Bakı dünyaya səsləndi: yeni dünya düzəninə ehtiyac var

XII Qlobal Bakı Forumu sadəcə beynəlxalq sammitlər və konfranslar silsiləsində növbəti tədbir olmadı - o, ideyaların, strategiyaların və gələcəyə dair baxışların kəsişdiyi əsl intellektual mərkəzə çevrildi. Bu forum qlobal çağırışların qasırğasında mayak kimi parladı və Azərbaycanın Şərqlə Qərb, Şimalla Cənub arasında dialoq platforması və körpü rolunu bir daha nümayiş etdirdi.

Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevin forum çərçivəsində çıxışı və "Euronews" telekanalına verdiyi müsahibə bu mötəbər tədbirin parlaq məqamlarından biri oldu. Dünya getdikcə daha çox geosiyasi qeyri-sabitlik burulğanına qərq olduğu bir vaxtda Prezident İlham Əliyevin sözləri sağlam düşüncə və məsuliyyətin səsi kimi səsləndi. O, təkcə mövcud çağırışları səsləndirmədi - həm də onların aradan qaldırılması yollarını göstərdi, dialoqun, kompromisin və müdrik liderliyin əhəmiyyətini vurğuladı.

Bu gün köhnə ittifaqların dağılması, yeni güc mərkəzlərinin isə toqquşmalar fonunda formalaşmasında Azərbaycan barış missiyasını və münaqişə tərəfləri arasında körpü rolunu uğurla yerinə yetirə bildiyini əyani şəkildə nümayiş etdirir. XII Qlobal Bakı Forumu bir daha sübut etdi ki, Azərbaycan sadəcə nüfuzlu qonaqları qəbul edən ölkə deyil, eyni zamanda dünyamızın gələcəyi ilə bağlı müzakirələrə istiqamət verən, çağırışların həllində söz sahibi olan qlobal oyunçudur.

Azərbaycanın dövlət başçısının forum çərçivəsində "Euronews" telekanalına verdiyi müsahibəsindəki məqamlara nəzər salaq.

Prezident İlham Əliyev: "Bu gün hər kəs tərəfindən bölüşülən fikir odur ki, hazırda yeni qaydaların müəyyənləşdirilməsi prosesi baş verir. Bildiyimiz dünya nizamı artıq mövcud deyil. Hələ ki, beynəlxalq ictimaiyyət tərəfindən istifadə olunacaq qarşılıqlı əlaqə konfiqurasiyası heç kəsə bəlli deyil. Buna dair fərqli fikirlər var. Lakin aydın olan odur ki, birincisi, hər bir ölkə özünün daxili işlərinə və daxili imkanlarına daha çox diqqət ayırmalı, hər hansı bir yardıma və hətta beynəlxalq hüquqa arxalanmamalıdır. Beynəlxalq hüququn selektiv tətbiqinin qurbanı olan Azərbaycanın gələcəyini daxili resurslar hesabına qurması baxımından böyük təcrübəsi var.

İkincisi, gələcək üçün vacib məsələlərdən biri odur ki, ölkələr beynəlxalq təsisatlar çərçivəsində fəaliyyətə deyil, ikitərəfli münasibətlərə daha çox əhəmiyyət verəcəklər. Çünki bu gün bəzi beynəlxalq təşkilatlar ya öz zəifliyini nümayiş etdirir və ya tamamilə iflic vəziyyətindədir. Əlbəttə, biz hələ ki, qlobal transformasiyanın ilkin mərhələsindəyik və bir çox məsələ hadisələrin gedişatından asılı olacaq".

... Bu gün dünyanın siyasi mənzərəsi köklü şəkildə dəyişməkdədir. Bəlli ki, hazırda yeni dünya nizamının formalaşması prosesi gedir və bu prosesin yekun mənzərəsi hələ tam aydın deyil. Qlobal siyasətdə təsir imkanlarına malik olan ölkələr və güc mərkəzləri hələ də yeni qaydaların müəyyənləşməsi üzərində mübarizə aparırlar. Bu vəziyyət xüsusilə Cənubi Qafqaz və Mərkəzi Asiya regionlarında özünü daha qabarıq şəkildə göstərir.

Mövcud beynəlxalq nizamın artıq fəaliyyət göstərmədiyi fikri geniş şəkildə qəbul olunur. BMT-nin və digər beynəlxalq təşkilatların qərarlarının selektiv tətbiqi, xüsusən də güclü dövlətlərin bu təşkilatların mexanizmlərini öz maraqları naminə istismar etməsi, qlobal düzənin böhran içində olduğunu açıq-aşkar göstərir. Məhz bu səbəbdən gələcəkdə dövlətlərin daxili potensialına və ikitərəfli münasibətlərə daha çox güvənməsinin qaçılmaz olduğu qənaəti geniş yayılıb.

