Elçiləri gözləyən sürpriz RAKURS

Trampın nümayəndələri Putini öz planlarını qəbul etməyə inandıra biləcəklərmi?

Rusiya prezidentinin yaxın günlərdə Kremldə Donald Trampın iki ən şəxsi nümayəndəsi ilə görüşəcəyi gözlənilir. Stiv Vitkoff və Amerika prezidentinin kürəkəni Jared Kuşner danışıqlar aparmaq üçün Moskvaya gəlir. Onlar Qəzzada İsrail və fələstinlilər arasında sülh sazişinin əsas memarları hesab olunurlar. Qarşıdan gələn görüşlərlə bağlı gözləntilər qütbləşir. Bəziləri Rusiya-Ukrayna müharibəsinin tezliklə yekunlaşacağına əmindir. Digərləri isə bundan heç nə çıxmayacağına və hər şeyin davam edəcəyinə inanırlar. Müharibə demək olar ki, dörd ildir ki, davam edir.

Görünür, bu illər ərzində Rusiyanın beynəlxalq mövcudluğu konteksti kökündən dəyişib. Dünənki həyat artıq yoxdur və heç vaxt olmayacaq. Normallaşma mümkündür, lakin fərqli əsaslarla. Nədənsə hamı unudub ki, Putinin müharibənin təşəbbüskarı olmasında əsas məqsəd (Rusiya tərəfinin qənaətinə görə) “NATO-nun Rusiya üçün yaratdığı ekzistensial təhlükələrə qarşı durmaq” zərurəti olub. Moskvanın nöqteyi-nəzərindən əsasən anti-Rusiya olan bu hərbi ittifaqın yeni üzvləri tərəfindən Rusiyanın mühasirəyə alınması həddindən artıq düşmənçilik və dözülməzliyi ilə səciyyələnirdi.

Moskva belə bir məlumat tirajlayır ki, “Qərb Putinlə Rusiyanın təhlükəsizliyi ilə bağlı bütün məsələləri, o cümlədən Vaşinqton, Brüssel, Berlin, Paris, Londondan olan nümayəndələr Rusiyanın maraqlarını müzakirə etməkdən imtina etdilər. Onlar effektiv şəkildə bəyan etdilər ki, "bunun bizə aidiyyəti yoxdur. Bunlar sizin problemlərinizdir. İstədiyinizi edin". Qərb xalqların öz yollarını seçmək, hərbi ittifaq yaratmaq niyyətində olduqları tərəfdaş və təşkilatları seçmək üçün mütləq və qeyri-məhdud hüququ konsepsiyasını həyata keçirməklə məşğul idi. Qeyri-məhdud suverenlik prinsipinin faktiki vəziyyətlə ziddiyyət təşkil edən ritorik mütləqləşdirilməsi Qərb siyasətçilərini heyrətə gətirdi. Deyəsən, "bizimlə nə edəcəksən? Biz 2008-ci ildə Buxarestdə Gürcüstan və Ukraynanın NATO-ya gələcək üzvlüyünə qərar verdik, bəs nə? Heç nə! Bu bizim hüququmuzdur! Sizin hüquqlarınız bizim üçün heç bir maraq kəsb etmir". Qaydalara əsaslanan nizama əməl edin!

Lakin uzun müddətdir ki, qaydalara əsaslanan nizam-intizam mövcud deyil. Məsələn, Rusiya 2016-cı ildə Hillari Klintonun prezident seçilməsinə mane olmaqla, Amerika demokratiyasına qarşı sui-qəsd təşkil edib. Üç il sonra da ABŞ bir daha müəyyən etdi ki, Rusiyaya qarşı ittihamlar absurd deyilmiş. Tezliklə məlum oldu ki, Avropa Amerikanın mayeləşdirilmiş təbii qazına yönləndirmək, Rusiyanın hesabına Amerika istehsalçıları üçün bazarı təmin etmək qərarına gəlib.

