Ət bahalaşdıqca, təhlükəsi “artır”: Qazanlar qaynayır, amma ətsiz..

Azərbaycan bazarında ətin qiymətinin getdikcə artması istehlakçı sayını azaldıb.

Hazırda mal əti 17, quzu ətinin qiyməti isə 21 manatdan başlayır.  Bu, bazarda alıcı qıtlığı yaşadıb. Bu fonda ət istehlakçının azalmasının insan orqanizminə təsiri barədə də çox danışılır. 

“Cümhuriyət” xəbər verir ki, tədqiqatlar bir-birinə zidd məlumatlar ortaya qoyur.  

Balanslaşdırılmış pəhrizin bir hissəsi kimi orta dərəcədə qırmızı ət istehlakının bağırsaq mikrobiomuna və ya psixi sağlamlığa mənfi təsir göstərmədən B12 vitamini və sink kimi beyin sağlamlığını dəstəkləyir. 

Bunu "Nutrients" jurnalında dərc edilən son araşdırma göstərib.

Ət yeyək, yeməyək?

Tədqiqatda 3600-dən çox iştirakçı iştirak edib, onların məlumatları “AmericanGut” layihəsinin bir hissəsi kimi toplanıb. İştirakçılar nəcis nümunələri təqdim edib və pəhriz sorğularını tamamlayıblar. Bundan sonra onların pəhrizləri həm faydalı, həm də zərərli pəhriz komponentlərini nəzərə alan Sağlam Qidalanma İndeksi (HEI) ilə qiymətləndirilib.

İştirakçılar qırmızı ət istehlakı və pəhriz keyfiyyətinə görə dörd qrupa bölünüblər. Nəticələr göstərib ki, yüksək HEI olan qırmızı ət istehlakçıları qırmızı ət istehlak etməyənlərlə müqayisədə B12 vitamini, sink, selenium, kalsium, D vitamini, kolin və dəmir kimi beyin sağlamlığını dəstəkləyən vitamin və minerallara daha yüksək səviyyədə malikdirlər. Qırmızı ət istehlakçılarında folatın səviyyəsi bir qədər aşağı olub, lakin bu, çatışmazlığa səbəb olmayıb. Bundan əlavə, yüksək keyfiyyətli pəhrizin bir hissəsi kimi orta dərəcədə qırmızı ət istehlakı bağırsaq mikrobiotasına mənfi təsir göstərməyib və təkmilləşdirilmiş mikrob müxtəlifliyi ilə əlaqələndirilir. Yüksək HEI balları qırmızı ət istehlakından asılı olmayaraq depressiya, bipolyar pozğunluq və miqrenlərin daha aşağı yayılması ilə əlaqəlidir.

Müəlliflər qeyd edirlər ki, tədqiqat kəsişmə xarakteri daşıyır və səbəb əlaqəsini qura bilmir. Onlar, həmçinin tədqiqatın Milli Mal Əti İstehsalçıları Assosiasiyası tərəfindən maliyyələşdirildiyiniaçıqlayırlar, amma  sponsorlar tədqiqat dizaynında və ya məlumatların təhlilində iştirak etməyiblər.

Ət xərçəng yaradır?

Britaniyalı diyetoloqlarDueynMellor və Metyu Lambertin fikrincə, qırmızı və ultra emal olunmuş ət ən çox kanserogen (xərçəng törədən) qidalar sırasındadır.
Qidalanma mütəxəssisləri aydınlaşdırdılar ki, bütün kanserogenlərdən qaçmaq mümkün deyil. Bununla belə, kolbasa, pastırma, salam, vetçina və sosiska kimi emal edilmiş ətləri və onlardan hazırlanmış xörəkləri menyudan çıxarmaqla xərçəng riskini əhəmiyyətli dərəcədə azaltmaq olar. Bunun səbəbi ətin saxlanma müddətini artırmaq və ya dadını yaxşılaşdırmaq üçün xüsusi kimyəvi müalicələrdən keçməsidir. Belə qidalarda olan nitratlar (nitrat turşusu duzları) orqanizmdə N-nitrosokimyəvi maddələrə (NOC) çevrilə bilər. Bu maddələr güclü kanserogenlərdir.

“Yüksək dərəcəli kanserogenlər” siyahısına qırmızı ətdən hazırlanmış biftek, burger və pirzola da daxildir. Mütəxəssislər qırmızı ətin kolon, mədə və mədəaltı vəzi xərçəngi riskini artırdığını deyirlər. Xərçəngə səbəb ola biləcək mümkün yollardan biri dəmir ehtiva edən və ətə zəngin rəng verən haem adlı birləşmə ilə bağlıdır. Ancaq qırmızı ətdən tamamilə imtina etməyə ehtiyac yoxdur. Gündəlik istehlakınızı 70 qrama qədər məhdudlaşdırmaq kifayətdir.

