövcudluğudur. Vətəndaş cəmiyyəti institutları vasitəsilə vətəndaşlar ölkənin ictimai-siyasi həyatında və idarəetmə proseslərində fəal iştirak edirlər. Bu institutların inkişaf səviyyəsi hüquqi dövlətin gücünü göstərən əsas meyarlardandır. Hüquqi dövlət nə qədər güclüdürsə, vətəndaş cəmiyyəti də bir o qədər inkişaf etmiş olur və əksinə”.

Azər Allahverənov vurğulayıb ki, Azərbaycanda da vətəndaş cəmiyyətinin inkişafı istiqamətində mühüm addımlar atılır:

“Bu sahədə konsepsiyalar, strategiyalar və zəngin normativ-hüquqi baza mövcuddur. Dövlət tərəfindən həyata keçirilən müxtəlif proqramlar, dəstək mexanizmləri və təşəbbüslər vətəndaş cəmiyyəti institutlarının fəaliyyətini stimullaşdırır. Burada dövlətlə cəmiyyət arasında sağlam balans və qarşılıqlı əməkdaşlıq formalaşdırılır.

Bu balansın qorunması olduqca vacibdir. Çünki dövlətlə cəmiyyət arasında uyğunluq və qarşılıqlı etimad olduqda, həyata keçirilən siyasət daha səmərəli nəticə verir. Vətəndaş cəmiyyəti nümayəndələri dövlətin müəyyən etdiyi məqsədlərin reallaşmasına dəstək göstərir, bu da ümumi inkişaf prosesinə müsbət təsir edir. Əks halda, yəni dövlət cəmiyyətlə uzlaşmadan siyasət yürütməyə çalışdıqda, balansın pozulması və demokratik prinsiplərə zidd mühitin formalaşması riski yarana bilər.

Azərbaycanda bu məsələlər xüsusi həssaslıqla nəzarətdə saxlanılır və müxtəlif sahələr üzrə aparılan islahatlara diqqət yetirdikdə görmək olar ki, vətəndaş cəmiyyəti institutları bu proseslərdə fəal iştirak edir və dövlətin həyata keçirdiyi siyasətin reallaşmasına öz töhfəsini verir. Bu prosesə töhfə verməklə, nəticə etibarilə dövlətin daha da güclənməsinə xidmət edilmiş olur. Bu, olduqca vacib və prinsipial məsələdir. Düzdür, yazı formatı müəyyən qədər qısa və məhdud ola bilər, lakin xüsusilə vurğulamaq istədiyim bir məqam var ki, son illər ərzində həyata keçirilən bir çox islahatlar öz mahiyyəti və əhəmiyyəti baxımından cəmiyyət üçün xüsusi önəm daşıyıb.

Bu islahatların uğurla reallaşmasında və real nəticə verməsində vətəndaş cəmiyyəti institutlarının da mühüm rolu olub. Onların fəal iştirakı və təşəbbüskarlığı prosesə əlavə dinamika qazandırıb. Dövlət də vətəndaş cəmiyyəti institutlarının bu rolunu düzgün qiymətləndirir və onların fəaliyyətinə hərtərəfli dəstək göstərir. Məhz bu yanaşma Azərbaycanda həyata keçirilən islahatların əsas dayaqlarından biri kimi çıxış edir.

Xüsusilə qeyd etmək lazımdır ki, Prezident, Müzəffər Ali Baş Komandan son çıxışlarında və sosial şəbəkə paylaşımlarında qeyri-hökumət təşkilatlarının bu istiqamətdə gördüyü işləri yüksək qiymətləndirib, onların cəmiyyət həyatındakı rolunu xüsusi vurğulayıb. Bu isə ölkəmizdə fəaliyyət göstərən inkişafyönlü təşkilatlara, vətəndaş cəmiyyəti institutlarına verilən yüksək dəyərin və etimadın bariz nümunəsidir”.

Qeyd: Material Azərbaycan Respublikasının Medianın İnkişafı Agentliyinin maliyyə dəstəyi ilə hazırlanmışdır.

Mövzu: vətəndaş cəmiyyəti, hüquqi dövlət quruculuğu;

Safura Bənnayeva
Globalinfo.az