Heydər Oğuz: Naxçıvanda muxtariyyətin davam etməsinin heç bir məntiqi əsası yoxdur. SÖHBƏT

Konstitusiya dəyişikliyi doğru addımdır

Talıbov dövründəki rejimlə indiki vəziyyəti eyniləşdirmək olmaz

Naxçıvanda son günlərdə siyasi və inzibati islahatlar yeni mərhələyə keçib. Vasif Talıbovun 2022-ci ildə vəzifədən uzaqlaşdırılmasından sonra başlayan dəyişikliklər bu gün artıq struktur səviyyəsində dərinləşir.

2025-ci ilin iyununda Naxçıvan Konstitusiyasına dəyişikliklər təklif olunub. Bu dəyişikliklərlə Muxtar Respublikanın Nazirlər Kabineti birbaşa Prezidentə tabe ediləcək, paralel idarəetmə strukturları ləğv olunacaq. Məqsəd – Naxçıvanın mərkəzi hakimiyyətə tam inteqrasiyası və idarəetmədə səmərəliliyin artırılmasıdır.

Bununla yanaşı, Zəngəzur dəhlizi ilə bağlı gözləntilər də bölgənin muxtariyyət statusunu yenidən gündəmə gətirib. Ekspertlər hesab edir ki, bu status tarixi təhlükələrə görə verilsə də, bu gün üçün aktuallığını itirib.

Hazırda əsas gözlənti – bu hüquqi dəyişikliklərin əhalinin gündəlik həyatına da müsbət təsir göstərməsidir.

Mövzu ilə bağlı suallarımızı tanınmış siyasi şərhçi Heydər Oğuza ünvanladıq. 

Sherg.az müsahibəni təqdim edir: 

- Salam, Heydər bəy. Sizcə Naxçıvanda Konstitusiya dəyişikliyinə gedilməlidir?

-Naxçıvanın hazırkı konstitusiyası imkan yaradır ki, istənilən şəxs gəlib orada özbaşına davrana, hətta Naxçıvanı Azərbaycandan ayrı, separatçı mövqedə göstərə bilər. Necə ki, bunu vaxtilə Vasif Talıbov etmişdi. Vasif Talıbovun vəzifədən uzaqlaşdırılmasının əsas səbəblərindən biri də o idi ki, o, Naxçıvanı demək olar ki, müstəqil bir dövlət kimi idarə edirdi. Azərbaycandan fərqli qanunlar qəbul edir, fərqli idarəetmə tətbiq edirdi. Halbuki bu vəziyyətə son qoyulmalı idi. Vasif Talıbov Naxçıvanın blokada şəraitində olmasını bəhanə edərək, onu Azərbaycandan ayrı kimi göstərməyə çalışırdı.

Əslində, blokada şəraitinin muxtariyyətlə heç bir əlaqəsi yoxdur.

- Naxçıvanın muxtariyyət statusu nə üçün saxlanılır?

-Muxtariyyətlər adətən milli azlıqlara verilir. Naxçıvanda isə milli azlıq yoxdur. Bu statusun verilməsi tarixi bir məsələ idi. O dövrdə konstitusiya qəbul ediləndə, bölgənin ermənilərə verilməsi ehtimalı vardı. Hətta həmin vaxt orada 10–20% erməni yaşayırdı. Amma sonradan onlar Naxçıvanı tərk etdilər. Hazırda orada erməni yoxdur. İndi bu muxtariyyəti kim üçün saxlayırlar? İddia olunur ki, sonra bu statusu başqa separatçılara – məsələn, kürdlərə verə bilərlər. Halbuki Naxçıvanda kürd əhalisi də çox azdır – bəlkə bir-iki kənddə var. Yəni, bu gün muxtariyyətin davam etməsinin heç bir məntiqi əsası yoxdur. 

-Naxçıvandakı idarəçilik strukturlarında hansı problemlər mövcuddur?

-Naxçıvanda bir çox vəzifələr ikiqat şəkildə fəaliyyət göstərir – biri Muxtar Respublikanın vəzifəsidir, digəri isə şəhərin. Məsələn, biri Daxili İşlər nNazirliyini təmsil edir, digəri isə Naxçıvan Polis İdarəsini. Eyni işi görən paralel strukturlar fəaliyyət göstərir. Bu paralellik isə idarəçiliyə zərər verir. Ona görə də konstitusiya mütləq dəyişdirilməlidir.

Digər tərəfdən, Naxçıvana ayrılan pullar daha çox məmurlar tərəfindən mənimsənilirdi. Datasiya ilə (büdcə yardımı ilə) verilən pullar vətəndaşlara çatmırdı. Halbuki həmin vəsaitlər düzgün istiqamətləndirilsə, Naxçıvanda iqtisadi vəziyyəti yaxşılaşdırmaq mümkündür. Məncə, konstitusiya dəyişikliyi doğru addımdır.

-Muxtariyyət statusunun beynəlxalq siyasi tərəfləri varmı?

-Muxtariyyət statusu təkcə formal məsələ deyil – onu bəzi xarici dairələr, xüsusən Rusiyapərəst və İranpərəst qüvvələr siyasi alət kimi istifadə edirdilər. Onların iddiası bu idi ki, Naxçıvan Azərbaycanın qalan hissəsi ilə əlaqəsi olmadığı üçün muxtariyyət statusu saxlanılmalıdır. Amma Zəngəzur dəhlizi açılsa, bu bəhanələr də ortadan qalxacaq.

Mən düşünürəm ki, İran daxilində yaranmış vəziyyət və Rusiyanın bölgədə zəifləməsi Azərbaycana imkan verəcək ki, təkcə dəhlizdən yox, ümumiyyətlə, Zəngəzurun Azərbaycanın tarixi torpağı olaraq geri qaytarılması ideyasını gündəmə gətirsin.

-Vasif Talıbov dövrü ilə indiki dönəmi necə müqayisə edərdiniz?

-Vasif Talıbov dövründəki bir çox qanunsuzluqların bəziləri hələ də qalmaqdadır. Hətta bəziləri daha da genişlənib. Amma Talıbov dövründəki rejimlə indiki vəziyyəti eyniləşdirmək olmaz. O vaxt Naxçıvanda tam despot idarəçilik hökm sürürdü – insanlar azad danışa bilmirdilər. Danışanı isə ya həbs edirdilər, ya da psixi xəstəxanaya salırdılar. İndi belə hallar yoxdur. Amma bu dəyişikliklər hələlik insanların həyatına ciddi təsir etməyib. Əksinə, bəzi yerlərdə iş yerləri ixtisar olunub və bu da iqtisadi vəziyyəti pisləşdirib.

-Mövcud problemlərin həlli üçün hansı addımlar atılmalıdır?

-Naxçıvanla bağlı ciddi iqtisadi layihələr hazırlanmalıdır. İnsanların işgüzar fəaliyyəti artırılmalı, yeni iş yerləri yaradılmalıdır. Bunsuz Naxçıvandakı vəziyyəti dəyişmək mümkün deyil. Ən vacib məsələ odur ki, insanlar Naxçıvandan köçməkdə davam edirlər. Bu isə bölgənin müdafiəsini də zəiflədir.

Bütün bunları nəzərə alaraq, Azərbaycan hakimiyyəti Naxçıvana ciddi sərmayələr yatırmalı, insanların orada yaşaması, işləməsi və dolanması üçün real imkanlar yaratmalıdır.