Dövlətin hərbi əməliyyatları nəticəsində vurulan zərər onun üzərinə düşür Hüquqşünas

Rusiyanın ötən gecə Kiyevə həyata keçirdiyi hücumda istifadə etdiyi “İsgəndər” raketinin qəlpələri Azərbaycan səfirliyinin binasına düşüb.

Hadisə ilə bağlı hansı beynəlxalq hüquqi tədbirlər görülə bilər?

Hüquq üzrə fəlsəfə doktoru, Bakı Dövlət Universitetinin Hüquq fakültəsinin müəllimi Əlövsət Allahverdiyev Redaktor.az-a açıqlamasında bildirdi ki, bu hadisə beynəlxalq hüquqa əsasən ciddi məsuliyyət yarada bilər.

"İlk növbədə qeyd etməliyik ki, burada “Diplomatik əlaqələr haqqında” 1961-ci il Vyana Konvensiyasının tələbləri pozulub. Konvensiyanın 45-ci maddəsinə görə, qəbul edən dövlət diplomatik binanın və ya əmlakın toxunulmazlığını təmin etməli və mühafizəni gücləndirməlidir. Fərq etmir, bu, dinc dövrdə də, silahlı münaqişə zamanı da bu formada qorunmalıdır.

Beynəlxalq humanitar hüquq baxımından, Dördüncü Cenevrə Konvensiyasının 1-ci Ümumi maddəsi silahlı münaqişənin iştirakçısı olub-olmamasından asılı olmayaraq hər bir dövlətdən müharibə qanun və adətlərinə hörməti təmin etməyi tələb edir. Beləliklə, əgər pozuntu baş verərsə, təkcə zərərçəkmiş dövlət deyil, hər bir dövlət beynəlxalq humanitar hüquq normalarına hörməti bərpa etmək üçün tədbirlər görə bilər və görməlidir".

Fəlsəfə doktoru qeyd etdi ki, silahlı münaqişəyə cəlb olunduqda dövlət beynəlxalq humanitar hüquqa riayət etmək üçün məsuliyyət daşıyır:

"Pozuntuların mövcudluğunu müəyyən etmək üçün Protokolun 90-cı maddəsi Faktları Araşdıran Komissiya yaradır və onun fəaliyyət qaydalarını müəyyən edir. Əgər dövlət məsul hesab edilərsə, o, zərərçəkmiş dövlətə kompensasiya ödəməlidir. Lakin beynəlxalq hüququn ənənəvi strukturuna uyğun olaraq, pozuntuların fərdi qurbanları üçün kompensasiya hüququ yaranmır.

Dövlət öz qeyri-qanuni davranışını dayandırmazsa, zərərçəkmiş dövlətlər öhdəliklərini pozan dövlətə qarşı əks tədbirlər görmək hüququna malikdirlər. Bununla belə, beynəlxalq humanitar hüquqa əsasən mülki əhaliyə və ya qorunan şəxslərə, obyektlərə qarşı repressiyalar qadağandır. Razılıq və əks tədbirlər kimi qanunsuzluğu istisna edən müəyyən hallar beynəlxalq humanitar hüquq normalarının pozulmasına səbəb olan hərəkətlərin qanunazidd olmasını istisna etmək üçün istifadə edilə bilməz".

Əlövsət Allahverdiyevin sözlərinə görə, Azərbaycan həm diplomatik, həm hüquqi, həm də siyasi alətlərdən istifadə edərək hadisəni törədən dövlətə qarşı məsuliyyət tələb edə bilər:

"Lakin real fəaliyyətdə bu addımların uğuru sübutların toplanması, beynəlxalq dəstəyin alınması, məhkəmə və siyasi mexanizmlərin effektiv işləməsi kimi faktorlardan asılı olacaq. Yəni burada sübut olunmalıdır ki, hadisə Rusiya tərəfindən törədilib; ola bilər ki, vəziyyətdən istifadə edərək başqa bir dövlət hadisəni törədib. Sübut olunduğu təqdirdə, müharibə zamanı belə, əgər bir dövlət üçüncü ölkənin ərazisində yerləşən diplomatik binanı bilərəkdən hədəfə alırsa, bu, açıq şəkildə beynəlxalq hüquq pozuntusudur. Qəlpə və ya səhv atış nəticəsində zərər vurulursa, bu halda da məsuliyyət qalır, çünki dövlətin hərbi əməliyyatları nəticəsində vurulan zərər onun üzərinə düşür".

Müsahibimiz sonda məsuliyyət formalarını da sadaladı:

"Təzminat, satisfaksiya (üzrxahlıq, diplomatik izahat), təkrar olmama zəmanəti bu siyahıya aiddir".

Aytəkin TOFİQQIZI