Ölkəmiz bu məsələdə diqqətəlayiq nümunədir. Müstəqilliyinin ilk illərində Ermənistanın işğalına məruz qalan Azərbaycan uzun müddət beynəlxalq hüquqa və beynəlxalq təşkilatların qərarlarına arxalanaraq torpaqlarının sülh yolu ilə azad olunmasına ümid edirdi. BMT Təhlükəsizlik Şurasının 4 qətnaməsi, İslam Əməkdaşlıq Təşkilatının çoxsaylı qərarları və digər beynəlxalq sənədlər Ermənistanın işğalçı siyasətini açıq şəkildə pisləsə də, bu qərarlar yerinə yetirilmədi. Nəticədə Azərbaycan 2020-ci ildə öz ərazi bütövlüyünü bərpa etmək üçün 44 günlük Vətən müharibəsinə başlamağa məcbur oldu və bu müharibə tarixi ədalətin bərpası ilə nəticələndi. Bu hadisə sübut etdi ki, beynəlxalq hüququn selektiv tətbiqi şəraitində hər bir dövlətin öz gücünə və daxili potensialına arxalanması həyati əhəmiyyət daşıyır.

Bundan əlavə, yeni qlobal nizamın formalaşmasında beynəlxalq təşkilatların rolunun azalması və ikitərəfli münasibətlərin ön plana çıxması prosesi də getdikcə daha qabarıq şəkildə müşahidə olunur. Hazırda BMT, ATƏT və digər beynəlxalq qurumlar ya tamamilə iflic vəziyyətindədir, ya da onların qəbul etdiyi qərarlar yerinə yetirilmir. Məsələn, BMT Təhlükəsizlik Şurasının Ukrayna müharibəsi ilə bağlı fəaliyyətində ciddi qeyri-effektivlik müşahidə olunur. Eyni zamanda, ATƏT-in Minsk Qrupunun fəaliyyəti faktiki olaraq sona çatıb və bu qurumun illərlə davam edən fəaliyyəti heç bir nəticə verməyib.

Yaşanan durumun yaratdığı yeni reallıq dövlətləri regional əməkdaşlıq və ikitərəfli münasibətlərə üstünlük verməyə sövq edir. Azərbaycan burada da mühüm təcrübəyə malikdir. Ölkəmiz Türkiyə, Pakistan, Macarıstan və digər dövlətlərlə sıx əməkdaşlıq qurmaqla öz xarici siyasətində yeni əməkdaşlıq platformaları yaratmağa nail olub. Xüsusilə Türkiyə ilə hərbi-strateji əməkdaşlıq, Şuşa Bəyannaməsi çərçivəsində ikitərəfli əlaqələrin güclənməsi regional təhlükəsizlik baxımından mühüm əhəmiyyət daşıyır.

Bundan başqa, Azərbaycanın enerji siyasəti də yeni dünya düzəninin formalaşmasında önəmli rol oynayır. Bakı-Tbilisi-Ceyhan, TANAP və TAP kimi enerji layihələri Avropanın enerji təhlükəsizliyinin təmin olunmasında mühüm vasitələrə çevrilib. Bu layihələrdə Azərbaycanın oynadığı əsas rol ölkənin enerji siyasətinin uğurlu strategiyasını və beynəlxalq əməkdaşlıqda lider mövqeyini təsdiqləyir.

Proqnozlara görə, qlobal siyasətdəki bu transformasiya prosesi yaxın illərdə daha da sürətlənəcək. Dünyanın əsas güc mərkəzləri olan ABŞ, Çin və Rusiya arasında geosiyasi mübarizə dərinləşəcək və bu mübarizə nəticəsində yeni ittifaqlar və koalisiyalar formalaşacaq. Bu yeni konfiqurasiya çərçivəsində Azərbaycanın geostrateji mövqeyi və zəngin enerji resursları ölkəmizin regional və beynəlxalq arenada mühüm oyunçu kimi çıxış etməsini şərtləndirəcək.

Beləliklə, Azərbaycan öz daxili resurslarına güvənməklə, çevik diplomatik siyasət yürütməklə və ikitərəfli münasibətlərə önəm verməklə yeni dünya nizamının mühüm oyunçularından birinə çevrilməkdədir. Ölkənin balanslaşdırılmış siyasəti, iqtisadi dayanıqlığı və strateji əməkdaşlıq platformalarını genişləndirməsi bu prosesdə mühüm rol oynayacaq.

