DÜNYADA ELAN EDİLƏN ƏN SON QLOBAL DÖVLƏT: Azərbaycan 2025 ci ildə necə yaradıldı?

Dünyanın səssiz dirijoru: İpək yolların ipək siyasətinə Bakıdan baxaq

Əziz Əlibəyli,

Sosial Tədqiqatlar Mərkəzininin Media və Kommunikasiya Departamentinin rəhbəri

2025-ci ilin xarici siyasət təqvimi dərin müşahidələrlə göstərir ki, Azərbaycanın yeni yanaşmaları və tətbiq etdiyi yeni xarici siyasət alətləri bir dönüş dövrünə daxil olub.

 Ölkənin post-müharibə dövrünün yeni elementlərini yaşaması;

 Sabitləşməyə qədəm qoyması;

 Uzunmüddətli strateji və iqtisadi tərəfdaşlıqların institusionallaşdırılmağa başlanması:

Kimi mühüm strateji nöqtələrə keçid dövrünün başlanması ilə əlamətdar olmaqdadır.

İlin başa çatmasına qısa bir müddət qalsa da, ölkənin qət etdiyi xarici siyasi marafonun uzunluğu bütöv bir tarixi epoxaya bərabər hesab edilə bilər.

Bizə görə bu dövrün adı Azərbaycanın qlobal xəritələşməsi və ya geosiyasi doğulma dövrüdür:

2025-ci il Azərbaycanın xarici siyasətində, post-münaqişə dövründə əldə edilən siyasi üstünlüklərin davamlı strateji və iqtisadi tərəfdaşlıqlara çevrilməsi məqsədi güdən qətiyyətli institusionallaşma ili kimi qiymətləndirilir. Diplomatik səylər üç dominant vektorda-Qərblə münasibətlərin institusionallaşdırılması (ABŞ), regional sülh və əlaqələndirmə (Cənubi Qafqaz), və Avrasiya tranzitinin genişləndirilməsi (Mərkəzi Asiya və Yaşıl Enerji)-əsaslı strateji ("xəritələr") yaradılmasına yönəldilib.

Azərbaycanın 2025-ci ildəki əsas diplomatik nailiyyəti Vaşinqtonda ABŞ-nin vasitəçiliyi ilə aparılan sülh danışıqları nəticəsində əsaslı normallaşma sənədlərinin imzalanması oldu. Az sonra Mərkəzi Asiya ölkələri ilə inteqrasiyanın dərinləşdirilməsi oldu.

Səfərlərin istiqamətləri, keçirilən sammitlərdə iştirak və əldə edilən nəticələrin təhlili göstərdi ki, Azərbaycan ciddi bir qlobal xətt üzrə, vahid məntiqə söykənən prosesə başlayıb.

Biz bu böyük ölçülü trayektoriyada hərəkət ardıcıllığını təhlil etdikdən sonra məntiqi görə bilərik: Azərbaycanın yeni dünya nizamında (əslində nizamsızlığında) qurduğu nizamı yalnız iki qlobal ölkənin simasında görə bilərik:

Deməli, söhbət üç ölkədən gedir:

 Çin

 ABŞ

 Azərbaycan

Çin və ABŞ öz nöqtəsində yeni dünya reallıqlarında ciddi qlobal savaşa daxil olublar. Bu münasibətlər özünü proksi müharibələrdə biruzə verir: Şərqi Avropada, Yaxın Şərqdə, Afrikada, Okeaniyada, LA -da, bir çox həssas nöqtələrdə baş verən savaşlar bunun nəticəsindədir. Amma ikilinin qazan-qazan prinsipi ilə razılaşması indilik mümkün görünmür, Çin üzrə ABŞ siyasi texnoloqları hesab edirlər ki, qalıcı, hazırkı Çinyönlü siyasət Pekinin gələcəkdə vahid dünya gücünə çevrilməsinə aparır, ona görə də ABŞ preventiv davranmağa sadəcə məcburdur deyə, hücuma keçib, onu aradan qaldırmalıdır.

Hər iki gücün bir-birinə münasibəti əslində eynidir. Həll yolları isə ancaq savaşdan keçir kimi görünür. Qələbə nəzəriyyələri, təsir, rəqabət, proksi və s. nəzəri baxışlar sırf bu məsələlərə əsaslar yaratmağa hesablanıb.

Yeganə bir mərkəz var ki, onun aparıcı missiyası iqtisadi internet modeli (iqtisadi tor deyək) yaratmaqdır.

Bu, Azərbaycandır!

Onun baxışı təhlükəsizliyə, qarşılıqlı faydaya və investisiyalara söykənir.

Buna görə də, təxminən COVİD pandemiyası yaranandan sonra dünyada ənənəvi lojistikanın sıradan çıxması Azərbaycan kimi üçüncü dünya gücünü doğurdu.

Bu fiziki kiçik ölkənin qlobal missiyasında indi yer alır: 

- Yeni dünya nizamına töhfə 

- Təhlükəsizliyə töhfə 

- Yeni kommunikasiyalar xəttini qurmaq 

- Müharibələrə alternativlər yaratmaq.

