Bakı Tbilisi Ceyhan və TANAP təhlükədə deyil: Zəngəzur dəhlizi sadəcə əlavə imkanlar yaradır

Zəngəzur dəhlizi məsələsi Cənubi Qafqaz regionunda, xüsusən də Gürcüstanda geniş müzakirə mövzusuna çevrilib. Bəzi rəsmi şəxslər əgər Azərbaycan və Ermənistan arasında sülh əldə olunarsa, bu prosesin Gürcüstanın strateji mövqeyinə və iqtisadi maraqlarına mənfi təsir göstərəcəyi barədə narahatlıqlarını bildiriblər. Lakin danışılanların fonunda bu narahatlıqların əsassız olduğu və əslində sülhlə birlikdə Zəngəzur dəhlizinin Gürcüstan üçün yeni fürsətlər yaratdığı fikri önə çıxır. 

Politoloq Turan Rzayev Sherg.az-a açıqlamasında Zəngəzur dəhlizinin Gürcüstanın mövcud roluna necə təsir göstərəcəyi və regionun gələcək iqtisadi, strateji əlaqələrinin perspektivi haqqında danışıb:

"Gürcüstanda həmişə belə bir narahatlıq mövcud olub ki, əgər Azərbaycan və Ermənistan arasında sülh əldə olunsa və kommunikasiya dəhlizləri açılsa, bu, Tbilisinin beynəlxalq layihələrdən kənarda qalmasına səbəb ola bilər. Zəngəzur dəhlizinə dair Bakı mövqeyini bildirdikdən sonra isə narahatlıqlar daha da artıb. Lakin bunlar əsassızdır. Reallıq ondan ibarətdir ki, Zəngəzur dəhlizi Gürcüstan üçün bir təhlükə deyil, əksinə əlavə fürsətlər doğuran bir layihədir. Bu dəhliz Gürcüstan ərazisindən keçən nəqliyyat və enerji marşrutlarını əvəz etmir və etməyəcək də. Zəngəzur dəhlizi Azərbaycanın qərb bölgələri ilə Naxçıvan arasında birbaşa bağlantı qurmağa xidmət edir. Bunun daha geniş regional nəticələri olacaq. Lakin bu nəticələr Gürcüstanın mövcud rolunu sıradan çıxarmağa yönəlməyib.

Gürcüstan uzun illərdir Azərbaycanın əsas tranzit tərəfdaşıdır. Bakı-Tbilisi-Ceyhan (BTC) neft kəməri, Bakı-Tbilisi-Ərzurum (BTE) qaz kəməri, Bakı-Tbilisi-Qars (BTQ) dəmir yolu və TANAP bu əməkdaşlığın təməlini təşkil edir. Bu layihələr texniki, eyni zamanda siyasi mənada Azərbaycanla Gürcüstanı sıx birləşdirir. Burada mövqe dəyişikliyi və ya əvəzlənmə vəziyyəti yoxdur, sadəcə alternativ bağlantıların qurulması var".

Siyasi analitik Vaşinqtonda əldə edilən razılığa baxmayaraq, Ermənistanla Azərbaycanın münasibətlərinin hələ də tamamilə normallaşmadığını söyləyib: 

"Ermənistan daxilində ictimai və siyasi müqavimət hələ də çox güclüdür. Təsadüfi deyil ki, görüşdən sonra Prezident İlham Əliyev Azərbaycan mediasına verdiyi müsahibədə bu narahatlıqları dilə gətirdi. Dövlət başçısı çıxışında Ermənistanın prosesdə üzərinə düşən öhdəlikləri vaxtında yerinə yetirməli olduğunu bir daha xatırlatdı.

Vaşinqton görüşü nə qədər məhsuldar keçsə və birgə bəyanat imzalansa da, ölkə başçısı təmkinini qorudu. Prezident açıq şəkildə İrəvana mesaj verdi ki, sülh prosesinin bu anki mərhələsi yalnız diplomatik sənədlərin imzalanması ilə yekunlaşacaq formal bir addım deyil, əksinə tərəflərin real iradəsini ortaya qoyacaq strateji seçim nöqtəsidir.

Nikol Paşinyan daxili siyasi təzyiqləri neytrallaşdırmalı, xarici qüvvələrin təsirlərinə boyun əyməməlidir. Ən önəmlisi isə Konstitusiya dəyişiklikləri məsələsi öz əksini tapmalıdır. Digər tərəfdən Zəngəzur dəhlizi açılsa da, bu dəhliz üzərindən neft və qaz boru kəmərlərinin keçməsi hələlik real deyil. Çünki Ermənistan hələ avtomobil və dəmiryolu infrastrukturunu bərpa etməyib. Gürcüstan isə artıq oturuşmuş və beynəlxalq hüquqla qorunan enerji marşrutlarına malikdir". 

Politoloq qeyd edib ki, Bakı üçün Gürcüstanla əməkdaşlıqdan imtina etmək heç bir iqtisadi məntiqlə əsaslandırıla bilməz.

"Son illərdə Azərbaycanın Avropa ilə "yaşıl enerji" sahəsindəki əməkdaşlığı da Gürcüstan üzərindən həyata keçirilir. 2022-ci ilin 17 dekabrında Azərbaycan, Gürcüstan, Rumıniya və Macarıstan hökumətləri arasında "yaşıl enerji"nin inkişafı və ötürülməsi ilə bağlı Strateji Tərəfdaşlıq sazişi imzalanıb. Qara dəniz sualtı elektrik enerjisi kabeli layihəsi 2030-cu ilədək tamamlanacaq. Layihə çərçivəsində Azərbaycanın bərpa olunan enerji potensialının Gürcüstan vasitəsilə Avropaya daşınması hədəflənib. Bu layihə yalnız Gürcüstanın tranzit rolunu qorumaqla kifayətlənmir, eyni zamanda onu gələcəyin "yaşıl enerji" körpüsünə çevirir. Təkcə bu kabel layihəsi belə təsdiqləyir ki, Gürcüstan infrastruktur baxımından strateji üstünlüyə malikdir və bu üstünlük Zəngəzur dəhlizi ilə ortadan qalxmır. Gürcüstanın bir də Poti və Batumi limanları məsələsi var. Bu limanlar, Xəzər və Qara dənizləri birləşdirən ticarət zəncirinin əsas halqalarıdır. Çin-Avropa marşrutu daxilində Gürcüstan üzərindən keçən "Orta Dəhliz" layihəsi hələ də aktuallığını saxlayır. Bakı Ələti limanını Poti və Batumi limanlarına bağlayacaq yeni layihələr üzərində işləyir. Anakliya Dərin Dəniz Limanı layihəsi də Gürcüstanın gələcəkdə logistik mərkəz kimi rolunu artıracaq. Azərbaycanın bu limanlara marağı hələ də qalır və regional yükdaşımaların mühüm hissəsi bu limanlar üzərindən həyata keçirilir. Zəngəzur dəhlizi bu limanlara alternativ ola bilməz. Çünki dəniz nəqliyyatı ilə quru yolu tam fərqli imkanlar və yük tipləri tələb edir".