Azərbaycanda insan hüquqlarının qorunması və inkişaf etdirilməsi istiqamətində mühüm hüquqi baza mövcuddur.

Azərbaycanda insan hüquqları və azadlıqlarının təmin olunması dövlət siyasətinin əsas istiqamətlərindən birini təşkil edir. Konstitusiyada və digər normativ hüquqi aktlarda insan və vətəndaş hüquq və azadlıqlarının qorunması, müdafiəsi və həyata keçirilməsi ilə bağlı bir sıra mühüm müddəalar əks olunub. Azərbaycan Respublikasının 1995-ci il Konstitusiyası bu sahədə əsas hüquqi bazanı təşkil edir və onun ikinci fəslində insan hüquqları və azadlıqlarına dair əsas prinsiplər öz əksini tapmışdır. Konstitusiyanın 24-cü maddəsinə əsasən, insan hüquqları və azadlıqları toxunulmazdır, onlar doğulduğu andan etibarən hər kəsə məxsusdur və bu hüquqların təmin edilməsi dövlətin borcudur. Həmçinin, 25-ci maddədə bərabərlik prinsipi təsbit olunmuşdur: hamı qanun və məhkəmə qarşısında bərabərdir, heç kim cinsinə, irqinə, milliyyətinə, dilinə, dininə, mənşəyinə, əqidəsinə, siyasi və sosial mənsubiyyətinə görə ayrı-seçkiliyə məruz qalmamalıdır.
Azərbaycan dövləti beynəlxalq hüququn subyekti kimi, bir çox beynəlxalq insan hüquqları sənədlərinə qoşulmuşdur. Ən başlıcası isə 2002-ci ildən etibarən ölkəmiz Avropa İnsan Hüquqları Konvensiyasının tamhüquqlu iştirakçısıdır. Bu sənədin tətbiqi ilə bağlı Azərbaycanda Konstitusiya Məhkəməsi və digər məhkəmələr tərəfindən çoxsaylı qərarlar qəbul olunur və bu, insan hüquqlarının qorunmasında mühüm əhəmiyyətə malikdir. Eyni zamanda, ölkə qanunvericiliyi insan hüquqlarının müdafiəsi sahəsində təkmilləşməkdə davam edir. Cinayət, Mülki, İnzibati Xətalar məcəllələri və digər normativ aktlar insan hüquqlarının pozulmasına qarşı hüquqi mexanizmlər müəyyənləşdirir.
Azərbaycan Respublikasının İnsan Hüquqları üzrə Müvəkkili (Ombudsman) institutu da bu sahədə vacib rol oynayır. Ombudsman institutu vətəndaşların hüquqlarının pozulması ilə bağlı şikayətlərə baxır, bu halların qarşısını almaq üçün dövlət orqanlarına tövsiyələr verir və insan hüquqları ilə bağlı ictimai nəzarətin həyata keçirilməsində vasitəçi rolunu oynayır. Bundan əlavə, Ombudsman tərəfindən hər il insan hüquqlarının vəziyyəti ilə bağlı illik məruzə hazırlanaraq Milli Məclisə təqdim olunur.
Ölkədə insan hüquqları sahəsində ixtisaslaşmış qeyri-hökumət təşkilatları da fəal şəkildə iştirak edirlər. Hüquqi maarifləndirmə, hüquqi yardım göstərilməsi, məhkəmə müstəvisində hüquqların müdafiəsi istiqamətində onların fəaliyyəti dövlətin həyata keçirdiyi tədbirləri tamamlayır və cəmiyyətin hüquqi mədəniyyətinin artırılmasına töhfə verir.
Azərbaycanda insan hüquqlarının müdafiəsi sahəsində əsas çağırışlardan biri bu hüquqların tətbiqi və real həyata keçirilməsidir. Hüquqların yalnız kağız üzərində deyil, real praktikada qorunması üçün məhkəmə orqanlarının müstəqilliyi, ədalətli məhkəmə araşdırmaları, hüquqi yardımın əlçatanlığı və hüquqi savadlılığın artırılması vacib amillərdəndir. Eyni zamanda, hüquq-mühafizə orqanlarının fəaliyyəti zamanı insan hüquqlarına riayət olunması və vətəndaşların hüquqlarının təmin olunması prinsipial məsələlərdəndir.
Bütövlükdə, Azərbaycanda insan hüquqlarının qorunması və inkişaf etdirilməsi istiqamətində mühüm hüquqi baza mövcuddur. Dövlət bu sahədə beynəlxalq öhdəliklərə sadiqliyini nümayiş etdirir, lakin bu prinsiplərin tam və effektiv şəkildə həyata keçirilməsi üçün həm dövlət qurumlarının, həm də cəmiyyətin birgə səyləri, hüquqi düşüncənin inkişafı və qanunun aliliyinin təmin edilməsi əsas şərtlərdən biri olaraq qalır.
Əli İbrahimov, hüquqşünas