“Dollar zəifləsə və neft qiymətləri sabit qalsa və ya artsa, Azərbaycanın xarici gəlir və ticarət balansı üçün müsbət olar”

Londonda yerləşən "Eurizon" şirkətinin icraçı direktoru Stephen Jen-ə görə, dollar yaxın gələcəkdə iqtisadi artımın bərpası ilə daha da zəifləyəcək. O, 2025-ci ildə dollar indeksinin 7% dəyər itirdiyini və Trampın prezidentliyi dövründə əlavə 13.5% ucuzlaşacağını proqnozlaşdırır.

Jen-in “Dollar Smile” (Dollar gülümsəməsi) nəzəriyyəsinə əsasən, dollar yalnız ABŞ iqtsadiyyatı ya çox güclü, ya da dərin resessiyada olduqda güclənir; orta səviyyəli artım dövrlərində isə zəifləyir. O, ABŞ-də tətbiq olunan siyasətlərin sərmayəni dollar aktivlərindən uzaqlaşdırdığını, lakin bu vəsaitin hələ Avropa və Asiyaya yönəlmədiyini bildirir.

Avropa və Çində iqtisadi artımın sürətlənməsi, dolların cazibəsini azaldaraq, qızıl və Bitcoin kimi alternativ aktivlərə marağı artırır. Jen, ABŞ-nin hazırda uzunmüddətli dollar tənzimləməsinin üçüncü və ya dördüncü mərhələsində olduğunu qeyd edir.

“Dollar Smile” nəzəriyyəsi nədir?Verilən proqnoz nə dərəcədə reallaşa bilərDolları nə gözləyir?Bu tendensiya Azərbaycanın xarici ticarət balansına və manatın sabitliyinə necə təsir göstərə bilər?

Məsələ ilə bağlı Bizimyol.info xəbər portalına Liberal İqtisadçılar Mərkəzinin sədri Akif Nəsirli bildirib ki, dollar iki ekstremal vəziyyətdə güclənir: “Stefen Jenin formalaşdırdığı “Dollar Smile” ideyası belədir: dollar iki ekstremal vəziyyətdə güclənir - ya ABŞ iqtisadiyyatı çox güclü olduqda (investorlar ABŞ-aktivlərinə axın edir), ya da dünya və ya ABŞ üçün dərin böhran, uçurum vaxtında (təhlükəsiz sığınacaq axtarışı). Orta, nisbətən sabit və bərpaedici böyümə dövrlərində isə dollar zəifləyir, yəni qrafikdə “gülüş” (smile) forması yaranır. Bu izahatı iqtisadçılar və investorlar geniş istifadə edir.

Jen son açıqlamalarında 2025-ci ildə dollar indeksinin təxminən 7% itirdiyini və Trampın prezidentliyi dövründə təxminən 13.5% aşağı düşə biləcəyini proqnozlaşdırıb. O, ABŞ siyasətlərinin və makro-mühitin investorlardan dollar aktivlərini uzaqlaşdırdığını vurğulayır”.

Akif Nəsirli

Akif Nəsirli qeyd edib ki, siyasət və ticarət xəbərləri, FED rəhbərliyi ilə bağlı şərhlər dolları qısa müddətli şoklarla çox oynamaya məruz qoyacaq: “Bu proqnoz tamamilə mümkündür, amma şərtlərə çox bağlıdır: Federal Ehtiyatın (FED) faiz siyasəti (kəsrlər və faiz dərəcəsinin saxlanması), ABŞ-nin fiskal siyasəti və borc səviyyəsi, Tramp administrasiyasının ticarət, tarif-addımları və qlobal kapital hərəkətləri. Həmçinin 2025-də bazarda müşahidə edilən böyük dollar zəifləməsi və investor axınları bu cür proqnozların “realist” olduğunu göstərir, - lakin ölçü və müddət böyük dərəcədə həssasdır.

Jenin əsas arqumenti budur ki, əgər FED faizləri kəssə və ABŞ-nin daxili fiskal riskləri artarsa, xarici investorlar dollar aktivlərindən çıxıb riskli aktivlərə və yaxud digər valyutalara yönələ bilər - bu da dolları zəiflədə bilər.