Rusiya effektiv şəkildə və bütövlükdə təkcə Ukraynaya deyil, Kiyevin müttəfiqləri olan Aİ və NATO-ya qarşı çıxır. Bunlar neytral ölkələr deyil, kənar müşahidəçilər, obyektiv ekspertlər deyil. Putin onları düşmən olduğuna əmin olmaq istəyir. Reallıq budur. Məhz buna görə də “Tramp planı” tanınmaz dərəcədə yenidən yazılıb, döyüşlərin uzanmasına yönəlmiş çıxılmaz təklifləri özündə birləşdirib. Brüssel, Berlin, Paris və London obyektiv olaraq Ukraynadakı münaqişənin davam etməsinə ehtiyac duyurlar. Bu ölkələr öz iqtisadiyyatlarının genişmiqyaslı, görünməmiş hərbi yenidən qurulmasına başladılar. Yeni silahlara xərclər təsdiqlənib və davam edəcək. Avropalıların silahları üçün sınaq meydançalarına ehtiyacı var. Ukrayna hazır sınaq meydançasıdır. ABŞ Ukrayna üçün Avropaya silah satır və onların Donbasın qərbində necə çıxış etdiyini də maraqla izləyir.

Avropanın yeni təhlükəsizlik arxitekturasının yaradılması Rusiyanın strateji maraqlarına xidmət edir. Amma uzun müddətdir ki, heç kim bu barədə danışmır. Putin mütəmadi olaraq təkrar edir ki, Qərb Ukraynada Rusiyaya strateji məğlubiyyət vermək istəyir. Brüsselin bu niyyətini həyata keçirmək üçün şiddətli istəyinin kifayət qədər əlamətləri var.

Belə bir dünyada heç kimin bütün yaxşı şeylərə mütləq, təbii hüquqları yoxdur. Hüquqlar gərgin mübarizə yolu ilə əldə edilməlidir. Belə təsəvvür etmək olar ki, bugünkü Rusiya rəhbərliyi Ukraynanın səfərbərlik potensialının 1,5 milyon nəfərdən çox olmaması ilə bağlı sadə fərziyyədən çıxış edir. Məhz bu qədər Ukrayna döyüşə bilər.

Soyuq Müharibədən təxminən dörd il sonra, Rusiyanın iqtisadiyyatı, maliyyəsi və siyasəti müharibə vəziyyətinə düşdükdən sonra rusları kəmərlərini sıxmağa inandırmaq mümkün görünmür, əksinə Kiyev və onun müttəfiqlərinin tam və qeyd-şərtsiz təslim olmasını təmin etmək mümkün deyil. Və sonra Kiyevin son xarabalıqları və “qaydalara əsaslanan nizam” üzərində yeni Avropa təhlükəsizlik arxitekturası formalaşmağa başlayır. Putinin Trampın nümayəndələri ilə danışıqlarının nəticəsini proqnozlaşdırmağa çalışanlar yuxarıdakıların hamısını yadda saxlamalıdırlar. İllüziyalar yoxdur. Ancaq möcüzə üçün həmişə yer var ...

Qərbin “həlledici həftəsi”

Aİ-nin xarici işlər və təhlükəsizlik siyasəti üzrə ali nümayəndəsi Kaja Kallas gələn həftəni Ukrayna-Rusiya münaqişəsi üzrə razılığın əldə olunması üçün vacib adlandırıb. Bu inancın əsasları var. Çərşənbə axşamı, dekabrın 2-də Moskvada ABŞ prezidentinin xüsusi elçisi Stiv Vitkoffla danışıqlar baş tutacaq. Bazar ertəsi Ukrayna prezidenti Vladimir Zelenski Parisdə Fransa prezidenti Emmanuel Makronla danışıqlar aparıb. Bir gün əvvəl Amerika və Ukrayna nümayəndə heyətləri Floridada görüşdülər. Bütün müzakirələrin mərkəzində Donald Trampın sülh planı dayanır və bu, bəlkə də bu il münaqişənin sona çatması üçün son ümiddir.

Dövlət katibi Marko Rubio Floridada bazar günü keçirdiyi danışıqları çox məhsuldar adlandırmaqla yanaşı, həm də gələcək işlərə yer buraxıb. O, həmçinin bildirib ki, Ukrayna üçün təhlükəsizlik təminatları müzakirənin ən vacib elementi olub. Avropa Parlamentinin ötən həftə qəbul etdiyi qətnamədə xüsusilə qeyd olunub ki, NATO ölkələrinə olduğu kimi Ukraynaya da eyni təhlükəsizlik təminatları verilməlidir. Əsasən, müzakirə ölkənin Şimali Atlantika Alyansına daxil olmasından gedir, ola bilsin ki, prosesi hüquqi cəhətdən rəsmiləşdirmədən. Bazar ertəsi günü Ağ Evin bu təkliflə razılaşdığına inanmaq üçün heç bir əsas yoxdur.

