Doğum sayı niyə azalır: Evlilik qorxusu, “uşaq pulu”nun verilməməsi, karyera istəyi

Azərbaycanda doğum səviyyəsi son illərdə kəskin azalıb. 

Ədliyyə Nazirliyinin rayon (şəhər) qeydiyyat şöbələrinin məlumatına görə, 2024-cü ildə ölkədə cəmi 102 min 310 doğulan körpə qeydə alınıb. Halbuki, 2019-cu ildə bu göstərici 141 min 179 nəfər olub. Son 5 il ərzində doğum sayı 38 min 869 nəfər azalıb. Statistikaya nəzər saldıqda, azalma tendensiyasının ardıcıl davam etdiyini görmək mümkündür. 2020-ci ildə 126 min 571, 2021-ci ildə 112 min 284, 2022-ci ildə 122 min 846, 2023-cü ildə isə 112 min 620 körpə dünyaya gəlib. 

Mütəxəssislər isə doğum sayının azalmasını müxtəlif amillərlə izah edirlər. 

Həmin amillərdən biri kimi doğumu təşviq edəcək, ailələrin sosial problemlərinin həllinə dəstək olacaq uşaq pulunun verilməməsi göstərilir. 

Bir çox dünya ölkələrində 18 yaşadək “uşaq pulu” verilir. Ölkəmizdə “uşaq pulu” verilməsinin qarşısını kəsən nədir? 

Sosioloq Rəşad Əsgərov "Cebheinfo.az"-a bildirib ki, ümumiyyətlə, müxtəlif ölkələrdə əhali sayında azalma baş verir və bu, daha çox inkişaf etmiş ölkələrdə özünü göstərir: 

"Azərbaycan da Asiyanın geri qalan ölkələrindən fərqli olaraq Avropa ölkələrinə inteqrasiya etdikcə, onların ənənələrini götürərək, bu tempə uyğun olaraq əhalinin demoqrafik vəziyyətini, ailələri institusional səviyyədə tənzimləməyə çalışır. 

Bunun da əsas səbəbi Asiya, Afrika ölkələrindən fərqli olaraq demoqrafik vəziyyətdə, uşaqların doğulmasında kəmiyyət yox, daha çox keyfiyyət göstəricilərinə üstünlük verməsidir. İkinci bir məsələ onunla bağlıdır ki, Vətən müharibəsi nəticəsində müəyyən sayda, 2-3 ildən sonra nikah yaşına çata bilərəcək gənclərimizi itirdik və bəzilərinin sağlamlığında problem yarandı. Əsas səbəblərdən biri həmin şəxslərin nikaha girmək, ailə qurmaq şanslarını minimuma enməsi oldu. Bu, istər-istəməz əhalinin artım sayına təsir göstərən amillərdən biridir”. 

O bildirib ki, növbəti amil daha çox insanların sosial-iqtisadi vəziyyəti ilə bağlıdır:

“Çünki ölkənin iqtisadi inkişaf tempi nə qədər yüksək olarsa, anadan olan uşaqların, nikahların sayı buna uyğun olaraq artır. Üçüncü bir amil ondan ibarətdir ki, Avropaya inteqrasiyadır. Əvvəlki dövrün gəncləri "evlənək, ailə quraq, sonra təhsil alaq, karyera quraq" fikri ilə yaşayırdılarsa, indiki dövrün gəncləri daha çox karyera qurmaq, müəyyən qədər təhsil almaq, müəyyən yaş səviyyəsinə çatmaq, həyatını təmin edəcək vasitələri özü üçün əlçatan etdikdən sonra ailə qurmağa daha çox üstünlük verir. 

Sanki gənclər problemlərini həll etmədən ailəyə daxil olmuş yeni bir iqtisadi gücün, əlavə vəsaitlərin ailə üçün yük olmasını istəmirlər. Buna görə də nikaha girən gənclərin yaş tempində artım baş verir. Əvvəllər 24-25 yaşında gənclər daha çox nikaha meyilli idisə, bu da əhali artımına səbəb olurdu. İndi isə evlilik yaşı 29-30, hətta 30-dan yuxarı qalxır ki, bunun da nəticəsində uşaq sayında azalma baş verir”. 

Digər bir məsələ isə yenə də qlobal tendensiya ilə bağlıdır:

“Əvvəl ailələrdə 2-3 və daha çox uşağın dünyaya gəlməsi ənənəsi mövcud idisə, indiki ailələrdə 1, maksimum 2 uşaq dünyaya gəlir. Bu, Azərbaycanda əhalinin artım dinamikasına və doğuma təsir göstərən məsələlərdir. Ancaq əhalinin ümumi sayında artımın, yaxud illər üzrə göstəricilərdə azalmanın olması qeyd etdiyim amillərlə yanaşı, daha bir tendensiyada özünü göstərir. 

Belə ki,  nikaha girən cütlüklərin sosial-iqtisadi problemlərin öhdəsindən gələ bilməmək fobiyası, qorxusu, psixoloji gərginliyi də var". 

İndi daha çox insanları nikaha təşviq etmək, ölkədə çoxuşaqlılığın təmin olunması üçün “uşaq pulu”nun verilməsi məsələsinə gəldikdə ekspert deyir ki, artıq 10 illərdir bu barədə müzakirələr gedir:

"Ancaq dövlətin konkret olaraq bu sahədə real addım atmaq iqtidarında olmadığı bildirilir və bunu da daha çox iqtisadi amillərlə bağlayırlar. Uşaqlara veriləcək vəsaitin maliyyə yükünün hansı büdcədən, haradan maliyyələşdirilməsi məsələsi var. 

Əgər ölkədə 120 min uşaq dünyaya gəlirsə, 18 yaşına qədər uşaqların bu müavinəti alması hər ay ərzində müəyyən məbləğin verilməsi deməkdir. Bu məbləğ də təxminən illik 2-3 milyard manat səviyyəsində ola bilər. Hökumət hələ bunun maliyyə mənbəyini tapa bilmədiyinə və eləcə də ölkədə demoqrafik vəziyyətdə mənfi saldo olmadığına görə daha çox gözləmə mövqeyindədir. Ancaq “uşaq pulu” verilən qonşu ölkələrdə demoqrafik vəziyyət çox gərgindir. Demək olar ki, mənfi saldodur, əhalinin artımı yoxdur. Həmin ölkədə 2-4, nə qədər uşaq sayı çox olarsa, bu limit baxımından uşaqlara ödəniləcək vəsaitin subsidiya, ssuda və yaxud birdəfəlik yardım formasında verilməsi ilə nəticələnir. 

Azərbaycanda isə hələ bu nəzərdə tutulmur. Çünki ölənlərin və doğulanların sayında müsbət saldo var. Hər il əhali 50-70 min artırsa, dövlət də hesab edir ki, hələ bu sahədə islahatlara getmək lazım deyil. Ancaq ölkədə 5 və 5-dən artıq uşağı olanlara 105 manat müavinət verilir. Eləcə də Azərbaycanda təminatı aşağı olan ailələrə ünvanlı sosial yardıma müraciət etmək hüququ var". 

Nigar Abdullayeva 
"Cebheinfo.az"