Prezident İlham Əliyev: "Əlbəttə, ətrafımızda baş verən böhranlardan regionumuzun qorunması vacib məsələdir. Təəssüflər ki, onilliklər ərzində Cənubi Qafqaz qarşıdurma və düşmənçilik bölgəsi olub. Hazırda nisbətən sakit dövrdəyik və biz diqqətimizi buna yönəltməliyik. Biz növbəti hərbi qarşıdurmanı istisna edəcək əhatəli təhlükəsizlik mexanizmləri yaratmalıyıq və Sovet dövründə olduğu kimi qonşuluq şəraitində yaşamağa çalışmalıyıq.

Bəli, biz o zaman müstəqil dövlətlər deyildik, gələcəyimizi planlaşdırmaq iqtidarında deyildik və böyük mənada mərkəzi Sovet hakimiyyətindən asılı vəziyyətdə idik. Ancaq ən azından Cənubi Qafqaz respublikaları arasında fəal təmaslar var idi. Yəni, biz belə bir təcrübəyə malikik və sadəcə bunu nəzərimizdə saxlamalıyıq. Bu regionla əlaqədar biz geosiyasi transformasiyalar ilə bağlı geridə qalmamalı, diqqətimizi regional problemlər və regional fürsətlər üzərində cəmləşdirməliyik".

Bu fikirlər Cənubi Qafqazın gələcəyi və təhlükəsizliyi ilə bağlı mühüm məqamları özündə ehtiva edir. Məsələnin mahiyyəti ondan ibarətdir ki, region tarixi baxımdan uzun illər qarşıdurma və düşmənçilik mühitində mövcud olub və bu, regional inteqrasiya və sabitlik üçün ciddi maneə yaradıb. Lakin son dövrlərdə müşahidə edilən nisbi sakitlik, yeni əməkdaşlıq mexanizmlərinin qurulması üçün mühüm fürsət hesab edilməlidir.

Birinci növbədə qeyd edək ki, Cənubi Qafqazda uzunmüddətli sabitliyin təmin edilməsi yalnız hərbi-siyasi balansla mümkün deyil. Əsas məqam regionda əhatəli təhlükəsizlik mexanizmlərinin yaradılmasıdır. Belə mexanizmlər ilk növbədə dövlətlərarası etimadın bərpasına, sərhəd problemlərinin həllinə və qarşılıqlı iqtisadi əlaqələrin genişləndirilməsinə əsaslanmalıdır. Xüsusilə Azərbaycan, Ermənistan və Gürcüstan arasında sabitlik təmin olunmadan regionda davamlı sülhə nail olmaq mümkün deyil.

Bu kontekstdə keçmiş sovet dövrünə istinad etmək diqqətəlayiq məqamdır. Həqiqətən də, o dövrdə Cənubi Qafqaz respublikaları arasında iqtisadi, mədəni və sosial əlaqələr daha sıx idi. Baxmayaraq ki, həmin dövrdə dövlətlər müstəqil qərar vermək imkanına malik deyildilər və Moskvanın nəzarəti altında idilər, yenə də xalqlar arasında birgəyaşayış və əlaqə mühiti mövcud idi. Bu təcrübənin bu gün də nəzərə alınması, xüsusilə nəqliyyat və iqtisadi əlaqələrin yenidən bərpa edilməsi baxımından mühüm əhəmiyyət kəsb edir.

Hazırkı şəraitdə Azərbaycan regionda sabitliyin qorunması və əməkdaşlıq imkanlarının yaradılması üçün fəal rol oynayır. Xüsusilə 44 günlük Vətən müharibəsindən sonra Azərbaycanın təklif etdiyi sülh gündəliyi Cənubi Qafqazda davamlı sabitliyin təmin olunması üçün əsas platformalardan biridir. Azərbaycan regional iqtisadi layihələrə açıq şəkildə dəstək verir, nəqliyyat və enerji dəhlizlərinin açılması üçün təşəbbüslər irəli sürür. Zəngəzur dəhlizinin reallaşması bu baxımdan strateji əhəmiyyət kəsb edir və regionun təhlükəsizliyi ilə yanaşı, iqtisadi inkişafına da mühüm töhfə verə bilər.

Eyni zamanda, Gürcüstanın balanslaşdırılmış xarici siyasət yürütməsi və Cənubi Qafqazın Avropa ilə Asiyanı birləşdirən nəqliyyat qovşağına çevrilməsində mühüm rol oynaması regionun təhlükəsizliyinə və əməkdaşlıq imkanlarına müsbət təsir göstərir.