Alimlər bir-birini təkzib edir

Baylor Tibb Kollecinin alimləri isə qırmızı ətin istehlakının orqanizmdə sistemli iltihaba səbəb olduğunu və xroniki xəstəliklərin riskini artırdığını göstərən elmi məlumatları təkzib ediblər. Sağlam qidalanma qaydalarına yenidən baxılmasına səbəb ola biləcək araşdırma “The AmericanJournal of ClinicalNutrition” jurnalında dərc olunub.

İltihab bir çox xroniki xəstəliklər, o cümlədən ürək-damar xəstəlikləri üçün risk faktorudur. Mövcud qaydalar artan sistem iltihabı ilə əlaqəli olduğu üçün qırmızı ətin istehlakını məhdudlaşdırmağı tövsiyə edir. Bununla belə, bu fikir daha çox köhnə nəşrlərə əsaslanır, onların nəticələri həmişə yeni tədqiqatlar tərəfindən təsdiqlənməyib.

Yeni bir araşdırmada, tədqiqatçılar MESA ateroskleroz tədqiqatında iştirak edən təxminən 4000 yaşlı yetkinlərin məlumatlarını təhlil etdilər. Onlar bədən kütləsi indeksinə (BMI) düzəliş etdikdən sonra qırmızı ət (mal əti, donuz əti və ya quzu) istehlakının iltihabın hər hansı qan biomarkerləri ilə birbaşa əlaqəli olmadığını aşkarlayıblar. Qırmızı ət istehlakı ilə iltihabın əsas göstəricisi olan C-reaktiv zülal (CRP) arasında əlaqənin olmaması xüsusi maraq doğurdu.
Bu tapıntı həm işlənməmiş ət, həm də kolbasa kimi emal edilmiş qidalar üçün doğru idi. Bu, qırmızı ət deyil, bədən çəkisinin iltihabın hərəkətverici qüvvəsi ola biləcəyini göstərir.

"Qırmızı ət məşhur, əlverişli və dadlıdır və onun qida rasionumuzdakı yeri dərin mədəni köklərə malikdir. Bunu nəzərə alaraq, istehlakın azaldılması ilə bağlı tövsiyələr, hazırda çatışmayan tutarlı elmi dəlillərlə dəstəklənməlidir", - alimlər deyiblər.

Ən yüksək risk onlardadır

Texas Universitetinin alimlərinin fikrincə isə qiymə ətin damar sağlamlığına təsiri onun tərkibindəki yağdan çox az asılıdır. Tədqiqat “Nutrients” jurnalında dərc olunub.

Əvvəlki tədqiqatlar göstərib ki, həddindən artıq qırmızı ət istehlakı ürək-damar xəstəlikləri riskinin artması ilə əlaqələndirilir. Ən yüksək risk kolbasa, sosiska, hisə verilmiş ət və digər məhsullar kimi emal edilmiş ətlərdə müşahidə olunur. Müəlliflər qeyd ediblər ki, bəzi tədqiqatlar qırmızı ət istehlakı tövsiyə olunan səviyyədə olduqda ürək-damar riski ilə işlənməmiş ət istehlakı arasında əlaqənin ya mövcud olmadığını, ya da əhəmiyyətsiz olduğunu göstərib.

Yeni araşdırmada tədqiqatçılar yüksək (25%) və aşağı (5%) yağ tərkibli işlənməmiş qırmızı ətin kişilərdə damar sağlamlığına təsirini qiymətləndiriblər. Orta yaşı 39,9 olan 23 kişidən alınan məlumatlar araşdırılıb. İştirakçılardan adi pəhrizlərini və fiziki fəaliyyətlərini dəyişməmək istənilib.

Kotlet də ziyanlı çıxdı?

Beş həftə ərzində iştirakçılar həftədə beş dəfə qiymə mal əti kotleti yeyiblər. Bəzi iştirakçılar əvvəlcə çox yağlı qiymə ət, digərləri isə az yağlı qiymə ət yeyirdilər. Daha sonra dörd həftə ərzində normal pəhrizlərini yedilər və sonra dəyişdilər.

Hər dövrün son həftəsində damar funksiyası və oksigen qəbulu qiymətləndirilib. Təcrübə başlamazdan əvvəl bu parametrlərdə heç bir fərq yox idi.Pəhriz müdaxiləsi iştirakçıların damar funksiyasına və ya məşq dözümlülüyünə təsir göstərməmişdir. Bundan əlavə, yüksək yağlı qiymə ət istehlak edən kişilərdə qan təzyiqi daha aşağı idi, bu da doymuş yağda yüksək qidaların zərərli olduğu anlayışına ziddir.

Tədqiqatçılarişlənməmiş qırmızı ətin normada olmasının sağlam pəhrizin bir hissəsi ola biləcəyini təklif edirlər.

Həftədə 3 dəfə...

Bir qrup alim isə deyir ki, bifteks yemək zərərli deyil. Xolesterol səviyyəsini normallaşdırmaq və qida maddələrini qorumaq baxımından belə faydalıdır.