O baxımdan, cari ilin yanvar ayından başlayan səfərlərin təqvimi, məqsədləri və nəticələri hörmüçək toru içərisində qlobal əməyin gücünü, Bakının əhəmiyyətini, Əliyev diplomatiyasının nəhəngliyini ortaya qoymaqdadır.

Dünya yeni bir güclə tanış olur!

Xəzərin sahilində doğulan qüdrətin geosiyasi vizyonu güclənir, Amerikadan – Asiyaya – Avropaya – Afrikaya qapılar Bakıdan açılır və bu günə qədər olmayan beynəlxalq münasibətlərdə yeni fenomen doğulur - Sülh diqtəsi!

Birinci fotoda biz Prezident Əliyev və Amerika liderini görürük:

8 avqust 2025-ci il tarixində Azərbaycan Respublikasının Prezidenti, Amerika Birləşmiş Ştatlarının Prezidenti və Ermənistan Respublikasının Baş nazirinin iştirakı ilə Azərbaycan və Ermənistanın xarici işlər nazirləri “Azərbaycan Respublikası ilə Ermənistan Respublikası arasında sülhün və dövlətlərarası münasibətlərin təsis olunması haqqında Saziş”in mətnini paraflayıblar.

Biz daha çox Ermənistanla nizamlama prosesinə daha çox diqqət etdiyimizdən o gün görüşün qlobal və regional mahiyyətinə bir o qədər də vara bilmədiyimizi sonralar görə bildik:

Vaşinqton görüşlərinin yekunu bölgədə sülhdən başqa Amerika ilə imzalanması nəzərdə tutulan strateji əməkdaşlıq sazişini parametrlərinin məlum olması idi.

Regional Əlaqə: Enerji, Ticarət və Tranzit (Orta Dəhliz və Yaşıl Enerji).

İqtisadi İnvestisiya: Süni İntellekt (AI) və Rəqəmsal İnfrastruktur.

Müdafiə və Təhlükəsizlik: Əks-Terrorizm.

Məlum oldu ki, yarım il ərzində əməkdaşlıq sazişinin mətninin müəyyən olunmasına ayrılan vaxt bizim üçün qlobal tarixi addımların atılmasına xidmət edəcək:

Çünki Qafqaz bölgəsinin söz sahibi kimi ölkəmizin vəzifəsi əlaqələri dağıdılmış və tez – tez terrorizə edilən Şərq – Qərb yollarını yeni fazaya keçirmək, təhlükəsiz zonaya daşımaq kimi qlobal səy bizim ölkənin üzərindədir.

İkinci fotoda biz Qəbələdə keçirilən Türk Dövlətləri Təşkilatının (TDT) Zirvə görüşünün mesajlarını oxuyuruq:

Regional sülh və təhlükəsizlik şüarı ilə yeni bir marşruta çıxan ölkəmiz bu dəfə daha böyük bir meydandan Türk Dövlətləri Təşkilatı adına qlobal dünyaya çıxışını bəyan edirdi – Bu, əslində Vaşinqtondan gələn Tripp - bizim üçün Zəngəzur fenomeni üzrə yeni bir mərhələ idi, dövlətimiz artıq eyni etnik kökdən gələn dövlətləri də arxasına alaraq daha böyük bir oyunçu olduğunu və yeni qlobal əlaqələrdə sabit iddiaçı olduğunu göstərirdi.

Növbəti fotoda İlham Əliyev Kopenhagendə "Avropa Siyasi Birliyi"nin Zirvə toplantısının açılış mərasimində iştirakı haqda deyə bilərik ki, bu, son illərin ən güclü imic görüşü idi.

Qarabağ müharibəsindən sonra yaranan Qafqaz reallığında Fransanın ölkəmizə qarşı başlatdığı təzyiq siyasətinin nəticələri rəsmi Paris üçün çox ağır oldu. Xüsusilə, təntənəli Vaşinqton görüşündən sonra Parisin ölkəmizə dair planladığı strategiya məğlubiyyətə düçar oldu və məhz Kopenhagen görüşündə Prezident Makronun "bükə bilmədiyin əli sıxmaq" prinsipinə əməl etməsi qalibiyyətimizin mühüm bir mərhələsi idi. Əlbəttə ki, Azərbaycan Avropada təhlükəsizlik məsələsindəki roluna görə baş nöqtədə yerini almış və Rusiya-Ukrayna müharibəsi, iqtisadi təhlükəsizlik, miqrasiya, ənənəvi və hibrit təhlükələr kimi mövzularda deyəcəyi çox şey vardı.

Digər bir fotoda faktiki olaraq biz iki dünya liderini görürük.

Yaxın Şərq Sülh Prosesində Azərbaycansız tənzimləmənin mümkün olmadığı amili bütün qlobal səviyyələrdə qəbul edildi.

Azərbaycan İsraillə yaxın tərəfdaş olduğu kimi, Fələstinin də dövlət olmaq haqqını əhalisinin əksəriyyəti müsəlman olan ölkə kimi dəstəkləməkdədir. Lakin bu, kənardan kolliziya kimi görünsə də, ölkəmizin ilkin prinsipləri milli maraqlar üzərində inşa edilir.

