Evlənəndə verilən “mehr” Qadınların hüququ necə pozulur?

“İslam hüququnda “mehr” – mehriyyə kişinin evlənmək istədiyi qadına verdiyi və ya verməyi öhdəsinə götürdüyü maddi və ya mənəvi dəyərdir. Bu, yalnızca bir hədiyyə deyil, qadının haqqıdır və nikahın əsas sütunlarından biri hesab olunur”.

Bu sözləri “Yeni Sabah”a açıqlamasında ilahiyyatçı Əkrəm Həsənov bildirib. O, sözügedən öhdəliyin təfərrüatlarını belə açıqlayıb:

Mehrin verilməsi Qurani-Kərimlə sabit olan dini və hüquqi bir məsuliyyətdir. Ayədə buyurulur: Marqarita pizza

“Qadınlara mehrlərini könül xoşluğu ilə verin. Əgər onlar könüllü olaraq sizə bir hissəsini bağışlasalar, onu yeyin – könül xoşluğu ilə və afiyətlə” (ən-Nisə, 4:4). Burada diqqət çəkən əsas məqam budur ki, Allah mehri kişinin borcu və qadının haqqı kimi təqdim edir. Verilməsi vacibdir. Bu, qadına verilən bir ehtiramın, onun iffətinə, şəxsiyyətinə və ailəyə daxil olmasına verilən dəyərin simvoludur.

Mehr, İslam hüquqşünaslarının ifadəsinə görə, "malumun bizzətil haqq"dır – yəni qadına aid olan qəti hüquqdur. Bu hüquq yalnız qadının razılığı ilə dəyişə və ya ləğv edilə bilər. Bir çoxları mehri sadəcə boşanma ehtimalında alınacaq təzminat kimi görür, bu isə yanlış anlayışdır. Mehr təkcə boşanma halında lazım olan bir əvəz deyil, evliliyin başlanğıcında qadına verilən izzət və iqtisadi təhlükəsizlik simvoludur. Yəni mehr qadını maddi baxımdan gücləndirir və onu kişidən asılı olmadan hüquqi müstəvidə tanınmış müstəqil şəxsə çevirir.

Mehr, Peyğəmbərimizin (s) sünnəsində də çox mühüm yer tutur. Rəsulullah (s) buyurub: “Qadınlara mehrlərini verin. Bu, sizin onların üzərindəki hüququnuzdur” (İbn Macə, Nikah, 9). Başqa bir hədisdə isə ciddi xəbərdarlıq edilir: “Hansı kişi bir qadınla mehr təyin edərək evlənər, sonra bu mehri vermək niyyəti olmadan onunla yaxınlıq edərsə, o kişi zinakar kimi Allahın hüzuruna gətirilər” (Beyhəqi, Sünən, 7/147). Bu hədis göstərir ki, mehrin verilməməsi təkcə hüquqi yox, həm də əxlaqi bir pozuntu və böyük günahdır. Əgər bir kişi mehri verməmək niyyəti ilə qadını aldadırsa, bu, zinaya bərabər bir fəsaddır”.

İlahiyyatçı qeyd edib ki, mehrin miqdarı barədə İslamda müəyyən məbləğ sərhədi qoyulmayıb:

“Amma bu, nə qadını alçaldacaq qədər az, nə də kişini əzəcək qədər çox olmamalıdır. Quran və sünnədə orta mövqe təşviq olunur. Peyğəmbərimiz (s) buyurub: “Ən xeyirli qadın odur ki, mehri az, xərci az olar” (Həkim, Müstedrək). İmam Əli (ə) ilə Həzrət Fatimə (s.ə) arasındakı izdivacda da mehr sadə idi. Həzrət Əli öz zirehini sataraq mehri təmin etmişdi. Bu hadisə tarixdə mehrin yalnız dəyəri ilə deyil, niyyəti və qarşılıqlı razılıqla dəyər qazandığını göstərir.

