Hər şeyə çatmalıyam təzyiqi

Müasir cəmiyyət sürətlə dəyişir və bu dəyişiklik yalnız texnologiya və iqtisadiyyatla məhdudlaşmır. İnsanların gündəlik həyatına, düşüncə tərzinə və emosional dünyasına dərindən təsir edir. Xüsusilə gənc nəsil, həm sosial, həm də professional sahələrdə “hər şeyə çatmalıyam” mədəniyyətinin ağır yükünü daşıyır. Bu mədəniyyət insanı yalnız fiziki fəaliyyətlərlə deyil, həm də emosional və sosial performansla ölçülməyə vadar edir. Hər bir sosial status, hər bir uğur, hər bir paylaşılan şəkil bir növ “qiymətləndirmə sistemi” rolunu oynayır və nəticədə gənclər özlərini daim müqayisə etmək məcburiyyətində qalır.

Sosial media bu təzyiqi gücləndirən əsas amillərdən biridir. Instagram, TikTok və digər platformalarda insanların ideal həyat görüntülərini izləmək, müvəffəqiyyətlərini və xoşbəxtliklərini görmək gənclərdə daxili narahatlıq yaradır. Onlar öz həyatlarını bu standartlarla müqayisə edir, uğur və sosial qəbul qazanmaq üçün özlərini daim məhdudlaşdırır. Nəticədə, fərd yalnız sosial media üçün deyil, həm də real həyatda davamlı performans göstərməyə çalışır, bu isə emosional yanma və yorğunluğa səbəb olur.

Bundan əlavə, sürətli informasiya axını və texnologiyanın hər an əlçatan olması insan beynində fasiləsiz həyəcan yaradır. “Always-on” mədəniyyəti, yəni hər an işləməyə və cavab verməyə hazır olmaq, gənclərin dincəlmək və yenilənmək imkanlarını azaldır. Bu, onların həm fiziki, həm də ruhi sağlamlığına təsir edir. Müasir psixoloqlar bildirir ki, belə davamlı təzyiq depressiya, anksiyete, diqqət pozuntuları və emosional tükənmə hallarının artmasına səbəb olur. İnsanlar bir tərəfdən sosial mediada ideal görüntüləri izləyir, digər tərəfdən öz həyatlarını bu standartlarla müqayisə etməyə məcbur olur ki, bu da dərin bir psixoloji yorğunluq yaradır (Twenge, 2019).

Yorğun nəsil həm də cəmiyyətin struktur dəyişiklikləri və iqtisadi çətinliklər fonunda formalaşır. İş yerlərində yüksək məhsuldarlıq gözləntiləri, qeyri-müəyyən əmək bazarı, davamlı təhsil xərcləri və həyat standartlarını qorumağa yönəlmiş sosial təzyiqlər gənclərin stresini artırır. Bu, yalnız fərdi problem deyil, həm də cəmiyyətin sosial davamlılığı və iqtisadi dayanıqlılığı üçün çağırışdır. Gənclər özlərini həm şəxsi, həm də kollektiv səviyyədə yorğun hiss edir, bu isə uzun müddətdə yaradıcılıq potensialının azalmasına və sosial əlaqələrin zəifləməsinə gətirib çıxarır.

Beləliklə, “Yorğun nəsil” anlayışı təkcə psixoloji yorğunluğu ifadə etmir, sosial, iqtisadi və texnoloji faktorların birləşdiyi, gənclərin həyatına kompleks təsir göstərən bir fenomen kimi çıxış edir. Bu fenomeni anlamaq və onunla başa çıxmaq üçün yalnız fərdi səviyyədə deyil, həm də cəmiyyət səviyyəsində səbəbləri, nəticələri və mümkün çıxış yollarını araşdırmaq vacibdir.

Müasir gənc nəsil yalnız öz daxili istəkləri ilə deyil, həm də ətraf mühitin, sosial medianın və cəmiyyətin qoyduğu normalarla ölçülür. İnsanların uğur, görünüş və həyat keyfiyyəti baxımından davamlı müqayisə içində olması artıq sıradan bir vəziyyətə çevrilib. Sosial mediada hər kəsin paylaşdığı “ideal həyat” görüntüləri gənclərdə daxili təzyiq yaradır və onları həmişə daha çox işləməyə, daha çox uğur qazanmağa və sosial baxımdan qəbul olunmağa məcbur edir.

