Büdcəmizdəki yarım milyardlıq kəsir... iqtisadçının şərhi

Eldəniz Əmirov: “2025-ci ildə büdcə kəsirinin yenidən proqnozdan 6 dəfə az olacağını gözləmirəm”

“2024-cü ildə ölkə üzrə ümumilikdə 19 min 602 sayda 9 mlrd. 845,0 mln. manat məbləğində satınalma baş tutub”.

Bunu Hesablama Palatasının sədri Vüqar Gülməmmədov Milli Məclisin plenar iclasında “Azərbaycan Respublikasının 2024-cü il dövlət büdcəsinin icrası haqqında” qanun layihəsinin müzakirəsi zamanı bildirib.

“Bu da 2023-cü illə müqayisədə məbləğ baxımından 30,5%, say baxımından 57,0% çoxdur. Dövlət satınalmaları ilə əhatə edilmiş məbləğin artımına yeni qanunda satınalma predmetinin maliyyə vəsaiti hesabına əldə edilməsinin təsbit olunması və ehtimal olunan qiymətin minimum məbləği 5,0 min manatdan aşağı olan - şərti ortalama məbləği 2 min 758,2 manat və sayı 1849 olan ”kiçik müqavilələr" də təsir edib.

Təqdim edilmiş məlumatlara əsasən, dövlət sifarişi çərçivəsində publik hüquqi şəxslərə ayrılan vəsaitin məbləği 958,5 mln. manat təşkil edib və bu, əvvəlki ildən 2,2 dəfə çox olub. Məbləğin artımına institusional dəyişikliklər (başqa sözlə, yeni publik hüquqi şəxslərin yaradılması) təsir edib. Dövlət sifarişi ilə yanaşı, dövlət büdcəsinin ayrı-ayrı istiqamətləri üzrə ümumilikdə təxminən 9,0 mlrd. manatdan çox vəsait publik hüquqi şəxslər tərəfindən icra edilib.

Qeyd edək ki, bu məbləğə dövlət əsaslı vəsait qoyuluşunun, işğaldan azad olunmuş ərazilərin yenidən qurulması və bərpasının, ehtiyat fondlarının, dövlət sifarişi ilə bağlı olmayan digər istiqamətlərin xərcləri də daxil edilib. Publik hüquqi şəxslər üzrə sifariş mexanizmlərinin təkmilləşdirilməsini, o cümlədən vəsaitin icrasının xəzinədarlığın müşayiəti ilə həyata keçirilməsinin zəruriliyini bir daha bildiririk. Bununla bərabər, hesabat ilində təxminən 8,0 mln. manata yaxın büdcə krediti, 500,0 mln. manat dövlət subsidiyası və ssudalar verilib. Hesab edirik ki, büdcə mexanizmlərini təfsilatlı tənzimlənməyə imkan verən qaydaların -  prosedur və ya meyarları özündə əks etdirən tənzimlənmənin hazırlanması maliyyə nəzarəti baxımından çox əhəmiyyətlidir.

2024-cü ildə büdcə kəsiri 3,4 mlrd. manat məbləğində təsdiq edilmiş yuxarı həddə qarşı 551,8 mln. manat olub, 1776,6 mln. manat artıq cəlb edilmiş vəsait dövlət büdcəsinin sərbəst qalığına yönəldilib. Qalığın artımı vəsaitlərinin idarəedilməsi üzrə yeni yanaşmaları, o cümlədən vəsaitlərin və dövlət borcunun idarəedilməsi üzrə kompleks fəaliyyəti labüd edir", - deyə sədr bildirib.

Beləliklə, ötən il büdcə kəsiri 551,8 mln. manat olub.

Bəs iqtisadçılar səbəbləri nə ilə izah edirlər və bu ilin büdcəsində də kəsir gözlənilirmi?

Eldəniz Əmirov 

Mövzu ilə bağlı iqtisadçı Eldəniz Əmirov “Yeni Müsavat”a danışıb: “Əgər dövlət büdcəsinin proqnozlaşdırılan kəsiri il sonunda nəzərdə tutulandan daha az göstəricilərlə yekunlaşırsa, bunun sadə şəkildə bir neçə səbəbi ola bilər. Bunlardan birincisi - gəlirlərin daha yüksək səviyyədə icra olunması bu kəsirin həcmini azalda bilər; ikincisi - xərclərin daha az istifadə edilməsi bu kəsiri azalda bilər. Bir də hər iki amilin birlikdə təsiri, yəni həm gəlirin çox olması, həm də xərclərin az olması nəticə etibarilə büdcə kəsirinin proqnozlaşdırılandan daha az formalaşmasına gətirib çıxarır.

Amma konkret olaraq Azərbaycanda 2024-cü ilin büdcə kəsirinin azalması səbəblərinə gəldikdə isə görürük ki, yuxarıda qeyd edilən bütün amillərin müəyyən rolu var. Xərclərin idarə olunmasında müəyyən proseslərin təsiri müşahidə olunur, çünki bəzi xərclər adətən gecikdirilir. Həmçinin müəyyən infrastruktur xərcləri var ki, onlar da müəyyən dərəcədə il ərzində aparılan proseslərin ləngiməsi səbəbilə azalıb.

Eyni zamanda publik hüquqi şəxslərin rolunun getdikcə artması nəticə etibarilə onların əlavə vəsait cəlb etməsinə, bəzi xərclərin büdcədənkənar mənbələr hesabına qarşılanmasına imkan yaradır. Bu isə praktikada belə halların mümkünlüyünü göstərir".

İqtisadçı qeyd edir ki, bütün hallarda 3,4 milyard manatlıq borcun 6 dəfə azalaraq 551,8 milyon manata düşməsi təbii olaraq təqdirəlayiq haldır: “Bəs 2025-ci ildə də bu olacaqmı? Bunu birmənalı şəkildə demək çətindir. Amma nəzərə alsaq ki, Maliyyə Nazirliyinin yeni komandası dövlət büdcəsinin idarəçiliyində daha şəffaf və daha yenilikçi mövqe ortaya qoyacaq, hesab edirəm ki, 2025-ci ilin dövlət büdcəsinin icrası əvvəlki illərlə müqayisədə daha peşəkar şəkildə həyata keçiriləcək. Ən azından 2025-ci ilin geridə qalmış dörd ayı ərzində mövcud dinamikanı izlədikdə bu qənaətə gəlmək mümkündür.

Çünki həm şəffaflığın təmin olunması, həm qalıq vəsaitlərin düzgün idarə edilməsi üçün depozit siyasətinin genişləndirilməsi, həm də xərclərin mərhələli icrası və digər bu kimi məsələlər 2025-ci ildə nəzərdə tutulan təxminən 3 milyard manatdan bir qədər artıq büdcə kəsirinin müəyyən qədər daha aşağı göstəricilərlə qapadılmasına imkan verə bilər.

Yəni 2025-ci ildə büdcə kəsirinin yenidən proqnozdan 6 dəfə az olacağını gözləmirəm. O baxımdan ki, əgər sülh müqaviləsi bağlanarsa, işğaldan azad edilmiş ərazilərdə quruculuq işləri daha böyük sürətlə aparılacaq və bu zaman artıq daha böyük xərclərə ehtiyac yaranacaq.

Bütün hallarda 2025-ci ildə büdcə kəsirinin yekun etibarilə nə qədər az olacağını indidən proqnozlaşdırmaq düzgün və peşəkar yanaşma olmazdı, çünki bu, bir çox faktordan asılıdır. Amma bütün hallarda hesab edirəm ki, 2025-ci ildə dövlət büdcəsi uğurla icra olunacaq"./Musavat.com