Çin Azərbaycan Əməkdaşlığı və Orta Dəhlizin Rolu, Strateji Gələcək

Rüstəm Nağıyev,

YAP Gədəbəy rayon təşkilatının sədri

Prezident İlham Əliyevin Çin Xalq Respublikasının nüfuzlu Sinxua agentliyinə verdiyi müsahibə, təkcə diplomatik xoş niyyət ifadəsi deyil, eyni zamanda Çin-Azərbaycan münasibətlərinin gələcək arxitekturasını formalaşdıran strateji çərçivədir. Bu müsahibədə səsləndirilən fikirlər, xüsusilə də Orta Dəhliz kontekstində verilən mesajlar, regional və qlobal geoiqtisadi trendlərin dərin təhlilinə imkan yaradır. Orta Dəhliz — yəni Transxəzər Beynəlxalq Nəqliyyat Marşrutu — son illərdə qlobal nəqliyyat və ticarət strategiyalarında mühüm yer tutmağa başlayıb. Avropa ilə Asiyanı birləşdirən bu marşrut, Çindən başlayaraq Qazaxıstan, Xəzər dənizi üzərindən Azərbaycan, Gürcüstan və Türkiyə vasitəsilə Avropaya uzanır. Məhz bu dəhliz Azərbaycanı regional tranzit ölkədən strateji logistika mərkəzinə çevirmişdir. Cənab Prezident İlham Əliyevin vurğuladığı kimi, “Biz artıq Orta Dəhlizin ən etibarlı və təhlükəsiz keçid marşrutu olduğunu sübut etmişik.” Bu ifadə sadəcə texniki və infrastruktur üstünlüklərin deyil, həm də siyasi sabitliyin, beynəlxalq etimadın və Azərbaycanın geosiyasi çeviklik qabiliyyətinin nəticəsidir. Bu dəhliz, Çin Xalq Respublikasının "Bir Kəmər, Bir Yol" təşəbbüsünün Cənubi Qafqaz seqmentindəki əsas dayağına çevrilmişdir. Beləliklə Azərbaycanın yeni rolu formalaşıb, tranzitdən strateji koordinatora çevrilib. Çinin Orta Asiyadan Avropaya çıxışında Azərbaycan logistik olaraq sadəcə tranzit nöqtəsi deyil, həm də regional koordinator rolunu oynamaqdadır. Bakı-Tbilisi-Qars dəmir yolu, Ələt Beynəlxalq Dəniz Ticarət Limanı, Bakı Logistika Mərkəzi və Azad İqtisadi Zonalar kimi layihələr, Azərbaycanın infrastruktur gücünü və inteqrasiya imkanlarını əyani şəkildə nümayiş etdirir. Bu layihələr sayəsində Azərbaycan təkcə yük daşımır, eyni zamanda yük axınlarını idarə edir, marşrutlar üzrə tarif və texniki koordinasiyada aparıcı mövqedə çıxış edir. Çin üçün bu, tədarük zəncirlərinin diversifikasiyası və geosiyasi risklərin azaldılması baxımından əhəmiyyətlidir. Ənənəvi enerji sahəsində Çin ilə Azərbaycan arasında əməkdaşlıq illərdir mövcuddur. Çin şirkətləri Azərbaycanın neft və qaz sənayesində müxtəlif mərhələlərdə iştirak edib. Lakin son illərdə əməkdaşlığın vektorunda dəyişiklik baş verir. Xüsusilə bərpa olunan enerji sahəsində Çin şirkətlərinin artan marağı, Azərbaycanın yaşıl enerji strategiyası ilə üst-üstə düşür. Cənab Prezident İlham Əliyevin təşəbbüsü ilə təsdiqlənmiş "Yaşıl Enerji Zonası" konsepsiyası və Qarabağda, Zəngəzurda həyata keçirilən alternativ enerji layihələri, Çin texnologiyası və kapitalı üçün cəlbedici hədəf sahələridir. Bu əməkdaşlıq təkcə iqtisadi deyil, həm də ekoloji dayanıqlılıq baxımından strateji əhəmiyyət daşıyır. Çin dünyada süni intellekt, 5G texnologiyası və yüksək texnoloji məhsul istehsalında ön sıralardadır. Azərbaycanın isə texnoloji transformasiya və rəqəmsal idarəetmə sahəsində ciddi ambisiyaları var. Bu baxımdan, iki ölkə arasında texnologiya transferi və ortaq innovasiya layihələri üçün geniş imkanlar yaranır. Əgər bu əməkdaşlıq kadr hazırlığı, startap mühitinin dəstəklənməsi və tədqiqat institutları ilə əlaqələr kimi sahələri də əhatə edərsə, nəticədə regionda yeni texnoloji sinerji formalaşa bilər. Çin-Azərbaycan texnoloji ortaqlığı, Cənubi Qafqazda rəqəmsal infrastrukturun inkişafına təkan verəcək mühüm bir addım ola bilər. 2024-cü ilin məlumatlarına əsasən, Çin-Azərbaycan ticarət dövriyyəsi 2 milyard dollarlıq həddi keçib. Bu, sadəcə iqtisadi aktivlik göstəricisi deyil, həm də siyasi sabitlik və qarşılıqlı etimadın iqtisadi refleksiyasıdır. Çin bazarına çıxış Azərbaycanın qeyri-neft məhsullarının ixracı üçün strateji önəm daşıyır. Eyni zamanda, Çindən idxal olunan texnologiya və istehlak məhsulları yerli bazarın şaxələnməsinə xidmət edir. Çin və Azərbaycan arasında əməkdaşlıq təkcə iqtisadi müstəviyə yox, həm də siyasi və beynəlxalq hüquq çərçivəsinə əsaslanır. Azərbaycanın “Bir Çin siyasəti”nə dəstəyi və Çinin də Azərbaycanın ərazi bütövlüyünə göstərdiyi prinsipial mövqe, bu münasibətlərin qarşılıqlı hörmət və qeyri-müdaxilə prinsiplərinə söykəndiyini göstərir. Cənab Prezident İlham Əliyevin müsahibəsində bu aspektlərin vurğulanması, iki ölkənin gələcəkdə də beynəlxalq platformalarda bir-birini dəstəkləməyə davam edəcəyinə dair mühüm siqnaldır. Çin-Azərbaycan əməkdaşlığı sadəcə iki ölkə arasında qarşılıqlı faydalı münasibətlərdən ibarət deyil. Bu əməkdaşlıq, daha geniş anlamda Qafqaz-Orta Asiya-Çin geoiqtisadi xəritəsində yeni bir modelin əsasını qoyur. Orta Dəhliz bu modelin onurğa sütunu, enerji və texnologiya əməkdaşlığı isə onun dinamo mühərrikidir. Bu strateji sinxronluq, Bakı ilə Pekin arasında etimad və gələcəyə yönəlmiş tərəfdaşlıq platforması formalaşdırır ki, bu da XXI əsrin dəyişən qlobal düzənində mühüm əhəmiyyət kəsb edir.