İdxaldan asılılıq problemi Arzuolunmaz senari

Çıxış yolu kənd təsərrüfatının dirçəldilməsindən keçir

Azərbaycan Mərkəzi Bankı qlobal inflyasiyanın ilkin təsirlərini və onun Azərbaycan iqtisadiyyatına təsirini qeyd edərək, yerli istehlak bazarında qiymət artımı perspektivlərini müzakirə edir. Yerli istehlakçılar qiymətlərin xarici bazarlardan təsirlənməsini yaxşı bilirlər. Koronavirus pandemiyası zamanı piştaxtalardakı ərzaq və digər malların qiymətlərini rekord həddə çatdıran qiymət səviyyələrini xatırlatmaq kifayətdir. Daha sonra dünyada artımın zəifləməsi təbii olaraq qiymət artımının dinamikasını səngitdi.

“2022-ci ilin oktyabr ayında Azərbaycanda inflyasiya pik həddə olub və 15,6%-ə çatıb, keçən ilin sonunda isə 4,9%-ə düşüb. Davam edən qeyri-müəyyənliyə baxmayaraq, biz inflyasiyanı bu il 5,5%, gələn il isə 3,8% səviyyəsində proqnozlaşdırırıq. Bütövlükdə inflyasiya Mərkəzi Bankın hədəf diapazonunda (4±2%) qalır”, - deyə AMB rəhbəri Taleh Kazımov Ər-Riyadda keçirilən konfransda bildirib.

O, inflyasiya təzyiqinin əsas səbəbi kimi idxal inflyasiyasını qeyd edərək, mövcud geosiyasi vəziyyətin Azərbaycan üçün əsas nəticələrinə diqqət çəkib. Bunlara qiymətlərin qalxması, beynəlxalq hesablaşmaların transformasiyası, rəqəmsal aktivlərin və milli valyutaların artan istifadəsi və beynəlxalq tənzimləmə tələblərinə riayət edilməsi zərurəti daxildir.

Xarici ticarətin qeyri-neft hissəsindəki kəsirin yaratdığı vəziyyət diqqət çəkir. Bu sahədə qeyri-karbohidrogen sektorunun ticarət balansının ÜDM-ə nisbəti 21,8%-dən çox deyil. Mövcud vəziyyətin bəzi üstünlükləri də var.

“Qonşu ölkələrdə yüksək inflyasiya olmasına baxmayaraq, milli valyutanın sabitliyi yerli bazarda inflyasiyanın qarşısını alır. Son üç il ərzində ticarət tərəfdaşlarımız arasında orta illik inflyasiya 11-15,8% arasında dəyişib. Manatın sabit məzənnə rejimi və onun nominal effektiv məzənnəsinin ildə 13% möhkəmlənməsi sayəsində biz inflyasiya təzyiqini cilovlaya bilmişik”, - deyə Kazımov söyləyib.

Yerli analitiklər üçün bu açıqlamalar yeni deyil. Mütəxəssislər uzun illərdir ki, özümüzdə zəruri malların, xüsusən də ərzaq istehsalının inkişaf etdirilməsinin vacibliyindən danışırlar. Əlaqə göz qabağındadır: öz mallarının qiymətləri xarici artım dalğalarından çox da asılı deyil, təbii ki, yerli istehsal xarici xammalın idxalı ilə bağlı olmasa. Bu problem bizim üçün də aktualdır.

İqtisadçı ekspert Pərviz Heydərov AYNA-ya şərhində deyib ki, yaddaqalan qiymət artımı təkcə hazır idxal olunan məhsulların qiymətini artırmayıb: “Yerli məhsulların maya dəyəri artdığı üçün onların da qiyməti qalxıb. Axı bizimkilər də xammalı müəyyən qədər xaricdən gətirirlər. Ümumilikdə ərzaq idxalının sabit artımı ötən il də davam edib - respublikaya ərzaq idxalı hətta 2,4 milyard dolları keçib, son on ildə ərzaq idxalı isə 2,4 dəfə artıb. Ən intensiv artım dinamikası son beş ildə müşahidə olunub”.

Xarici ticarətin son bir ildəki vəziyyəti də düşünməyə əsas verir. Xarici ölkələrlə ticarət əməliyyatları 7% azalaraq 47 milyard 612,1 milyon dollar olub. Eyni zamanda, xarici malların idxalı artaraq rekord həddə - 21 milyard 58 milyon dollara başa gəlib, lakin ixracdan xeyli az - 26 milyard 554,1 milyon dollar daxil olub.