Bu müqayisə yalnız sosial media ilə məhdudlaşmır. Məktəb, universitet və iş mühiti də gəncləri davamlı qiymətləndirmə prosesinə daxil edir. Qiymətlər, sertifikatlar, layihələr və peşəkar uğurlar bir növ “ölçü vahidi” rolunu oynayır. Nəticədə, fərdlər öz daxili motivasiyalarını itirir və uğuru yalnız başqaları ilə müqayisə kontekstində qiymətləndirməyə başlayır. Bu isə həm psixoloji, həm də sosial yorğunluğa gətirib çıxarır (Twenge, 2019).

Psixoloqlar bildirirlər ki, müqayisə mədəniyyəti insanın özünü dəyərləndirmə qabiliyyətini zəiflədir. İnsanlar yalnız başqalarının baxışına görə dəyərləndiklərini hiss edir, öz istəkləri və maraqları ikinci plana keçmiş olur. Sosial təzyiq həm də sosial əlaqələrdə əks olunur. Dostluq və münasibətlər, uğur və status kimi ölçülür, səmimiyyət isə arxa planda qalır. Bu vəziyyət emosional yorğunluğu dərinləşdirir, çünki fərd daim başqalarının gözündə necə göründüyünü düşünməli olur.

Nəsillərarası müqayisə də bu təzyiqi gücləndirir. Müasir gənclər valideynlərinin və böyüklərin uğur standartları ilə üzləşir, amma eyni zamanda öz dövrlərinin sürətli dəyişikliklərinə uyğunlaşmalı olurlar. Bu, həm daxili konfliktlərə, həm də sosial təzyiqin artmasına səbəb olur. İnsanlar özlərini yalnız kifayət qədər uğurlu və məhsuldar hiss etmədikdə narazı və yorğun olurlar.

Bundan əlavə, iqtisadi və texnoloji faktorlar müqayisə mədəniyyətini daha da gücləndirir. İş bazarında rəqabət, təhsil xərcləri, sosial medianın daim yenilənən standartları gənclərin emosional yükünü artırır. İnsanlar həm real həyatda, həm də virtual məkanda daimi “təzyiq altında” qalır. Belə bir mühitdə yorğunluq, stress və psixoloji gərginlik qaçılmaz olur. Beləliklə, sosial təzyiq və müqayisə mədəniyyəti yalnız fərdi psixologiyanı deyil, həm də cəmiyyətin strukturunu dəyişdirir. Gənclərin bu davamlı müqayisə və performans təzyiqi altında yaşaması onların həm fiziki, həm də ruhi sağlamlığına təsir edir və nəticədə “Yorğun nəsil” fenomeninin əsas səbəblərindən birinə çevrilir.

“Yorğun nəsil” anlayışının ən açıq təzahürü psixoloji yorğunluqdur. Gənclər yalnız fiziki fəaliyyətlərlə deyil, həm də davamlı emosional və intellektual təzyiq altında yaşayırlar. Sosial media, iş və təhsil mühiti, ailə və sosial gözləntilər fərdlərin psixoloji sərhədlərini daim sınayır. Bu təzyiq nəticəsində anksiyete, depressiya, emosional yanma və diqqət pozuntuları kimi problemlər getdikcə yayılır. Dünya Səhiyyə Təşkilatının (WHO, 2022) hesabatına görə, 18-29 yaş arası gənclərdə psixoloji stres və emosional tükənmə halları son on ildə əhəmiyyətli dərəcədə artıb.

Müasir gənclərin qarşılaşdığı stres, ənənəvi yorğunluq anlayışından fərqlidir. Fərd yalnız fiziki yorğunluq yaşamır; o, həm də psixoloji “performans yorğunluğu” hiss edir. İnsanlar daim uğur, müvəffəqiyyət və sosial qəbul üçün özlərini qiymətləndirir, başqalarının gözündə “ideal” görünməyə çalışır. Bu isə beynin stress sistemini aktiv saxlayır, uzun müddətli olaraq kortizol səviyyəsini yüksəldir və nəticədə həm ruhi, həm də fiziki sağlamlıq üçün risk yaradır.

