Gizli mağaralar, min illərin hekayəsi

Bakı, 29 sentyabr, Gülay Nəzərova, AZƏRTAC

Azərbaycanın ən qədim yaşayış məskənlərindən biri olan mağaralar əcdadlarımızın izlərini daşımaqla yanaşı, bu gün də turistlərin böyük marağına səbəb olur. Xüsusilə Qobustan rayonunda yerləşən, sirli, maraqlı və az tanınan – Nərimankənd mağaraları insanların diqqətini daim cəlb edir. Bu mağaralar Nərimankənd kəndində, Zəngi çayının sol sahilində yerləşir. Ərazidə ümumilikdə 3 mağara mövcuddur. Peyğəmbər mağarası, Qaranlıq mağara və Qoşa mağara. Hər mağara 3-4 otaqdan ibarətdir.

Qayaların sinəsində oyulmuş bu üç mağaranın sükutu insanı həm qorxudur, həm də keçmişin dərinliklərinə apararaq düşündürür.

Əvvəlcə Qaranlıq mağaraya yönəldik. Yamaclı, dar və sürüşkən cığırdan keçərək içəri daxil olduq. Bura niyə “Qaranlıq” adlanır – artıq səbəbi aydın idi. Hər tərəf qapalı, dərin bir sükut içində idi. Bu daşları necə qazıblar? Kimlər bu qaranlıqda sığınıb? Hansı sirlər gizlənib?” Bu sualların cavabını biz ekspertlərlə söhbətimizdə tapmağa çalışdıq.

Qoruqları İdarəetmə Mərkəzinin sektor müdiri Vahid Şükürov AZƏRTAC-a açıqlamasında bu mağaraların birbaşa qayaların içərisində yonulduğunu və onların yaranma tarixlərinin dəqiq məlum olmadığını bildirib.

“Dərhal nəzərə çarpır ki, onlar əl işidir. Əhəngdaşı divarlar bir-birinə hamar keçidlərlə birləşən bir neçə otaq əmələ gətirəcək şəkildə oyulub. Mağaraların mənşəyi ilə bağlı bir neçə fərziyyə mövcuddur. Onlardan birinə görə, burada qədim insanlar yaşamış ola bilər, lakin bu versiya az ehtimal olunur. Digərinə görə, mağaralar müdafiə istehkamları kimi xidmət edib və insanlar burada sığınacaq tapıblar. Nəhayət, ən inandırıcı görünən fərziyyə dərvişlərlə bağlıdır: ehtimal ki, əvvəlcə təbii oyuqlar mövcud olub, sonradan isə onlar genişləndirilib və tənhalıqda mənəvi məşğələlər üçün uyğunlaşdırılıb. Məlumdur ki, dərvişlər məhz belə yerlərdə sakitlik və dünyadan uzaqlıq axtarırdılar. Ən maraqlı məqam kimi mağaraların ətəyindəki qayalarda yerləşən, ehtimal ki, Tunc dövrünə aid olan “çanaq işarələri” – kiçik çuxurlar da diqqəti cəlb edir. Onlar daha qədim inancların izlərini daşıyır və bu yerlərin hələ qədim zamanlardan insanlara məlum olduğunu göstərir”, - deyə o bildirib.

Ekspert Rövşən Balayev isə bildirib ki, buradakı mağaralardan yerli sakinlər 1918-ci ilin aprel qırğınları zamanı sığınacaq kimi istifadə ediblər. Onun sözlərinə görə, daşnak-bolşevik qüvvələri kənddəki 433 evdən 198-ni yandırıb, canını qurtarmağa fürsət tapmayan 295 nəfəri qətlə yetiriblər. Əlacsız qalan kəndin əli silah tutan sakinləri uşaqları, qadınları, qocaları mağaralara yerləşdirməklə yurdlarının müdafiəsinə və mübarizəsinə qatılıblar. Bir sözlə, bu mağaralar ermənilərin 1918-ci ildəki hücumları zamanı kənd sakinlərinin köməyinə çatıb.

Onun sözlərinə görə, bu gün mağaralar və onları əhatə edən mənzərələr həm təbiətin gözəlliyinin, həm də tarixi sirrin möhtəşəm vəhdətini təşkil edərək istər tədqiqatçıları, istərsə də qədimlik sevərlərini özünə cəlb edir.

Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyi yanında Mədəni İrsin Qorunması, İnkişafı və Bərpası üzrə Dövlət Xidmətinin Şabran Regional İdarəsinin Qobustan rayonu üzrə baş mütəxəssisi Ceyhun Qardaşəliyev bildirib ki, “Diri baba” türbəsinin ətrafındakı mağaralarla eynilik təşkil edən Nərimankənd mağaraları müxtəlif vaxtlarda, müxtəlif təyinatlarla istifadə olunub. O qeyd edib ki, mağaralar ilkin ehtimala görə sufi təriqət nümayəndələrinin ibadət yeri olub. Lakin buranın tarixini daha qədimə—ibtidai icma dövrünə aid edən mütəxəssislər də var.

“Mağaralar arxeoloji baxımdan tam öyrənilməsə də, XX əsrin 20-30-cu illərinin hesabatlarında mağaralarda kəşfiyyat xarakterli baxışların olmasına dair qeydlər var. Bundan başqa mağaralar yaxınlığında göl var ki, bu da ərazinin yüksək turizim potensialına malik olduğunu göstərir. Mağaralar Mədəniyyət Nazirliyi yanında Mədəni İrsin Qorunması, İnkişafı və Bərpası üzrə Dövlət Xidməti tərəfindən yeni aşkar olunmuş abidə kimi qeydiyyata götürülüb və qorunur”, - deyə o diqqətə çatdırıb.

Peyğəmbər mağarası və Qoşa mağaranın girişləri uzaqdan sanki sirli qapılar kimi görünürdü. Dar və dik keçidlər, sarkıq daşlar və rütubətli divarlar onları yalnız hazırlıqlı kəşfiyyatçıların girməsi üçün uyğun edirdi. Yerli sakinlər və bələdçilər xəbərdarlıq etdilər ki, oraya çıxmaq üçün kəndir və ip lazımdır, əks halda təhlükə böyükdür. Uzaqdan baxanda Qoşa mağara iki otağın bir-birinə bağlılığı ilə sanki keçmişin səhnələrini gizlədirdi – tonqal alovu, burada sığınan insanlar, dərvişlərin zikr halı… Amma bu səhnələr yalnız təsəvvürdə canlana bilərdi.

Nərimankənd mağaraları təkcə geoloji və arxeoloji baxımdan deyil, həm də tarixi və mədəni dəyəri ilə mühüm əhəmiyyət daşıyır. Bu mağaralar yüzilliklərin sükutunda gizlənmiş həyat izlərini, insan iradəsini və mənəvi axtarışları özündə əks etdirir. Onların qorunması və gələcək nəsillərə çatdırılması həm elmi, həm də mənəvi baxımdan böyük əhəmiyyət kəsb edir. Tədqiqatçılar, turistlər və tarixsevərlər üçün isə bu mağaralar unudulmaz bir səfər və zaman içində səyahət imkanı yaradır.