Şarm əl-Şeyx şəhərində keçirilən Yaxın Şərq Sülh Sammitində bütün regional liderlər vardı. O cümlədən, Yaponiya, Kanada, Fransa, Almaniya kimi müxtəlif qitələrdən olan ölkələrin liderlər iştirak edirdi.

Yaxın Şərqdə bir çox dövlətlər qlobal iqtisadi proseslərdə, xüsusən də enerji və strateji məhsulların qiymətinə təsir edən əsas oyunçular sırasındadır. Bu regionun 5,2 trilyon dollar nominal və 13,2 trilyon dollar real ümumi daxili məhsula malik olması onun dünya iqtisadiyyatında artan rolunu göstərir.

Belə bir tənzimləmə prosesində Bakının iştirakının uzaq hədəflərini çox sonralar ifadə etməyə o qədər qlobal uğurlar tapılacaq ki.

Cari ilin aprel və sentyabr aylarında reallaşan Çin səfərinin akkordları qlobal dünya siyasətini yeni bir aktor ilə tanış edirdi. Bir çox kuluarlarda Azərbaycan adı əlbəttə ki, çoxdan məlum idi: Bloklara Qoşulmama Hərəkatındakı qlobal liderlik, Vətən Müharibəsindəki qalibiyyət, Pandemiya dövründə kasıb ölkələrə yardım – ölkə imici adına mühüm tədbirlər böyük maraq oyandırmışdı. Lakin 2025-ci ildə fotolaşan qlobal güc imici - Sin Pi və Trumpdan sonrakı şəxsin dünyanı tanıması və qəbul etməsi baxımından yadda qalacaqdı.

Əliyev Ağ Evdə dünya siyasətinin Qərb Zonasının lideri Trampla yeni qlobal dizaynı müzakirə edir; Əliyev Qırmızı Salonda dünya siyasətinin Asiya Zonasının lideri Sin Pi ilə ikinci qlobal siyasi yarımkürənin gələcəyini müəyyən edir.

Digər bir məsələ: hər iki tabloda açar söz Zəngəzur dəhlizidir:

Müəllif: Azərbaycan Prezidenti Məkan: Transxəzər

Nüfuz zolağı isə bütün Orta Dəhlizin keçdiyi coğrafiyalar:

Siyasət uzun proseslərin məcmusudur:

Böyük bir siyasi şəxsiyyət fəxri qarovul önündən şövqlə keçir.

Bir az irəlidə - qırmızı xalçanın müvafiq zonasında qarovul heyətinə müraciət zonası var: Salam, əsgər!

Nidası səslənir

Daha sonra üçrəngli bayrağın dalğalanması fonunda fəxr ünvanımız Himnimiz orkestrin ifasında eşidilir: Bəli, Azərbaycan adı bütün böyük ünvanlarda, tribunalarda, COP zirvələrinə damğa vurur:

Qlobal liderlik savaşına Azərbaycanı daxil edən Böyük Liderin yaratdığı siyasi hekayələrin ölkəmizə verdiyi dəyəri yüz illər sonra da minnətdarlıqla xatırlayacaqlar!

O, hazırda toqquşan Qərbi – Şərqlə birləşdirən yeganə şəxsdir!

O Türküstan zonasının - Orta Asiyanın Avropaya açılmasının əsas təşəbbüskarı və reallaşdırıcısıdır.

O Türk Dünyasını qlobal aləmin üçüncü gücünə çevirən amildir.

O, sülh adına real addım atan vahid adamdır.

O, Qafqaz coğrafiyasının dünya siyasətinə vahid siyasi mərkəz kimi təqdim edən adamdır. O, Pekində və Vaşinqtonda hesablaşılan müasir siyasi nəhəngdir.

Prezident Əliyev sadəcə 2025-ci ildəki fəaliyyəti ilə yeni xəritə yaradıb, yeni xəritədə yeni güc inşa edib, onun inşa etdiyi güc mərkəzinin sərhədləri müasir yaşamın olduğu bütün coğrafiyalara çatır.

Okeaniyada belə, hətta kanakilərin də ümid platformasında, neokolonializmə qarşı mübarizədə mədəd umduğu bir ölkədir – Azərbaycan!

Müasir dövlətin və dövlətçiliyin parametri başqadır, o daha əvvəlki prinsiplərə cavab vermir:

Müasir dövlətin prinsipi vahid ərazi deyil - qlobal ifadədədir.

Vahid əhalidə deyil - qlobal imicdə və hörmətdədir.

Amma hakimiyyət vahiddir - lakin bəşəridir.

Vergilər anlayışında isə qlobal mənada - sabitlik, investisiya və qarşılıqlı faydaları göstərə bilərik.

Bəs ordu necə?

Biz TDT üzvüyük, ən azı 300 milyon əsgərə malikik.

O zaman 2025- ci ildə dünya xəritəsinə müasir mənada, qlobal düzənə yeni bir dövlət doğulmayıbmı?

Bəli, qlobal xəritədə Azərbaycan adlı bir dövlət quruldu!

Bizim düşündüyümüz Azərbaycan 2025-ci ildə quruldu!