“Üstəlik, ət nə qədər çiy olsa, bir o qədər yaxşıdır, - rusiyalı terapevt İrinaYartseva "Veçernyaya Moskva"-ya bildirib.

"Qırmızı əti həftədə üç dəfədən çox yeməmək lazımdır. Bu miqdar orqanizmin dəmir və zülala ehtiyacını ödəməyə kifayət edir", - həkim qeyd edib.

Bundan əlavə, terapevtin fikrincə, əti çörək və şirin souslarla deyil, bitki mənşəli qidalarla yeyirsinizsə, bu xolesterolun artmasına səbəb olmamalıdır.

"Yüksək xolesterolu olan insanlara qızardılmış və yağlı ət yemək tövsiyə olunur", - Yartsevadeyib.

Həkim əlavə edib ki, yüksək xolesterin həyatı üçün təhlükəli xəstəliklərə səbəb ola bilər. Belə ki, həkimin sözlərinə görə, orqanizmin damar divarlarını zədələyən xəstəlikləri olan insanlarda ateroskleroz (qan damarları elastikliyini itirir və ətraf mühitin dəyişməsinə uyğunlaşa bilmir) riski artır. Nəticədə insult və infarkt riski yaranar.

Bu xəstəlikləriniz varsa, ət yeməyin

Diyetoloq Nuriyyə Dianova bildirib ki, müəyyən xroniki xəstəlikləri olan insanlar qırmızı ət yeməkdən çəkinməlidirlər.Mütəxəssis bu növ ət yeməkləri qəti qadağan olunan xəstələrin kateqoriyalarını sadalayıb və mümkün əvəzediciləri müzakirə edib. Diyetoloq, həmçinin hansı qidaların qırmızı ətlə birləşdirildikdə sağlamlığa daha çox zərər verdiyini açıqlayıb.

"Qaraciyər və böyrək xəstəlikləri olan insanlar üçün qırmızı ət qəti qadağandır. Əgər sizə podaqra diaqnozu qoyulubsa, qırmızı ət yeməkdən çəkinmək tövsiyə olunur. Onu da qeyd etmək istərdim ki, əgər insanda allergiya varsa, qırmızı ət çox vaxt stimullaşdırıcı rol oynayır, xüsusən də qırmızı şərabla birləşdirildikdə, təhlükə artır".

Mütəxəssis, ət yemək üçün əks göstəriş olduqda, bəzi pəhrizləri məsləhət görüb.

"Ən vacibi hər şeydə mötədilliyi qorumaqdır. Çoxlu sayda müxtəlif pəhrizlər var, o cümlədən qırmızı əti xaric edənlər. Ən yaxşısı, mənim fikrimcə, faktiki olaraq heyvan zülalından məhrum olan Aralıq dənizi pəhrizidir", - mütəxəssis əlavə edib.

Ən yaxşı əvəzedici

Pekin Universitetinin Tibb Universitetinin alimləri qırmızı ətin istehlakının ürək-damar xəstəlikləri riskini artırdığını və onun istehsalının əhəmiyyətli ekoloji iz buraxdığını təsdiqləyiblər.

Çin tədqiqatçıları mal, quzu və donuz əti istehsalının ətraf mühitə dağıdıcı təsir göstərdiyini və bütün digər qida məhsullarının vurduğu zərəri üstələdiyini bəyan ediblər. İnsan fəaliyyətinin təbiətə bu təsiri ekoloji iz adlanır. Onlar hesab edirlər ki, bu, pəhriz yanaşmalarında dərhal dəyişikliklər tələb edir.
Alimlər deyirlər ki, heyvandarlıq külli miqdarda istixana qazı emissiyası yaradır, suyu və torpağı çirkləndirir, meşələrin qırılmasına səbəb olur və planetdə biomüxtəlifliyinitirilməsinə səbəb olur.

Tibbi statistika qırmızı ətin sağlamlıq risklərini təsdiqləyir: müntəzəm istehlak ürək-damar xəstəlikləri riskini 40% və xərçəng riskini 25% artırır. Eyni zamanda, bitki mənşəli qidalar əks təsirə malikdir: onların ekoloji izi nə qədər az olarsa, sağlamlıq üçün də bir o qədər çox olar.

Çin alimləri xüsusilə intensiv heyvandarlıq olan bölgələrdə ət istehlakının tədricən azaldılmasını, onu paxlalılar, taxıllar və bitki zülalları ilə əvəz etməyi tövsiyə edirlər. Mütəxəssislər bu yanaşmanın ekosistemin yükünü azaltmağa və əhalinin sağlamlığını yaxşılaşdırmağa kömək edəcəyinə inanırlar.

Elnarə Kərimova
“Cebheinfo.az”

Problemlərinizi bizə yazın, şahidi olduğunuz hadisələri çəkib göndərin