Buna baxmayaraq, Ermənistanın mövqeyi bu prosesin reallaşmasında ciddi maneələr yaradır. Ermənistanın müxtəlif xarici təsirlərin təsiri altında qeyri-konstruktiv mövqe tutması və sülh danışıqlarında qeyri-müəyyən davranış sərgiləməsi regional sabitliyə təhlükə yaradır. Xüsusilə Fransanın Ermənistanı silahlandırması və Cənubi Qafqazda destabilizasiya yaratmaq cəhdləri bölgədəki sülh prosesinə zərbə vurur.

Belə bir şəraitdə Azərbaycan öz mövqeyini möhkəmləndirməli və regionda strateji üstünlüyünü qorumaq üçün daxili resurslarını gücləndirməlidir. Enerji layihələrinin genişləndirilməsi, qeyri-neft sektorunun inkişafı və beynəlxalq ticarət əlaqələrinin dərinləşdirilməsi Azərbaycanın dayanıqlı iqtisadi model qurmasına imkan verəcək.

Nəticə etibarilə, Cənubi Qafqazda sabitlik və əməkdaşlığın təmin edilməsi üçün regional təhlükəsizlik mexanizmlərinin yaradılması vacibdir. Bu mexanizmlərin effektivliyi isə region ölkələrinin ortaq maraqlar əsasında əməkdaşlıq etməsindən və kənar güclərin müdaxiləsinə qarşı birgə müqavimət göstərməsindən asılı olacaq. Azərbaycanın təşəbbüsləri və strateji baxışı bu prosesdə aparıcı rol oynamağa imkan yaradır və regionun gələcək inkişafında mühüm faktora çevrilir.

Prezident İlham Əliyev:"Bizim yanaşma ondan ibarətdir ki, biz qlobal nizamı olduqca düzgün qiymətləndirirdik. Milli maraqlarımız məsələsində biz heç kəsə və ya heç bir təsisata arxalanmamışıq. Olsun Rusiya-Ukrayna müharibəsi, yaxud Yaxın Şərqdəki hadisələr və Afrikadakı gərginlik - hər bir ölkə anlamalıdır ki, o öz taleyinin sahibidir.

Onlar bunu nə qədər tez başa düşsələr bu, onlar üçün bir o qədər də yaxşı olar. Çünki əgər siz həmişə kiminsə yardımına bel bağlasanız, birincisi, bu sizi zəiflədəcək, ikincisi, bu yardımın daimi olacağına dair heç bir zəmanət yoxdur, üçüncüsü də siz suverenliyinizin bir hissəsini itirmiş olursunuz. Çünki əgər siz həmişə kimdənsə asılısınızsa və həmişə kimdənsə yardım istəyirsinizsə, onda bir gün gələcək həmin şəxs gəlib sizdən hesabat istəyəcək.

Bizim təcrübəmiz uğurlu olmuşdur və onun uğurlu olması sübuta yetirilmişdir. Yəni biz öz resurslarımıza güvənirdik, biz suverenliyimizi və ərazi bütövlüyümüzü özümüz bərpa etdik və indi də gələcəyimizi özümüz qururuq. Hesab edirəm ki, bu çox vacib bir nəticədir və bu, təkcə nəzəriyyə deyil, bu, Azərbaycanda baş verənlərdir".

Bu fikirlər Azərbaycanın xarici siyasət strategiyasının əsasını təşkil edən müstəqillik və özünəgüvən prinsiplərini aydın şəkildə əks etdirir. Azərbaycan rəhbərliyi illər ərzində beynəlxalq münasibətlərdə öz milli maraqlarını qorumaq üçün xarici təsirlərə deyil, daxili potensialına və strateji müdrikliyinə arxalanmağın daha effektiv yol olduğunu dəfələrlə vurğulamışdır. Bu yanaşmanın uğurlu olması isə real hadisələr və əldə edilən nailiyyətlərlə təsdiqlənmişdir.

