Evdar xanımlara pensiya, çoxuşaqlı ailələrə müavinət və...

Gözəgörünməz əmək: evdar qadınlara sosial dəstək verilməlidirmi?

Dünya Bankının məlumatına görə, Azərbaycanda əmək bazarında gender balanssızlığı mövcuddur: məşğul əhalinin 71 faizi kişilər, geri qalanı qadınlardır.  Zərif cinsin bir çox nümayəndəsi işləməyə çalışır, çünki bu, onlara maliyyə müstəqilliyinə zəmanət verir və həyat indi o qədər bahadır ki, bir ərin maaşı ilə yaşamaq həmişə mümkün deyil.

Bununla belə, özünü tamamilə ailəsinə həsr edənlər də az deyil. Bunun bir neçə səbəbi ola bilər: uşaqlarla daha çox vaxt keçirmək istəyi, həyat yoldaşının işə qadağası, yaşlı ailə üzvlərinə qayğı göstərmək ehtiyacı, əlçatan uşaq bağçalarının olmaması və s. Təbii ki, heç bir iş görməyənlər var, dayələr və ev işçiləri onlar üçün hər şeyi edir, lakin onlar azlıq təşkil edir. Əsasən, evdar qadınlar hər gün çoxlu ev işləri görürlər. Ancaq qocalıqda belə qadınlar iş təcrübəsi olmadığından və pensiya ödəmədiyindən maddi dəstəksiz qala bilərlər.

Əbəs yerə deyil ki, belə iş çox vaxt ən nankor iş adlanır - sadəcə olaraq heç yerdə qeyd olunmur. Statistikaya görə, ölkəmizdə kişilər qadınlardan daha az yaşayırlar. Heç kim bədbəxt hadisələrdən və boşanmalardan sığortalanmayıb. Əgər gənc yaşda, tək qalanda qadın iş tapa bilirsə, qocalıqda bu, mümkün deyil.

Azərbaycanda vaxtaşırı evdar qadınların sosial müdafiəsi ilə bağlı təkliflər, o cümlədən onlara aylıq müavinətlərin ödənilməsi, kişilərin qazanclarının bir hissəsinin arvadlarının pensiya hesabına köçürülməsi üçün tutulması təşəbbüsləri də səslənir. Ölkə vətəndaşlarının bu məsələ ilə bağlı dəqiq fikri yoxdur. Bəziləri inanır ki, bu, qadının seçimidir - o, nəyin içində olduğunu və hansı risklərin ola biləcəyini bilir. Onlar hesab edirlər ki, belə bir qərar verməzdən əvvəl müsbət və mənfi cəhətləri ölçmək lazımdır.

Bir çox respondent qeyd edir ki, qadınların əksəriyyəti işi, gündəlik həyatı və uşaq tərbiyəsini uğurla birləşdirir. Və bu halda onlar da son iki bənd üçün əlavə ödəniş etməlidirlər. Digərləri əmindir ki, uşaq böyütmək, xüsusən də ailədə bir neçə uşaq varsa, artıq böyük və şərəfli işdir və işsiz qadınların gələcəyinin qayğısına qalmaq lazımdır.

Burada bir dərəcənin olması lazım olduğuna inananlar var, məsələn, üç və ya daha çox uşağı olan evdar qadınlar, həyat yoldaşının işinin xüsusiyyətlərinə görə daim köçən qadınlar və s. Təklifə əsasən, ailənin adambaşına düşən orta gəliri rayonda müəyyən edilmiş əmək qabiliyyətli əhali üçün yaşayış minimumunun iki mislindən çox olmadıqda müavinət alacaqlar. Potensial alıcılara 1,5 yaşdan yuxarı uşaqları, əlilləri, uşaqlıqdan I qrup əlilləri böyüdənlər, habelə daimi kənar qayğıya ehtiyacı olan ahıl valideynlərə qulluq edənlər daxildir.

Bəzi ölkələrdə evdar qadınlar üçün fondlar var ki, onlar mütəmadi olaraq ödəniş etmək şərti ilə onlara daha sonra pensiya verilir. Beynəlxalq təcrübədə sosial dəstəyin müxtəlif üsulları da mövcuddur.

“Xidmət-iş” Həmkarlar İttifaqları Federasiyasının vitse-prezidenti Cəmaləddin İsmayılov AYNA.AZ-a şərhində bu mövzunu diqqətəlayiq adlandırıb: “Bu mövzunu qaldırarkən mentalitetin xüsusiyyətlərini nəzərə almaq lazımdır. Bir çox kişilər arvadını qısqanır, işləməyə qadağa qoyurlar - belə qadınların əksəriyyəti çox vaxt dövlət hesabına əldə edilən ali təhsilə malikdir. Hesab edirəm ki, ərlərdən öz gəlirlərindən müəyyən məbləğdə evdar qadınların adına pensiya fonduna ödənişlər tələb edilməlidir”.

“İndi gec nikahlar daha çox olur, bəzən qadın 5-8 il və ya daha çox işlədikdən sonra evdar qadın olur. Bu, onun qərarı olanda bir şey, ailəni xilas etmək üçün belə bir addım atmaq məcburiyyətində olanda başqa şeydir. O, təkcə maaşını deyil, həm də çox sayda insanla ünsiyyət qurmaq imkanını itirir. Onun sosial dairəsi kəskin şəkildə daralır, bu da qadına yaxşı təsir göstərmir. Evdar qadınlara aylıq ödənişlərə gəlincə, niyə ikidən çox övladı olanlara pul verməsinlər? Bu addım demoqrafik vəziyyəti stimullaşdıra ilər. Azərbaycanda nikahların sayı azalıb, boşanmaların sayı artıb. Ailə institutunu qorumaq üçün əlimizdən gələni etməliyik”, - deyə həmsöhbətimiz bildirib.

İsmayılov əmindir ki, evdar qadınları özünüməşğulluqla  təşviq etmək lazımdır: “Onlar ev işlərini, məsələn, çörəkbişirmə, toxuculuq və ya sifariş əsasında tikişlə məşğul ola bilərlər. Onlar qazandıqları məbləğdən pensiya ayıracaqlar. Qadınlar öz maraqlarını, bir şəxsiyyət kimi özlərini, vətəndaş mövqeyini müdafiə etməli, potensiallarından tam istifadə etməlidirlər”.

Dayanıqlı İnkişaf Araşdırmaları Mərkəzinin sədri Nəriman Ağayev AYNA.AZ-a açıqlamasında xatırladıb ki, qanunla qadının nikah dövründə əldə etdiyi bütün əmlakın yarısına sahib olmaq hüququ var: “Qadın ailə başçısını itirirsə, heç vaxt işləməsə belə, ona pensiya verilməlidir. Uşaqların sayı da nəzərə alına bilər. Amma ümumilikdə, dövlət bütün vətəndaşlara pensiya ödəməlidir ki, qocalıqda ehtiyac içində olmasınlar”.

Bir çox ekspertlər hesab edirlər ki, biz evdar qadınlara maaş verməməli, əksinə, qadınların işə getməsinə şərait yaratmalıyıq. Bunun üçün söhbət əlçatan uşaq yaslilərinin, uşaq bağçalarının tikintisindən, gender bərabərliyi, o cümlədən əmək haqqı ilə bağlı məsələlərin həllindən gedir.