Fiqh alimlərinin icmasına görə, mehr nikah zamanı müəyyən olunmasa belə, nikah batil sayılmır. Belə hallarda qadın, öz ailəsindəki oxşar qadınların mehrinə uyğun olan "mehrül-misl" almağa haqq qazanır. Bu, xüsusən mehr təyin olunmadan baş verən evliliklərdə qadının hüquqlarının qorunması üçün tətbiq olunur. Məsələn, qadının bacısı və ya əmisi qızı eyni sosial statusdadırsa, onların mehrinə baxılaraq təqribi dəyər müəyyən edilir.

Mehr iki növdə olur: biri müəccəl – yəni dərhal, nikah zamanı və ya qısa müddət ərzində verilən mehrdir. Bu, qadının o andan etibarən tam haqqı olur. Digəri isə muəccəl – yəni sonrakı vaxta təxirə salınmış mehrdir. Bu, tərəflərin razılığı ilə ya ölüm, ya da boşanma kimi hallar baş verdikdə verilir. Təxirə salınan mehr də kişinin boynunda borc sayılır və qadın onu istədiyi vaxt tələb edə bilər. Əgər kişi onu vermədən vəfat edərsə, bu borc onun mirasından ödənilməlidir.

Cəmiyyətdə bəzən mehrin təyin olunması forma üçün edilir, bəzən isə ümumiyyətlə unudulur. Bəziləri "bizim aramızda mehr olmaz" deyə qadının haqqını tapdalayır. Halbuki qadının öz haqqından könüllü və təzyiqsiz şəkildə keçməsi halında belə, bu bağışlamanın qəbul olunması üçün həmin qadının yetkin və ayıq olması şərtdir. Məşhur Maliki alimi İmam Malik bildirir ki, qadın mehrindən yalnız heç bir təzyiq olmadan, tam iradəsi ilə keçərsə, bu bağışlama hüquqi cəhətdən etibarlı sayılır”.

Ə.Həsənov qeyd edib ki, müasir dövrdə, təəssüf ki, mehr mövzusu cəmiyyətin bir hissəsində ya yaddan çıxır, ya da yanlış anlaşılır:

“Bəziləri mehri sadəcə simvolik olaraq “bir qızılgül”, “bir Quran” və ya “bir şərt” kimi təyin edir. Halbuki İslamda mehrin maddi dəyəri qadının iqtisadi təminatını gücləndirən hüquqi bir borc funksiyası daşıyır. Qızılgül və Quran – gözəl niyyəti ifadə edə bilər, amma hüquqi baxımdan bunların maddi qarşılığı olmalıdır və qadın da onu tələb edə bilməlidir. Əks halda bu, mehrin mahiyyətini formaya qurban vermək deməkdir.

Əhli-sünnə və şiə fiqhində bu mövzuda əsas fikir birliyi var: mehr qadının haqqıdır, təyin olunmasa da sonradan verilməlidir və verilmədikdə bu, böyük günah və hüquq pozuntusu sayılır. İmam Əbu Hənifə, İmam Şafei, İmam Malik və İmam Əhməd kimi böyük fiqh alimləri, həmçinin şiə fiqhində İmam Sadiq (ə) və İmam Baqir (ə) də mehrin zəruriliyini təsdiq etmiş və bu hüququ qadının izzəti ilə bağlamışlar.

Mehr yalnız bir rəmz deyil. Mehr – qadının haqlarının başlanğıcı, evliliyin hüquqi dayağı və kişinin öhdəsinə aldığı ciddi məsuliyyətdir. Cəmiyyətimiz bu anlayışı formal deyil, dəyər əsaslı yaşatmalıdır. Əgər nikah ciddi müqavilədirsə, onun içindəki mehr də ciddi öhdəlikdir. Qadının mehrini halal və könüllü şəkildə almaq – kişi üçün bir şərəf, qadın üçün isə bir zəmanətdir. Hər bir ailə quran müsəlman kişi öz həyat yoldaşına mehr verməyə borcludur. Bu həm də Allaha şükr eləməyin göstəricisidir”.

Aytac Əliyeva