Birincisi, Azərbaycanın milli maraqlarını qorumaq siyasətində beynəlxalq təşkilatlara və ya xarici güclərə həddən artıq etimad göstərməməsi mühüm amildir. Tarix sübut edib ki, beynəlxalq təşkilatlar əksər hallarda ya qeyri-effektiv olub, ya da siyasi maraqların təsiri altında qərəzli mövqe sərgiləyib. 1993-cü ildə BMT Təhlükəsizlik Şurasının Azərbaycanın ərazi bütövlüyünün bərpası ilə bağlı qəbul etdiyi 4 qətnamə uzun illər icra olunmadı və beynəlxalq hüquq pozulmuş vəziyyətdə qaldı. Bunun nəticəsində Azərbaycan ərazilərinin işğaldan azad olunması üçün 2020-ci ildə hərbi əməliyyatlar keçirməyə məcbur oldu. Bu, göstərdi ki, beynəlxalq hüquqa güvənmək yetərli deyil və ölkələr öz milli maraqlarını qorumaq üçün ilk növbədə öz daxili resurslarına arxalanmalıdırlar.

İkincisi, son illər dünyada baş verən hadisələr - Rusiya-Ukrayna müharibəsi, Yaxın Şərqdəki gərginlik və Afrikada artan siyasi böhranlar sübut edir ki, qlobal nizam qeyri-müəyyən vəziyyətə düşüb və bu prosesdə yalnız güclü daxili resurslara və möhkəm siyasi iradəyə malik olan dövlətlər öz müstəqilliyini və sabitliyini qoruya bilirlər. Azərbaycanın bu prosesdə qazandığı uğurlar onun xarici siyasətinin düzgün strategiyaya əsaslandığını təsdiqləyir.

Üçüncüsü, xarici yardıma həddən artıq güvənməyin təhlükələri açıq-aydın görünməkdədir. Tarix göstərir ki, digər dövlətlərə və ya beynəlxalq təşkilatlara həddən artıq arxalanan ölkələr nəinki təhlükəsizliklərini təmin edə bilmir, əksinə, suverenliklərinin bir hissəsini də itirirlər. Bunun ən bariz nümunəsi Ermənistandır. Ermənistan onilliklər boyu xarici himayəyə, xüsusilə Rusiyanın və son dövrlərdə Fransanın dəstəyinə bel bağlayaraq daxili gücünü inkişaf etdirmədi. Nəticədə, bu ölkə iqtisadi zəiflik, siyasi qeyri-sabitlik və regional təcrid vəziyyətində qaldı. Azərbaycanın isə tam əksinə, özünəgüvən siyasəti nəticəsində müstəqil xarici siyasət həyata keçirmək imkanı yarandı.

Azərbaycanın müstəqillik və öz gücünə arxalanma strategiyası iqtisadi sahədə də özünü təsdiq edib. Ölkə enerji resurslarının ixracından əldə etdiyi gəlirləri effektiv şəkildə idarə edərək qeyri-neft sektorunun inkişafına geniş sərmayə yatırıb. Nəticədə, Azərbaycan regionda müasir infrastrukturun qurulmasında lider mövqeyə çıxıb və Qafqazın əsas tranzit mərkəzinə çevrilib. Bakı-Tbilisi-Ceyhan, TANAP və TAP kimi layihələr Azərbaycanın daxili resurslara əsaslanan siyasətinin uğurlu nəticələridir.

Nəticə etibarilə, Azərbaycanın əldə etdiyi uğurlar bir daha təsdiqləyir ki, müstəqil xarici siyasət, öz resurslarına güvənmək və milli maraqları üstün tutmaq bu günün dəyişkən və qeyri-sabit beynəlxalq münasibətlər sistemində uğurun əsas şərtidir. Bu, təkcə nəzəri müddəa deyil, Azərbaycanın praktiki təcrübəsi ilə sübuta yetirilmiş mühüm bir həqiqətdir. Azərbaycan öz tarixində dəfələrlə göstərib ki, güclü iqtisadiyyat, çevik diplomatiya və güclü ordu ilə dövlət suverenliyini qorumaq və gələcəyi qurmaq mümkündür. Bu yanaşma regionun digər dövlətləri üçün də nümunəvi model ola bilər.

Prezident İlham Əliyev: "Bu məsələdə mən o qədər də nikbin deyiləm. Mən realist olmağa üstünlük verirəm. Növbəti aylar və ya hətta illərdə sabitliyə nail olacağımızı düşünmürəm. Rusiya-Ukrayna müharibəsindən söhbət gedirsə, hətta müharibə dayansa belə, müharibənin yenidən başlamayacağına dair heç bir zəmanət yoxdur. Bir vaxtlar demək olar ki, otuz il ərzində bizdə - Azərbaycan və Ermənistan arasında atəşkəs razılaşması var idi. Bu razılaşmaya 1994-cü ilin yazında nail olunmuşdur. Lakin bu müharibənin sona çatması demək deyildi. Sadəcə transformasiya baş vermişdir və müharibə yalnız sülh sazişi imzalananda bitir.

