“Dilin lüğət tərkibinin zənginləşməsinin müxtəlif yolları və elmi əsasları var” FİLOLOQ DANIŞDI

“Ana dilimizin qorunması və inkişafı problemi sistemli yanaşma tələb edir. Məktəbəqədər, məktəb dövrü və ümumiyyətlə təhsil sistemi ana dilinin mənimsənməsində mühüm rol oynayır. İlk növbədə dili sevdirmək və ona qarşı laqeyd münasibətin törədəcəyi acı nəticələri yeniyetmələrə, gənclərə izah etmək lazımdır”. Bu sözləri SİA-ya açıqlamasında filologiya elmləri doktoru, professor AMEA Nizami Gəncəvi adına Ədəbiyyat İnstitutunun Ədəbiyyat nəzəriyyəsi şöbəsinin müdiri Tahirə Məmməd deyib.
O bildirib ki, azyaşlıların baxdığı televiziya verilişləri, cizgi filmləri, oxuduqları kitablar, əzbərlədikləri şeirlər, ifa etdikləri nəğmələr onların söz ehtiyatını zənginləşdirməlidir: “Sinifdən-sinfə keçdikcə məktəblilərin istifadə etdiyi söz bazası yalnız elmi terminologiya ilə deyil, həm də milli dil ehtiyatının zənginləşməsi xeyrinə artırılmalıdır. Terminlərin dərsliklərdə olması təbiidir, ancaq onların izahı, öyrədilməsi zamanı mümkün qədər dilimizin lüğət tərkibindən geniş istifadə edilməlidir. Təəsüf ki, dərsliklər dili servdirmək və mənimsətmək istiqamətində tələblərə cavab vermir və şagirdin yaradıcılıq üfüqlərini genişlətmir, mətn və onu öyrənən arasında məsafə qoyur və azyaşlıları yorur. Dili inkişaf etdirmək üçün ona yaradıcı yanaşmalı, doğma söz ehyiyatlarına, dialekt və qohum dil sözlərinə, arxaikləşmiş ifadələrə, lazım gəldikdə, müraciət olunmalıdır. Dialekt və şivələr zəngin söz ehtiyatı kimi dəyərləndirilir, ədəbi dilin zənginləşməsinin mühüm və doğma qaynağıdır. Onun toplanması, qorunması vacibdir. Bu sahədə AMEA Nəsimi adına Dilçilik İnstitutunun Dialektologiya şöbəsinin fəaliyyəti təqdirəlayiqdir.

Dilin lüğət tərkibinin zənginləşməsinin müxtəlif yolları və elmi əsasları var. Xarici dillərin mənfi təsirini stimullaşdıran, dili çirkləndirən səbəblərdən biri də mağazaların, şadlıq evlərinin, gözəllik salonlarının və s. alınma söz və ifadələrlə adlandırılmasıdır. Uşaq bağçalarına belə ad verərkən, bəzən, alınma sözlərə müraciət edilir. Bu, bir qisim insanda etiraz, məyusluq doğursa da, digər qismi özünə cəlb edir, onlara belə qarışıq dil daha cəlbedici və kübarca görünür.

Televiziya kanallarında da dilin qarışdırılması halları təsadüfi xarakter daşımır. Dil milli kimliyin ən mühüm göstəriciləri sırasında yer alır. Ona dəyən zərbə milli kimliyə vurulan zərbədir. Təsadüfi deyil ki, Azərbaycan Respublikasının Prezidenti cənab İlham Əliyev AMEA-nın 80 illik yubiley tədbirindəki məruzəsində dilin qorunması və inkişafının vacibliyini vurğuladı və ziyalıları, alimləri bu sahədə səfərbər olmağa çağırdı.Bu, dilimizə dövlət qayğısını bir daha göstərir, ilk növbədə alimlər olmaqla bütün vətəndaşlar qarşısında mühüm vəzifələr qoyur. Həmin vəzifələrin yerinə yetirilməsi üçün uyğun strukturların birgə fəaliyyət proqramının gerçəkləşməsinə ehtiyac var. Dilimizi qorumasaq, o lüğətinə daxil olan yad sözlərlə başqa dillərə uduzacaq. Qarışıq dildə danışan insanın psixologiyası da zədələnmiş, qarışmış olur. Dilimizin saflığını qoruyaq ki, həm fərd, həm də millət olaraq özümüzü qoruyaq!”.