Emosional yanma (burnout) xüsusilə iş və təhsil həyatında özünü göstərir. Gənclər davamlı yüksək məhsuldarlıq gözləntiləri ilə üzləşir, həm akademik, həm də peşəkar sahədə “daha çox” əldə etməyə çalışırlar. Bu vəziyyət onların daxili motivasiyasını zəiflədir və həyat keyfiyyətini aşağı salır. Psixoloqlar bildirirlər ki, emosional tükənmə yalnız fərdin performansına təsir etmir, həm də sosial münasibətlərinə və şəxsi həyatı ilə bağlı qərarlarına ciddi təsir göstərir (Maslach & Leiter, 2016).

Bütün bu faktorlar birləşərək gənclərin həm fiziki, həm də ruhi sağlamlığını təhdid edir. Psixoloji yorğunluq, depressiya və daxili narahatlıq hallarının artması yalnız fərdi problem deyil, cəmiyyətin gələcək potensialını da zəiflədir. Yaradıcılıq qabiliyyəti, iş performansı, sosial əlaqələr və həyat keyfiyyəti bu vəziyyətdən birbaşa təsirlənir. Beləliklə, psixoloji yorğunluq “Yorğun nəsil” fenomeninin mərkəzində dayanır və onun dərin təhlili həm fərdi, həm də kollektiv səviyyədə zəruridir.

“Yorğun nəsil” anlayışının yalnız fərdi psixoloji aspektlərlə məhdudlaşmadığını görmək vacibdir. Bu fenomen həm də cəmiyyətin sosial və iqtisadi strukturlarına dərin təsir göstərir. Müasir dünyada gənclər yalnız öz istəklərinə və qabiliyyətlərinə uyğun deyil, həm də iqtisadi və sosial sistemin qoyduğu təzyiqlərə uyğun yaşamağa məcburdur. Əmək bazarının yüksək rəqabəti, qeyri-müəyyən gələcək perspektivləri və davamlı performans gözləntiləri gənclərin emosional və fiziki yükünü artırır.

İqtisadi baxımdan, gənclər artan həyat xərcləri, yüksək təhsil və mənzil qiymətləri ilə üzləşir. Gənclərin iş bazarında müvəffəqiyyət qazanmaq üçün uzun iş saatları, əlavə kurslar və davamlı peşəkar inkişaf proqramlarına qatılması lazım gəlir. Bu isə onların şəxsi həyatına, ailə və sosial münasibətlərinə vaxt ayırmasına mane olur. Nəticədə, iqtisadi təzyiqlər yalnız maliyyə çətinlikləri yaratmır, həm də psixoloji və sosial yorğunluğu dərinləşdirir.

Cəmiyyətin sosial strukturu da yorğun nəsil fenomenini gücləndirir. Əmək, təhsil və sosial status ölçüləri fərdlərin özünü dəyərləndirmə prosesini daim kənardan qiymətləndirməyə çevirmişdir. İnsanlar yalnız başqalarının gözündə uğurlu və məhsuldar görünməyə çalışır, səmimiyyət və şəxsi məmnuniyyət isə ikinci plana keçmiş olur. Bu, həm sosial əlaqələrdə təzyiq yaradır, həm də gənclərin fərdi potensialını əngəlləyir.

Yorğun nəsil həmçinin istehlak mədəniyyətinin təsiri altında formalaşır. Müasir cəmiyyət gəncləri yalnız işləməyə deyil, həm də daim “daha çox” istehlak etməyə təşviq edir. Reklamlar, sosial media və populyar mədəniyyət onları müasir həyat standartlarına uyğun olmağa məcbur edir. Bu vəziyyət gənclərin həm maliyyə, həm də emosional resurslarını daha da məhdudlaşdırır. İnsanlar yalnız yaşamaq üçün deyil, həm də cəmiyyətin qoyduğu standartlara uyğun olmaq üçün yorğunluq yaşayır.