Hətta indiki dövrdə, İkinci Qarabağ müharibəsinin bitməsindən beş il keçməsinə baxmayaraq, bizim Ermənistanla sülh müqaviləmiz yoxdur. Bəli, sakitlikdir, itkilər yoxdur və bu da bugünkü vəziyyətin böyük üstünlüyüdür. Lakin sülh sazişi imzalanana qədər burada sabitlik olmayacaq.

Eyni yanaşmanı dünyanın bütün digər hissələrinə - Yaxın Şərqə və Afrikaya da şamil etmək olar. Əfsuslar olsun ki, münaqişələrin sayı artmaqdadır və əgər siz öz həllini tapmış münaqişə axtarsanız, görə bilərsiniz ki, sadəcə burada, Qarabağda olan münaqişə öz həllini tapıb. Bu, beynəlxalq hüquq, tarixi ədalət əsasında həllini tapmış yeganə münaqişədir. Bu həlli bütün dünya qəbul edir".

Dövlət başçısının açıqlaması beynəlxalq münasibətlərin reallıqlarını və müasir geosiyasi dinamikaları dəqiq təsvir edir. Münaqişələrin həlli və uzunmüddətli sabitliyin təmin edilməsi məsələsində hədsiz nikbinlik əvəzinə realist yanaşmanın zəruriliyi vurğulanır. Tarixi təcrübə göstərir ki, müharibələrin formal olaraq dayandırılması sülhün tam bərqərar olması anlamına gəlmir. Sülhün dayanıqlı olması üçün əsas şərtlərdən biri hərtərəfli və hüquqi əsaslara söykənən sülh sazişinin imzalanmasıdır. Bu kontekstdə Azərbaycanın 30 ilə yaxın davam edən Ermənistanla münaqişə təcrübəsi, eləcə də Rusiya-Ukrayna müharibəsi ilə bağlı narahatlıqlar xüsusi diqqət çəkir.

1994-cü ildə Azərbaycan və Ermənistan arasında atəşkəs razılaşmasının əldə olunması hər iki tərəfdə müharibənin sona çatması ilə bağlı müəyyən gözləntilər yaratmışdı. Lakin bu, reallıqda yalnız münaqişənin "dondurulmuş" mərhələyə keçməsi demək idi. Atəşkəs dövründə Ermənistan işğal etdiyi Azərbaycan torpaqlarını qeyri-qanuni şəkildə məskunlaşdırmağa, infrastruktur layihələri həyata keçirməyə və bölgənin demoqrafik mənzərəsini dəyişdirməyə çalışırdı. Bu isə vəziyyəti daha da gərginləşdirir və yeni qarşıdurma ehtimalını artırırdı. Nəticə etibarilə, bu "sabitlik" illərində Ermənistanın hərbi-siyasi təxribatları 2020-ci ildə 44 günlük Vətən müharibəsinin baş verməsinə səbəb oldu.

Tarixi təcrübə göstərir ki, sülhün bərqərar olması yalnız kağız üzərində imzalanmış atəşkəs razılaşması ilə mümkün deyil. Əsl sabitlik üçün hüquqi əsaslara söykənən, qarşılıqlı öhdəliklərin dəqiq müəyyən olunduğu və beynəlxalq zəmanət mexanizmlərini ehtiva edən sülh sazişi zəruridir. Məhz bu səbəbdən Azərbaycan və Ermənistan arasında hələ də sülh müqaviləsinin imzalanmaması regionda gərginliyin yenidən alovlanması ehtimalını gündəmdə saxlayır.

Rusiya-Ukrayna müharibəsi məsələsində də oxşar vəziyyət müşahidə edilir. Müharibənin dayandırılması yalnız hərbi əməliyyatların müvəqqəti dayandırılması ilə məhdudlaşarsa, uzunmüddətli sabitlik təmin olunmayacaq. Əgər tərəflər arasında münaqişənin köklü səbəblərini aradan qaldıran sülh sazişi əldə edilməsə, bu, müharibənin qısa müddət ərzində yenidən başlamasına gətirib çıxara bilər. Rusiya-Ukrayna qarşıdurması təkcə regional deyil, həm də qlobal miqyasda yeni gərginlik ocaqlarının yaranmasına səbəb ola bilər.