Ekspertlərin məlumatına görə, ölkənin xarici ticarət dövriyyəsindəki azalma ötən ildən başlayıb və neft hasilatının azalması səbəbindən neft və qaz gəlirlərinin azalması ilə bağlıdır. Uzunmüddətli neftə əsaslanan məzənnəyə baxmayaraq, neft və qazdan gələn itkini qeyri-neft gəlirlərinin kompensasiya edəcəyini gözləmək sadəlövhlük olardı.

Bununla belə, bu mənbədən ixrac gəlirləri bir qədər artıb. Məsələn, ötən il onların sayı 3 milyard 356 milyon təşkil edib, halbuki əvvəlki il bu rəqəm 3 milyard 348 milyon olub. Bunun səbəblərindən danışan yerli ekspertlər Rusiyanın ixrac istiqamətini və Ukraynadakı müharibənin nəticələrini “günahlandırır”, xarici bazarların şaxələndirilməsinin vacibliyini vurğulayırlar.

Təsadüfi deyil ki, ölkənin baş bankirinin mülahizələrinin bütöv bir bloku beynəlxalq hesablaşma sisteminin transformasiyası ətrafında cərəyan edirdi: “Əvvəllər xarici ticarətimizdə ABŞ dolları üstünlük təşkil edirdi və hesablaşmaların təxminən 90%-ni təşkil edirdi. Bununla belə, biz hazırda beynəlxalq ödənişlərdə milli valyutalardan istifadənin artdığını, həmçinin rəqəmsal aktivlərə, o cümlədən kriptovalyutalara marağın artdığını müşahidə edirik”.

Rusiya Dövlət Dumasının üzvü Dmitri Savelyev AZƏRTAC -a bundan əvvəl milli valyutalarla ticarətdə əhəmiyyətli irəliləyişlər barədə məlumat vermişdi. O, Ticarət-İqtisadi Əməkdaşlıq üzrə Hökumətlərarası Komissiyanın iclasının yekunlarını və iki ölkə arasında iqtisadi əməkdaşlığın mövcud tendensiyalarını şərh edərək, Rusiyanın bu gün Azərbaycanın ən mühüm investorlarından və ən böyük ticarət tərəfdaşlarından biri olduğunu vurğulayıb.

“Ölkələrimiz arasında ticarət dövriyyəsi rekord həddə çatıb və bu tendensiya davam edir. Ərzaq və kənd təsərrüfatı xammalı, neft, metal və plastik məhsullarının qarşılıqlı ticarəti artır. Üstəlik, ticarət milli valyutaların dəstəyi ilə inkişaf edir və bu ilin yayına qədər qarşılıqlı hesablaşmaların təxminən dörddə üçü bu yolla həyata keçirilib”, - deyə rusiyalı deputat vurğulayıb.

İnflyasiya risklərinə qayıdaraq, iqtisadçılar artım gözləyirlər, baxmayaraq ki, BMT-nin Ərzaq və Kənd Təsərrüfatı Təşkilatının (FAO) ərzaq qiymətləri indeksi ötən ilin dekabr ayı səviyyəsi ilə müqayisədə yanvarda 1,6% azalıb. İqtisadçı ekspert Mahir Zeynalovun sözlərinə görə, qlobal ərzaq indekslərinin aşağı düşməsi bitki yağlarının, şəkərin, ətin, buğdanın, düyünün ucuzlaşması ilə bağlıdır.

Eyni zamanda, ekspert qeyd edib ki, FAO heyvan yemi üçün qarğıdalıdan istifadənin artması səbəbindən, 2024/25-ci illərdə dünya üzrə dənli bitkilərdən istifadəyə dair proqnozunu artırıb: “Ölkəmizdə təkcə buğda, un və çörəyin deyil, digər ərzaq məhsullarının da bahalaşması ilə bağlı yenidən müzakirələr gedir. Bu il yerli taxıl istehsalı daxili tələbatı ödəyə bilməyəcəyindən əlavə olaraq 1,3-1,5 milyon ton taxıl idxal edilməli olacaq”.

“Ancaq hökumət unun və çörəyin qiymətlərini tənzimləyə bilər ki, artımın qarşısını alsın. Dünyada baş verən prosesləri nəzərə alaraq, iqtisadi ekspertlər ərzaq təhlükəsizliyinin vacibliyini vurğulayırlar. İndi bu məsələ yenidən gündəmə gəlib və ümidlər kənd təsərrüfatının, o cümlədən işğaldan azad edilmiş ərazilərin dirçəldilməsinə bağlanıb”, - deyə Zeynalov izah edib.