Buynuzlu qiymƏT TƏHLİL

Əvvəla, ölkədə heyvandarlıq son illərdə bərbad günə düşüb. Qabaqlar əsas ərzaq məhsulları, o cümlədən ət ilə özümüzü 90-95% səviyyəsində təmin edə bilirdik. Bu, torpaq islahatı aparıldıqdan sonrakı dövrə də aid idi. Lakin 2010-ci ildən sonra hər şey dəyişdi. Yerli ət istehsalı azaldı, idxal artdı.
Ölkədə ətin qiymətinin yüksəlməsi ən birinci, iribuynuzlu və xırdabuynuzlu heyvanların son illər ərzində ardıcıl azalmağa başlaması ilə özünü büruzə verdi. Təkcə son beş ilə baxaq: 2021-ci ilin yanvarında ölkədə 2 milyon 651 min baş iribuynuzlu heyvan vardısa, 2025-ci ilin iyuluna bu göstərici 7,4% azalaraq 2 milyon 454 minə düşüb. Eyni dövrdə xırdabuynuzlu heyvanların sayı 8 milyon 90 mindən 15 faiz azalaraq 6 milyon 887 min başa enib.
Tendensiya davam etdiyindən qiymətlərin getdikcə daha da bahalaşacığı gözlənilir. Çünki, kənd yerlərində, ev təsərrüfatlarında və fermerlər tərəfindən mal-qara saxlamaq, qoyun-quzuya baxmaq tamamilə sərfəsiz bir işə çevrilib. Ona görə ki, yem bahadır, örüş yerləri yoxdur və sair. Bütün bunlardan da irəli gələrək, ölkədə aqrar sahənin ən mühüm qolu olan heyvandarlıqda neçə illərdir, tənəzzül hökm sürür.
Pambıqçılığın bərpa və inkişaf etdirilməsi istiqamətində tədbirlər görülməyə başlananda düzgün siyasət seçilməlidi, örüş yerləri daraldı. Ümumiyyətlə, pambıqçılığın və bir sıra digər sahələrin inkişafına müvafiq diqqətin artırılması nəticəsində heyvandarlığa böyük zərbə dəydi. Bax bu, olduqca səhv yanaşma idi. Əvvəla, dövlətin ərzaq təhlükəsizliyi strategiyası ilə üst-üstə düşmədi və düşmür də. Ona görə də yeyinti məhsulları tədarükü və istehsalı sahəsində malik olduğumuz əlverişli xammal bazasını itirdik. Halbuki qeyri-neft və qaz sektoru sahələrini inkişaf etdirmək üçün bu əsas üstünlüklərimizdən sayılırdı. Nəticədə yerli yeyinti məhsulları istehsalında da kənar xammaldan istifadəyə yol açıldı və getdikcə genişləndi. Yəni, qeyri-neft ixracımızı genişləndirmək məqsədilə aqrar sahədə atılan addımlar zamanı balans qorunmadı.
Bu cür səbəblərdən əlavə, idxalın genişlənməsi də ölkəmizdə heyvandarlıq sahəsində tənəzzüldə mühüm rol oynadı və oynamaqda da davam edir. Ötən il ölkəyə 2 milyard 474 milyon 815 min 900 ABŞ dolları dəyərində yeyinti məhsulları idxal edilib ki, bu da, 2023-də qeydə alınan analoji göstəricidən 315 milyon dollar çox idi. İl ərzində ölkəmizə 129 milyon 556 min dollar dəyərində 58 min 689 ton ət idxal edilib. 2023-cü ildə bu rəqəmlər 86 milyon 739 min dollar dəyərində olmaqla 41 min 707 ton təşkil etmişdi.
Ölkəyə ət idxalı 2024-cü il ərzində 2023-cü illə müqayisədə dəyər ifadəsi ilə 42 milyon 817 min dollar və ya 49,4%, miqdar ifadəsi ilə isə 16 min 982 ton və ya 40,7% artıq olub.
Ümumiyyətlə, 2024-də idxalı artan məhsullar sırasında ətin dəyəri üzrə göstəricinin 86,7 milyon dollardan 129,6 milyon dollaradək yüksəldiyi qeydə alınmışdı. Burada idxal inflyasiyası da az rol oynamır. Dünya bazarlarında da qiymətlər illər keçdikcə artır. Təkcə 2025-ci ilin iyulunda dünyada ətin qiyməti 1,2%, ötən illə müqayisədə isə 6% artıb. Bu özü də yerli məhsulun qiymətlərinə təsir edib və edir.
Bəs, çıxış yolu nədədir?
Hesab edirəm, yeyinti məhsullarının idxalı nəzarətə götürülməli, yerli istehsal himayə altına alınmalı, daxili xammal bazası əvvəlki illərdəki vəziyyətə qaytarılmalı, idxal bir sıra mallar üzrə məhdud çərçivəyə salınmalıdır.
Ümumiyyətlə, hökumət kənd təsərrüfatının heyvandarlıq sahəsində təcili şəkildə bərpa işləri həyata keçirməli və tənəzzülün qarşısını almaq üçün müvafiq addımlar atmalıdır. Heyvandırlıq elə bir sahədir ki, tənəzzülü üçün qısa zaman kifayət etsə də, bərpasına illərlə vaxt lazım gəlir.

Pərviz Heydərov
Xüsusi olaraq AzVision.az üçün