Əgər sərt tələblər tətbiq olunarsa, həm keyfiyyət artar, həm də sosial ədalət prinsipi qorunar

"Magistratura təhsilinə daha sərt tələblərin tətbiqi məsələsi təhsil sisteminin hazırkı vəziyyəti, tələbə axını və əmək bazarının çağırışları fonunda təhlil edildikdə, bu addımın həm müsbət, həm də mənfi nəticələri ola biləcəyi aydın görünür. Dövlət İmtahan Mərkəzinin son məlumatlarına əsasən, hər il on minlərlə bakalavr magistratura mərhələsinə müraciət edir, lakin qəbul faizinə baxdıqda keyfiyyət baxımından ciddi fərqlər ortaya çıxır".

Bu fikirləri Redaktor.az-a təhsil eksperti Kamran Əsədov magistratura təhsilinə daha sərt tələblər qoyulması ilə bağlı səsləndirilən fikirdən danışarkən bildirdi.

Ekspert qeyd etdi ki, 2025-ci ildə keçirilən imtahanda iştirak edən 26 mindən çox bakalavrdan cəmi 2 mindən bir qədər çoxu 70-dən yuxarı bal toplaya bilib, 80+ bal seqmentində isə cəmi bir neçə yüz nəfər olub:

"Bu isə göstərir ki, kütləvilik yüksək olsa da, qəbul edilənlərin elmi potensialı çox vaxt arzuolunan səviyyədə olmur.

Dünya təcrübəsi göstərir ki, magistratura proqramlarının keyfiyyətini artırmaq üçün təkcə imtahan nəticələri deyil, əlavə meyarlar da tətbiq olunur. Avropa universitetlərində qəbul zamanı dil biliklərinin beynəlxalq sertifikatlarla təsdiqi, elmi məqalələrin təqdim olunması, müsahibələr və motivasiya məktubları geniş şəkildə istifadə edilir. ABŞ və Böyük Britaniyada magistratura pilləsi üçün GRE, GMAT, IELTS və ya TOEFL nəticələri tələb olunur və bu yanaşma qəbul olunanların həm akademik, həm də peşəkar potensialını daha dəqiq ölçməyə imkan verir".

Onun fikrincə, Azərbaycan təcrübəsində isə sərt tələblərin tətbiqi bir tərəfdən qəbul olunanların keyfiyyətini yüksəldə, tədrisin məzmununda dərinliyi təmin edə, müəllimlərin yükünü azalda bilər.

"Digər tərəfdən, əlavə baryerlər müəyyən qrup tələbələrin, xüsusən də regionlardan gələnlərin və sosial baxımdan həssas təbəqələrin imkanlarını məhdudlaşdıra bilər. Bu da ödənişli əsaslarla təhsil alanların sayının azalmasına, nəticədə universitetlərin maliyyə dayanıqlığının zəifləməsinə səbəb ola bilər.

Əgər sərt tələblər mərhələli və sahələrə uyğun şəkildə tətbiq olunarsa, bu zaman həm keyfiyyət artar, həm də sosial ədalət prinsipi qorunar. Məsələn, elmi-tədqiqat yönümlü proqramlarda GPA, dil sertifikatı, tövsiyə məktubları kimi meyarlar önə çəkilə bilər, peşəkar-praktiki ixtisaslarda isə iş təcrübəsi, layihə və müsahibə əsas qəbul şərti kimi tətbiq oluna bilər. Bu yanaşma həm də Azərbaycanın qoşulduğu Bolonya prosesinin əsas prinsiplərinə – çeviklik, ömürboyu təhsil və əmək bazarına uyğunluq – tam şəkildə cavab verər.

Müsbət tərəfi odur ki, sərt tələblərin qoyulması təhsil sistemində keyfiyyət siqnalını gücləndirir, universitetlərə daha hazırlıqlı tələbələr daxil olur, magistr dissertasiyalarının elmi dəyəri yüksəlir. Mənfi tərəfi isə ondan ibarətdir ki, bu tələblər birdən-birə və bütün ixtisaslarda tətbiq olunarsa, qəbul sayı azalacaq, bəzi yerlər boş qalacaq və bu da sosial narazılıq yaradacaq.

Buna görə də dəyişikliklər mərhələli, sahəvi və ölçülə bilən olmalıdır. Əsaslı yenilik kimi qəbul imtahanının məzmununa ixtisas bloklarının əlavə edilməsi, dil tələbinin dəstəkləyici mexanizmlərlə – hazırlıq kursları və ya keçid proqramları ilə – tamamlanması, sosial baxımdan həssas təbəqələr üçün dövlət tərəfindən xüsusi dəstək mexanizmlərinin tətbiqi daha rasional görünür. Elm və Təhsil Nazirliyinin son illərdə apardığı islahatlar, elektron sistemlərin tətbiqi, beynəlxalq standartlara uyğun təhsil proqramlarının genişləndirilməsi göstərir ki, bu qurum islahatları planlı və çevik şəkildə həyata keçirmək gücündədir. Nazirliyin bu sahədə sərt, amma ağıllı və diferensial yanaşmanı mərhələli şəkildə həyata keçirməsi təhsilin keyfiyyətini yüksəldəcək, ölkənin elmi və peşəkar kadr potensialını gücləndirəcək və əmək bazarının tələblərinə daha uyğun nəticələr verəcək. Bu isə şübhəsiz ki, müsbət və təqdirəlayiq addımdır", - deyə Kamran Əsədov yekunlaşdırdı.

Aytəkin TOFİQQIZI