Bənzər təhlükə Yaxın Şərq və Afrika regionlarında da müşahidə olunur. Yaxın Şərqdə İsrail-Fələstin münaqişəsi, Suriya və İraq böhranı, Yəməndəki vətəndaş müharibəsi və Livanın qeyri-sabit siyasi vəziyyəti bölgədə genişmiqyaslı münaqişələrin davam etməsinə gətirib çıxarır. Afrika qitəsində isə Mali, Sudan, Efiopiya və digər ölkələrdə mövcud olan silahlı qarşıdurmalar daimi sülh perspektivlərini sual altına qoyur.

Bu kontekstdə Qarabağ münaqişəsinin həlli mühüm nümunə kimi ön plana çıxır. Azərbaycan 2020-ci ildə beynəlxalq hüquqa və tarixi ədalətə əsaslanaraq öz ərazilərini işğaldan azad etdi və suverenliyini bərpa etdi. Bu prosesdə Azərbaycanın öz gücünə və müstəqil siyasətinə arxalanması mühüm rol oynadı. Hazırda dünyanın nüfuzlu dövlətləri və beynəlxalq təşkilatlar Qarabağın tam şəkildə Azərbaycanın tərkib hissəsi olduğunu qəbul edir və bu, Azərbaycanın qələbəsinin həm hərbi, həm diplomatik, həm də siyasi müstəvidə uğurlu nəticəsi hesab olunur.

Qeyd etmək lazımdır ki, bu uğurun tam və daimi sülhə çevrilməsi üçün Azərbaycan və Ermənistan arasında rəsmi sülh sazişinin imzalanması vacibdir. Hazırda Ermənistan tərəfinin qeyri-müəyyən mövqe tutması və müxtəlif xarici təsirlərə açıq olması bu prosesi çətinləşdirir. Bu isə regionda yenidən qeyri-sabitlik riskini artırır.

Nəticə etibarilə, sabitliyin bərqərar olması üçün yalnız hərbi əməliyyatların dayandırılması kifayət deyil. Həm Cənubi Qafqazda, həm də digər münaqişə bölgələrində uzunmüddətli sabitlik yalnız hüquqi əsaslara söykənən, tərəflərin öhdəliklərini dəqiqləşdirən və beynəlxalq zəmanət mexanizmləri ilə möhkəmləndirilmiş sülh sazişinin imzalanması ilə mümkündür. Azərbaycanın Qarabağ məsələsində əldə etdiyi uğur bu baxımdan mühüm presedentdir və dünya üçün nümunəvi model ola bilər.

Prezident İlham Əliyev: "Amerikanın yeni administrasiyasının siyasəti ilə bağlı nələr baş verir və bu, bir daha bütün dünyanın Ağ Evdə qəbul olunmuş qərarlardan necə asılı olduğunu nümayiş etdirir. Beləliklə, bu, qlobal geosiyasi dəyişikliyin mənbəyidir. O, yenicə başlayıb və biz bu geosiyasi dəyişikliyin ilk aylarını yaşayırıq.

Buna görə də belə çoxsaylı qonaqların iştirak etdiyi toplantılar hadisələri müvafiq şəkildə qiymətləndirmək, fikirləri, narahatlıqları və ya gözləntiləri bölüşmək üçün vacibidir. Mənim çıxışıma nəzər salsanız görərsiniz ki, mən baş verənlərlə bağlı çox nikbin əhvali-ruhiyyədəyəm. Çıxışımda dediyim kimi, biz ABŞ-ın əvvəlki administrasiyası və Azərbaycan arasında münasibətlərin pisləşməsindən məyusluq hissi keçirmişdik. Onların mövqeyi bizim milli maraqlarımıza ədalətsiz yanaşmadan ibarət idi. Buna görə biz Tramp administrasiyası dövründə ABŞ ilə münasibətlərimizin və güclü tərəfdaşlığımızın yenidən qurulmasına çox nikbin baxırıq".

ABŞ prezidenti Donald Trampın siyasəti dünya siyasətində mühüm dəyişikliyə səbəb olmaqla yanaşı, beynəlxalq münasibətlərdə yeni konturların formalaşmasına gətirib çıxarır. Tarixən məlumdur ki, Ağ Evdə qəbul olunan qərarlar yalnız ABŞ-nin daxili siyasətinə deyil, eyni zamanda qlobal geosiyasi nizamın formalaşmasına və dünya ölkələrinin siyasətinə ciddi təsir göstərir. Bu, xüsusilə Cənubi Qafqaz kimi strateji regionlarda daha qabarıq şəkildə özünü göstərir.