Gərginlik, sürətlə artan ABŞ rentabelliyi və ya qlobal riskdən qaçış dalğası dolları yenidən gücləndirə bilər.

Siyasət və ticarət xəbərləri, FED rəhbərliyi ilə bağlı şərhlər dolları qısa müddətli şoklarla çox oynamaya məruz qoyacaq - daha çox dalğalanma gözlənilməlidir”.

Akif Nəsirli bu tendensiyanın Azərbaycan üçün əsas təsir kanallarını vurğulayaraq bildirib ki, dollar zəifləyərsə və eyni zamanda dünya enerjiyə tələbatı qalxarsa, Azərbaycana fayda verər: “Neft-qaz gəlirləri olan Azərbaycan dollarla qiymətlənən əsas ixracatçı ölkədir. Dollar zəiflədikdə əksər hallarda dünya əmtəə qiymətləri (xüsusən enerji) ilə bağlı mürəkkəb münasibət yaranır - tarixən dollar zəifləməsi bəzən neft qiymətlərini yüksəltmişdir, amma bu əlaqə zamanla dəyişkəndir və hər halda etibarlı deyil. Buna görə dollar zəifləsə, neft qiymətlərinin necə hərəkət edəcəyi Azərbaycanın dollar gəlirlərini müəyyən edəcək.

Əgər dollar zəifləyərsə və eyni zamanda dünya enerjiyə tələbatı qalxarsa, Azərbaycana fayda verər (dollar gəlirləri artar). Əks halda, dollar zəifləyib neft qiymətləri düşsə, ixrac gəlirləri darala bilər. BVF və yerli statistikalar Azərbaycan iqtisadiyyatının neftə bağlılıq və qlobal qiymət riskinə həssas olduğunu göstərir.

Mərkəzi Bank səviyyəsində manat məzənnəsi idarə olunur - idarə olunan sərbəst rejimdədir və bank rezervləri, pul bazarı siyasəti ilə qısa müddətli dalğalanmaları zəiflədir. Dollar zəiflədikdə, əgər AMB müdaxilə edərsə manat nisbətən möhkəmlənə bilər. Əks halda bazarda USD-AZN məzənnəsi dəyişə bilər. BVF də Azərbaycanın xarici risklərə həssas olduğunu vurğulayır və siyasət diqqətini ehtiyat və fiskal manevrlərə tövsiyə edir.

Qısa müddətdə manatın möhkəmlənməsi və ya sabitliyi imkanları Mərkəzi Bankın siyasətinə və neft qiymətlərinə bağlı olacaq.

Orta-uzun müddətdə isə əgər dollar zəifləyər və neft qiymətləri sabit qalar və ya artarsa - Azərbaycan üçün xarici gəlirlər və ticarət balansı üçün müsbət ola bilər. Əgər dollar zəifləyər, üstəgəl, neft qiymətləri düşərsə - mənfi təsir ola bilər. (Hər iki effekti imkan olaraq izləmək lazımdır).

Hökumət və şirkətlər üçün hedge (riqdən qorunma) strategiyaları, ixracat portfelinin diversifikasiyası (non-oil artırmaq), xarici valyuta ehtiyatlarının balanslaşdırılması və pul siyasətinin şəffaflığı tövsiyə olunur. BVF məsləhətləri bu tip siyasətə üstünlük verir.

Qeyd edim ki, Jenin proqnozu mümkündür və 2025-ci ildə müşahidə olunan dollar zəifləməsi bunu dəstəkləyir, amma nəticə böyük ölçüdə FED siyasəti, ABŞ fiskal durum və qlobal tələbin (xüsusən enerji və Avropa-Çin böyüməsi) necə dəyişəcəyindən asılıdır. Azərbaycan üçün isə təsir kanalları əsasən neft-qaz gəlirləri, ticarət balansı və Mərkəzi Bankın müdaxiləsidir”.

Günel Həsənova, Bizimyol.info