CNN Floridada ABŞ-Ukrayna danışıqlarında NATO-nun Ukraynaya bağlanması variantının müzakirə edildiyini bildirib. Üstəlik, bununla bağlı istənilən sənədlər Rusiya və alyans ölkələrinin özü tərəfindən imzalanmalıdır. Bununla belə, şəbəkə anonim mənbəyə istinad edib. Onu da qeyd edək ki, CNN Trampın əleyhdarları üçün rupordur, ona görə də onlar danışıqları onun üçün xoşagəlməz şəkildə şərh edə bilərdilər. Florida toplantısının iştirakçıları özləri də məsələ ilə bağlı heç bir açıqlama verməyiblər. Yeri gəlmişkən, Ukrayna tərəfi ilə danışıqlara Milli Təhlükəsizlik və Müdafiə Şurasının katibi Rustem Umerovun rəhbərlik etdiyi nümayəndə heyəti rəhbərlik edib. Prezidentdən sonra əvvəlki baş müzakirəçi Andriy Yermak Floridada iştirak etməyib. O, prezident aparatının rəhbəri vəzifəsindən azad edilib və hazırda cinayət işi açılıb. Danışıqlar prosesinin iştirakçıları Trampın planı üzrə gedən danışıqlarla birbaşa əlaqənin olub-olmadığını demirlər.

Hər halda, Zelenski Ukraynanın Qərblə baş danışıqçısı rolunu oynamağa çalışan Yermakın rolunu qismən öz üzərinə götürüb. Bazar ertəsi Ukrayna prezidenti Parisdə idi. Orada o, təkcə Makronla deyil, həm də bir sıra Avropa liderləri ilə telefon danışıqları aparıb. Bu konfransda həmçinin Avropa Komissiyasının sədri Ursula fon der Leyen və NATO-nun baş katibi Mark Rutte də iştirak edib. O da məlumdur ki, Zelenskinin zəng ortağı arasında Witkoff da var.

Bazar ertəsi danışıqların iştirakçılarının bölüşməyi zəruri hesab etdiklərinə əsaslanaraq belə nəticəyə gəlmək olar ki, bu gün ən çətin, bütün sülh prosesini “basdıra biləcək” məsələ məhz Ukrayna üçün təhlükəsizlik təminatıdır. Zelenski, Rubio və avropalı siyasətçilər jurnalistlərlə söhbətlərində bu məsələlərdən danışıblar.

Kallas sonuncunun danışıqların mümkün nəticələri ilə bağlı narahatlığını ifadə edib. Bazar ertəsi Brüsseldə keçirilən Aİ Xarici Əlaqələr Şurasının iclasında o bildirib ki, onun fikrincə, ABŞ-ın təzyiqi “zəif tərəfə yönəldilə bilər, çünki bu, Moskva ilə Kiyev arasında münaqişəni dayandırmaq üçün ən təsirli yoldur”. Buna görə də, Kallas Aİ-ni danışıqların bu “zəif tərəfin”, yəni Ukraynanın birtərəfli güzəşt tələblərinə çevrilməsinin qarşısını almaq üçün mümkün olan hər şeyi etməyə çağırıb. Beləliklə, belə bir nəticəyə gəlmək olar ki, sülh prosesinin “həlledici həftəsi”nin əvvəlində hətta Qərb daxilində də gələcək razılaşmanın əsas parametrləri ilə bağlı birlik yoxdur.

Bu arada, ABŞ və Aİ ən azı bir növ konsolidasiya edilmiş mövqe tutmasa, Rusiya-Ukrayna münaqişəsinə son qoymaq üçün hər hansı razılaşmadan söhbət gedə bilməz. Trampın yekun sülh təklifləri Kremli qane etsə belə (bu, çətin ki), onların həyata keçirilməsi mümkün olmayacaq. Aİ-nin yardımı, o cümlədən hərbi yardım Ukraynanın sabitliyini təmin edən əsas amildir. Ələ keçirilən Rusiya aktivləri Aİ ölkələrində yerləşir və Aİ Rusiyaya qarşı əsas sanksiyaları tətbiq edib. Bir sözlə, Tramp çətin ki, Aİ olmadan nəyəsə nail ola bilsin. Bununla belə, Trampın özü hesab edir ki, danışıqlar prosesi hələlik yaxşı gedir. O, təyyarəsində olduğu qədər jurnalistlərə danışıb.

V.VƏLİYEV