Bütün bunlar göstərir ki, “Yorğun nəsil” yalnız fərdin problemi deyil, cəmiyyətin və iqtisadi sistemin yaratdığı kompleks bir fenomendir. Gənclərin davamlı təzyiq altında olması həm sosial davamlılığı, həm də iqtisadi dayanıqlılığı zəiflədir. Yaradıcı potensialın azalması, iş performansının düşməsi və sosial əlaqələrin zəifləməsi uzun müddətdə həm fərdlərə, həm də cəmiyyətə mənfi təsir göstərir. Beləliklə, cəmiyyət və iqtisadiyyat baxımından yorğun nəsil fenomeni, gənclərin yalnız psixoloji deyil, həm də sosial və iqtisadi şərtlərlə sıx bağlı olduğunu göstərir. Bu vəziyyəti anlamaq və həll yolları tapmaq üçün həm fərdi, həm də kollektiv səviyyədə struktur dəyişiklikləri və dəstək mexanizmləri zəruridir.

“Yorğun nəsil” fenomeni yalnız tənqid və təhlillərlə bitmir eyni zamanda fərdlər və cəmiyyət üçün mümkün çıxış yollarını da göstərir. İlk növbədə, fərdi səviyyədə psixoloji və emosional balansın qorunması vacibdir. Gənclər stress və yorğunluqla mübarizə üçün müxtəlif üsullardan istifadə edə bilərlər. Bunlara nəfəs və meditasiya texnikaları, idman fəaliyyətləri, hobbilərə vaxt ayırmaq və sosial əlaqələri gücləndirmək daxildir. Bu üsullar yalnız stressi azaltmır, həm də fərdin daxili motivasiyasını və yaradıcılıq potensialını artırır (Maslach & Leiter, 2016).

Texnologiya və sosial mediadan balanslı istifadə də vacib strategiyalardan biridir. Gənclər daim onlayn olma təzyiqindən uzaqlaşmaq üçün müəyyən vaxt aralıqları təyin edə, xəbər və sosial media axınını məhdudlaşdıra bilərlər. Bu, həm emosional yorğunluğu azaldır, həm də fərdi məhsuldarlığı artırır. “Digital detox” konsepsiyası hazırda bir çox ölkədə psixoloji sağlamlıq proqramlarının tərkib hissəsi kimi tətbiq olunur və nəticələri göstərir ki, gənclərin emosional stabilliyi əhəmiyyətli dərəcədə yaxşılaşır (OECD, 2023).

Kollektiv səviyyədə isə cəmiyyət və iş mühiti struktur dəyişikliklərinə ehtiyac duyur. İş yerlərində elastik iş saatları, məsafədən iş imkanı, təhsil və sosial dəstək proqramlarının təşkili gənclərin stresini azaltmağa kömək edə bilər. Məktəblərdə və universitetlərdə isə psixoloji dəstək mərkəzlərinin yaradılması, tələbələrin emosional sağlamlığını qorumağa yönəlmiş proqramların tətbiqi böyük əhəmiyyət daşıyır. Bu, yalnız fərdlərin deyil, həm də cəmiyyətin yaradıcılıq və məhsuldarlıq potensialının qorunmasını təmin edir.

Mədəniyyət və sosial normaların dəyişməsi də uzunmüddətli strategiyalardan biridir. Uğur və məhsuldarlıq anlayışının yenidən qiymətləndirilməsi, şəxsi məmnuniyyət və səmimiyyətin sosial dəyərlər arasında önə çıxarılması gənclərin emosional yükünü yüngülləşdirə bilər. Sosial medianın təsirinin azaltılması və real həyat təcrübələrinin qiymətləndirilməsi gənclərin özünü müqayisə etmə vərdişini azaltmaq üçün əhəmiyyətlidir.

Nəticə olaraq, “Yorğun nəsil” fenomeni ilə mübarizə yalnız fərdin özündə deyil, həm də cəmiyyətin strukturunda, sosial normalarında və iqtisadi sistemində dəyişikliklərlə mümkündür. Fərdi strategiyalar və kollektiv dəstək mexanizmləri birlikdə tətbiq olunduqda gənclər həm emosional, həm də sosial balansını qoruyaraq daha sağlam və məhsuldar həyat yaşaya bilər. Bu, yalnız fərdlərin deyil, eyni zamanda cəmiyyətin gələcəyi üçün də vacibdir.

Nigar Şahverdiyeva