ABŞ administrasiyalarının xarici siyasət kursunda dəyişikliklər tez-tez baş verən hadisədir. Bununla belə, hər bir yeni administrasiyanın xarici siyasət yanaşması regional güc balansına və müttəfiqlik münasibətlərinə əhəmiyyətli təsir göstərir. Məsələn, Tramp administrasiyası dövründə ABŞ-nin Azərbaycanla münasibətlərində müəyyən gərginlik müşahidə olunurdu. Bu dövrdə Vaşinqtonun bəzi addımları Azərbaycanın milli maraqlarına uyğun olmayan yanaşmalardan ibarət idi. Xüsusilə Tramp administrasiyasının Cənubi Qafqaz siyasətində balanssız mövqe sərgiləməsi və Ermənistanın maraqlarını açıq və ya dolayı şəkildə dəstəkləyən bəzi addımlar atması Azərbaycan ictimaiyyətində narahatlıq doğurmuşdu.

Bu siyasətin fonunda Azərbaycanın ABŞ ilə münasibətlərini yenidən qurmağa və ikitərəfli əlaqələri inkişaf etdirməyə ehtiyac yaranmışdı. Tramp administrasiyasından sonra hakimiyyətə gələn yeni ABŞ rəhbərliyi, xüsusilə Co Bayden administrasiyası, fərqli xarici siyasət yanaşması ilə çıxış edir. Bayden administrasiyasının daha çox demokratik dəyərlər və insan haqları məsələlərinə vurğu etməsi, eyni zamanda enerji təhlükəsizliyi və regional sabitliyə yönəlik daha praqmatik yanaşması Azərbaycan-ABŞ münasibətlərində yeni imkanlar yaradıb.

Bəhs olunan kontekstdə Azərbaycanın enerji strategiyası və geostrateji mövqeyi Bayden administrasiyası üçün xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Avropanın enerji təhlükəsizliyində mühüm rol oynayan Azərbaycan, xüsusilə TANAP və TAP layihələri vasitəsilə Qərbin enerji təminatında əsas ölkələrdən birinə çevrilib. Bu layihələr ABŞ-nin Avropanın Rusiya qazından asılılığını azaltmaq siyasəti ilə üst-üstə düşdüyü üçün Azərbaycanla əməkdaşlığın genişlənməsinə şərait yaradır.

Həmçinin, Azərbaycanın İsrail, Türkiyə və Pakistan kimi dövlətlərlə strateji tərəfdaşlıq qurması da ABŞ-ın regionda mövqeyini gücləndirmək baxımından mühüm əhəmiyyət daşıyır. Bayden administrasiyası regional sabitliyi təmin etmək üçün Azərbaycanın bu rolu ilə hesablaşmağa məcburdur.

Azərbaycanın 2020-ci ildə 44 günlük Vətən müharibəsində əldə etdiyi tarixi qələbə və bu qələbə nəticəsində regionda yaranan yeni geosiyasi reallıqlar ABŞ-nin regiondakı siyasətində də korrektələrə səbəb olub. ABŞ administrasiyası Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü tanıdığını açıq şəkildə bəyan edərək Cənubi Qafqazda dayanıqlı sülhə dəstəyini ifadə edib. Bu isə ABŞ-Azərbaycan münasibətlərinin yeni mərhələyə keçidini təmin edən mühüm faktordur.

Azərbaycanın ABŞ ilə güclü tərəfdaşlıq münasibətlərini yenidən qurmaq niyyəti məntiqli və strateji baxımdan zəruri addım hesab olunur. Azərbaycan regionun əsas enerji tədarükçüsü və nəqliyyat-tranzit qovşağı olaraq ABŞ üçün strateji əhəmiyyət kəsb edir. Bununla yanaşı, Azərbaycanın terrorçuluğa qarşı mübarizədə göstərdiyi fəal mövqe və sülh gündəliyinə verdiyi dəstək də Vaşinqtonla münasibətlərin güclənməsində mühüm rol oynayır.

Nəticə etibarilə ABŞ-nin yeni administrasiyasının siyasəti yalnız region üçün deyil, qlobal miqyasda mühüm geosiyasi dəyişikliyə yol açır. Azərbaycanın bu prosesdə tutduğu mövqe və apardığı xarici siyasət strategiyası regional sabitliyin təmin edilməsində və Bakı-Vaşinqton münasibətlərinin yeni mərhələyə keçməsində mühüm əhəmiyyət daşıyır. Azərbaycanın milli maraqlarını qorumaq və öz suverenliyini möhkəmləndirmək üçün ABŞ ilə əməkdaşlığı düzgün strateji xətt üzərində qurmaq həlledici rol oynayacaq.

Elçin Alıoğlu
Trend