Bir avtobusda qorxu, digərində şiddət: Necə reaksiya verək?

Bəzən bir neçə dəqiqəlik görüntü cəmiyyətdə illərlə müzakirə ediləcək suallar doğurur. Bir neçə gün öncə Bakıda marşrut avtobuslarından birində yaşlı bir qadın əlində bıçaqla sərnişinləri hədələdi, başqa bir avtobusda isə atanın qızını döyməsi ilə bağlı görüntü yayıldı. Hər iki hadisə kameraya düşdü, sosial şəbəkədə sürətlə yayıldı və müzakirələrə səbəb oldu. Birinci hadisədə bəziləri sürücünü passiv qalmaqda qınadılar, digərləri sərnişinləri müdaxilə etmədiklərinə görə ittiham etdilər. Bəziləri isə "qorxulu cəmiyyətik" deyib ümidsizliklə başını yellədilər. İkinci hadisədə isə sərnişin və sürücü ata ilə qızını sakitləşdirmək üçün cəhd etsələr də, yalnız polis gəldikdən sonra məsələ yerində həll olundu.

Bu hadisələrin doğurduğu suallar cəmiyyətin hər an qarşılaşa biləcəyi risklərin fonunda gündəmdə qalmağa davam edir: Psixi durumu pozulmuş, aqressiv insanlar ictimai yerlərdə sərbəst hərəkət edərkən cəmiyyət olaraq nə etməli, necə reaksiya verməliyik? Fors-major hallarında sürücülər üçün əməl etməli olduqları konkret qaydalar varmı?

Azərbaycan Vəkillər Kollegiyasının üzvü, Abşeron rayon vəkil bürosunun əməkdaşı Əli Hüseynov Oxu.Az-a açıqlamasında deyib ki, bu cür fors-major hallarla bağlı qanunvericilikdə sürücülər üçün xüsusi bir məqam qeyd olunmayıb, lakin daşıdığı sərnişinlərin həyat və sağlamlığı üçün təhlükə yaranarsa, bunun qarşısını almaq və preventiv tədbirlər görmək sürücünün birbaşa vəzifə borcudur:

"Lakin fors-major hallarda - kimsə avtobusa avtomatla daxil olarsa, qumbara atarsa və s. - sürücü sıravi vətəndaşlardan heç nə ilə seçilmir. Hətta bu halda sürücünün polis kimi sinəsini güllə önünə vermək kimi vəzifəsi yoxdur".

"Bu situasiyada sürücünün avtobusu anında saxlayaraq hüquq-mühafizə orqanlarına müraciət etməməsi ona qarşı hansısa məsuliyyət yaradırmı?" sualının cavabına gəlincə, Ə.Hüseynov deyib ki, sürücü görmədiyini, diqqətinin yolda olduğunu deyəcəyi halda əksini sübut etmək çətindir:

"Əgər sürücü desə ki, "Mən hadisəni gördüm, lakin irəlidə polislə qarşılaşanda saxlamaq istəyirdim", yaxud "İrəlidə polis idarəsi var idi, oraya çatmaq üçün sürürdüm", ya da "Özümü bıçağın qabağına niyə verməliydim?" - bu halda nə deyəcəksiniz?"

"Sözügedən situasiya olduqca ekstremal haldır. Həmin qadının ruhi sağlamlığı şəxsən məndə çox böyük şübhələr doğurur. Ehtimal edirəm ki, həmin qadın anlaqlı vəziyyətdə olmayıb. Bu halda isə həmin şəxs soyuq silahla ictimai asayişi kobud şəkildə pozduğu üçün o, qapalı tipli psixiatriya xəstəxanasında məcburi müalicə edilə bilər. Hesab edirəm ki, bu, ədalətli olar. Əks halda isə onun bu hərəkətinin bir motivi olmalıdır: Bunu niyə edib?" - deyə Ə.Hüseynov qeyd edib.

Uzman psixiatr Fuad Bəşirov Oxu.Az-a açıqlamasında deyib ki, ictimai yerlərdə qeyri-adekvat hərəkətlər sərgiləyən şəxslərlə mübahisə etməmək, sual verməmək və davranışlarına eyni tərzdə reaksiya vermədən təmkin nümayiş etdirmək vacibdir:

"Belə hallarda ətrafda qorxuya düşən insanları, xüsusilə də uşaqlar və gənc xanımlar varsa, onları qorumaq, tək buraxmamaq vacibdir. Qeyri-adekvat davranış sərgiləyən şəxsə qarşı sakit münasibət göstərmək onun aqressiyasını artırmır. Belə insanlar ətrafdakıları tez-tez özlərinə qarşı təhdid kimi qəbul edir və paranoik düşüncə fonunda aqressiv reaksiya verirlər. Əgər onlara qarşı da aqressiya nümayiş etdirilsə, bu düşüncələri təsdiqlənmiş kimi qəbul edir və daha təhlükəli ola bilirlər. Buna görə də onlara qarşı səssiz və neytral qalmaq lazımdır".

F.Bəşirovun sözlərinə görə, bir çox hallarda psixi problemi olan şəxslər yalnız vəziyyət ağırlaşandan sonra həkimə aparılırlar:

"Maddi çətinlik və ya laqeydlik səbəbindən həmin şəxslərin müayinədən keçirilməsi, dərman təminatı gecikir ki, bu da həm onların sağlamlığına zərər vurur, həm də ictimai təhlükə yaradır. Bunların qarşısını tamamilə almaq mümkün deyil. Böyük şəhərlərdə belə hallarla rastlaşacağıq. Amma ictimai yerlərdə - xüsusilə avtobuslarda məsul şəxslər, məsələn, sürücülər və ya köməkçilər bu kimi situasiyalarda necə davranmalı olduqları ilə bağlı maarifləndirilməlidirlər. Ən düzgün yanaşma öncə şəxsi təhlükəsizliyi təmin etmək, daha sonra ətrafdakı insanları qorumaq və nəhayət, hüquq-mühafizə orqanlarına məlumat verməkdir".

Son günlər ictimai nəqliyyatda bıçaqla sərnişinləri hədələyən qadının görüntülərinə də toxunan həkim qeyd edib ki, qadın anlaqsız vəziyyətdə olub:

"Belə hallarda həmin şəxslərin yaxınları məsuliyyət daşıyırlar. Niyə ona nəzarət etməyiblər, niyə tək buraxıblar? Bu, ailə səhlənkarlığıdır. Digər situasiyada - atanın qızını döydüyü məqamda isə şəxs ictimai qaydaları bilərəkdən pozulub. Bu artıq antisosial davranışdır".

F.Bəşirov deyib ki, ümumilikdə aqressiv hallarla qarşılaşdıqda haqlı və ya haqsız olmağımızdan asılı olmayaraq, üzr istəmək münaqişənin böyüməsinin qarşısını alır:

"Qışqıran, yolda səbəbsiz siqnala basan birinə sakit yanaşmaq onların öz davranışlarını dərk etməsinə səbəb olur. Əks halda, eyni davranışları təkrarlamağa davam edirlər".

Fuad Bəşirov psixi sağlamlıqla bağlı maarifləndirmənin vacibliyini də vurğulayıb:

"İnsanlar bilməlidirlər ki, əgər tez-tez əsəbiləşirlərsə, hərəkətlərinə nəzarəti itirirlərsə və sonradan peşman olurlarsa, bu zaman psixiatr yardımına ehtiyacları ola bilər. Bu, ayıb deyil - əksinə, özünü qorumağın ən sağlam yoludur".

Aləmdə Nəsib