Belə getsə dilimiz başqa dillərin əsarəti altına düşəcək MÜSAHİBƏ

Azərbaycan Milli Konservatoriyasının kafedra müdiri, yazıçı Firudin Qurbansoyun SİA-ya müsahibəsini təqdim edirik:

- Cəmiyyətimizin müxtəlif təbəqələrində Azərbaycan dilindən istifadə səviyyəsi sizi qane edirmi?

- Əlbəttə ki, yox. Xüsusilə maddi imkanları çox olan insanlar, demək olar ki, dilimizi bilmirlər. Övladlarını ana dilində oxutdurmurlar. Kəndlərimiz boşalıb, orada tək-tük insanlar yaşayır ki, onlar da dialekt səslərdən istifadə edirlər. Məsələn: "Ç” səsindən. Bu ədəbi dilimizdə yoxdur.

- Medialarda, xüsusilə də sosial şəbəkələrdə dilin düzgün istifadə olunmaması ana dilimizə necə təsir edir?

- Dilimizi gözəl bilən adamlar çıxış eləsinlər. Dilimizi bilməyənlər çox bərbad vəziyyətdə danışırlar. Sözün açığı, radiolara qulaq asa bilmirəm. Ana dilimizə heç təsir də eləmir, sadəcə həmin adamlar məhəbbət qazanmırlar. Sanki hansı kanal daha çox dilimizi təhrif edər deyə yarış var. Bir film qarşıma çıxdı, dublaj olunmuşdu. Bir söz məni əsəbləşdirdi. Deyir ki, "pasportum çezdi”. Ümumiyyətlə dublaj filmlərinin çoxunda dilin frazeologiyası düzgün istifadə olunmur. Necə gəldi tərcümə edirlər, ondansa etməsələr daha yaxşı olar.

- Gənclər arasında dilin qarışıq formalarının (rus və ingilis sözlərinin istifadəsi) artması ilə bağlı nə düşünürsünüz?

- Gənclik, cavanlıq-cahillikdir. Yaşlaşmaq, təcrübə qazanmaq-aqillikdir. Ona görə də cavanlar ümumi sferadan fərqlənmək üçün belə danışırlar. Bu mühit boz mühitdir. Sözlərlə yanaşı avazı da götürürlər. Mən dərs dediyim tələbələrimə də bunu təlqin edirəm ki, öz dilinizdə mükəmməl danışmağı öyrənin. Əcnəbi sözlərdən yayının. Rus dilində bilmirlər amma sözlər istifadə edirlər. Cavanlara imkan daxilində başa salmaq lazımdır ki, bu ifadənin Azərbaycan dilində də qarşılığı var.

- Əcnəbi dillərin təsiri fonunda Azərbaycan dili öz mövqeyini necə qoruya bilər?

- Birinci növbədə reklamlara ciddi fikir vermək lazımdır. Biz bu vaxta kimi bərbər demişik, indi “barber” yazırlar. Əsl sözlərimizi çıxardıb, məcbur həmin sözləri qoyurlar. Bizim dilimiz daha zəngindir, onu qorumaq lazımdır. Ziyalılarımız da bu barədə az danışırlar amma məkan yoxdur ki, öz etirazlarını bildirsinlər. Öz dilinə hörmət edən, mütləq öz dilində də danışmalıdır. Belə getsə dilimiz başqa dillərin əsarəti altına düşəcək.

- Ana dilimizin qorunması istiqamətində təhsil sistemində hansı dəyişikliklər olmalıdır?

- Mənə elə gəlir ki, ciddi dəyişikliklərə ehtiyac yoxdur. Müəllimlər öz dilimizi yaxşı bilsə yaxşıdır. ”Ritorika”-danışıq elminə deyirlər, sonra dəyişilib oldu “nitq mədəniyyəti”. Sonra dedilər bir az da təkmilləşdirək, qoydular “Azərbaycan dili və nitq mədəniyyəti". Sonra isə “Azərbaycan dilinin işgüzar və akademik kommunikasiyası”. Təhsil Nazirliyindən bu işə xüsusi diqqət ayrılmalıdır.

- Filoloqlar və dilçilər bu sahədə daha aktiv rol oynaya bilərlərmi?

- Dilimizdə unudulmaqda olan sözlərə təzə can vermək lazımdır. Az işlənən və işlənməyən sözləri imkan daxilində xilas eləmək lazımdır. Mən fikir verirəm ki, əsasən aparıcıların leksikonunda çox az söz var. Sinonim, antonimlər ümumən işlənmir. Filoloqlar da öz gözəl nitqləri ilə efirdə çıxış eləməlidirlər.

- Uşaqlarda düzgün danışıq tərzi formalaşdırmaq üçün valideynlərə və müəllimlərə nə tövsiyə edirsiniz?

- Nümunə necədirsə, təsir də elə olacaq. Uşaqların düzgün danışması üçün valideyn düzgün danışmalıdır. Sonra isə məktəbdə öyrənirlər. Xüsusən tarix və ədəbiyyat fənnindən dərs deyən müəllimlərin nitqində olan qüsurları uşaqlar təkrar edirlər. Cümlələr arasında vergül qoymurlar, intonasiya yox olur. Bu naqislikdən uzaq olsunlar.

Müəllif: Fatimə Əliyeva