İqlimin dəyişməməsi üçün iqlimə münasibət dəyişməlidir

Bu problem hər şeyə, o cümlədən sivilizasiyanın inkişafına təsir göstərir

Son illər təkcə ekoloqların deyil, siyasətçilərin, eləcə də dünya ictimaiyyətinin əsas diqqəti iqlim dəyişikliyi probleminə yönəlib. Ölkələrin iqlim dəyişikliyini həll etməyə çalışdığı ən böyük tədbir BMT-nin İqlim Dəyişikliyi üzrə Çərçivə Konvensiyasının Tərəflərinin illik Konfransıdır. Bu il Konfransın 29-cu sessiyasına (COP29) Azərbaycan ev sahibliyi etdi və əldə olunmuş razılaşmalar sayəsində sammit sıçrayış kimi tarixə düşdü.

Ən vacibi: iqlim maliyyəsi üçün yeni kollektiv hədəfin qəbul edilməsidir. İnkişaf etmiş ölkələr 2035-ci ilə qədər inkişaf etməkdə olan ölkələrə iqlim dəyişikliyinin təsirləri ilə mübarizə üçün ən azı 300 milyard dollar ayırmağı öhdələrinə götürüb. Yada salaq ki, əvvəlki məbləğ 100 milyard dollar idi, inkişaf etməkdə olan ölkələrdən olan bütün iştirakçılar isə yekun rəqəmlə kifayətlənməyib, daha çox gözləyirdilər.

Lakin müəyyən konsensusun əldə olunması artıq nikbinlik üçün əsasdır. Bundan başqa, yardımın məbləğinin 1,3 trilyon dollara çatdırılması planlaşdırılır. Həmçinin “Paris sazişi”nin 6-cı maddəsi ilə bağlı razılığa gəlmək, İtki və Zərərin Kompensasiyası Fondunun fəaliyyətə başlaması mümkün olub.

Ekoloq Fuad Bağırov AYNA-ya şərhində Bakıda keçirilən iqlim sammitində qarşıya qoyulan məqsəd və vəzifələrin əhəmiyyətindən danışıb: “Azərbaycan bütün əsas məsələlərdə uğur qazanmaq üçün əlindən gələni edib. Məsələn, iqlimin maliyyələşdirilməsi inkişaf etməkdə olan ölkələrə iqlim dəyişikliyi yükünü azaltmağa kömək edəcək. Avropada onlar həqiqətən ekoloji təmizliyə diqqət yetirirlər, lakin unutmaq olmaz ki, bu yaxınlarda vəziyyət fərqli idi. Məsələn, Avropanın bir çox şəhərləri təbii olaraq ətraf mühitə ciddi ziyan vuran kömürdən maksimum dərəcədə istifadə edirdi. Avropalılar təbiətə dəyən zərəri minimuma endirmək lazım olduğunu başa düşdükdə, zərərli istehsalı öz imkanları hesabına yoxsul ölkələrə köçürdülər. Təbii ki, inkişaf etməkdə olan ölkələrə neqativ iqlim dəyişikliyi ilə mübarizə apara bilmələri üçün onlara yardım göstərmək mexanizmlərini hazırlamaq lazım idi. COP29-da əldə olunan razılaşmalar onlara əhəmiyyətli dəstək verəcək”.

Mütəxəssis ABŞ-ın istixana qazlarının emissiyasına görə liderlər sırasında olan dövlət kimi ekoloji proseslərdə rolunu qeyd edib: “Bu ölkə “Kioto protokolu”na qoşulmadı və vaxtilə “Paris sazişi”nə kifayət qədər soyuqqanlı reaksiya verdi. İndi qlobal istiləşmənin olmadığını iddia edən Donald Trampın başçılıq etdiyi respublikaçılar hakimiyyətə gəlib. Bəzi alimlər də deyirlər ki, söhbət daha çox insanın ətraf mühitə mənfi təsirindən deyil, daha çox Yer kürəsinin inkişafının müəyyən mərhələsində olmağımızdan gedir. Yada salaq ki, planetin tarixi boyu istiləşmə və soyutma dövrləri olub. Beləliklə, ABŞ-ın mövqeyi və bunun digər ölkələrə necə təsir edəcəyi ilə bağlı bəzi narahatlıqlar var”.

Ekoloq Fikrət Cəfərov da AYNA-ya açıqlamasında söyləyib ki, Azərbaycan COP29-u keçirməklə çox böyük işlər görüb və qarşıya qoyulan iddialı hədəfləri müəyyənləşdirib: “COP29-da bütün bəşəriyyət üçün ən vacib məsələlər, xüsusən də iqlim dəyişikliyi kontekstində su ehtiyatlarının çatışmazlığı məsələsi qaldırıldı. Yeri gəlmişkən, bu, ən aktual problemlərdən biridir, çünki su həyat mənbəyidir. Təmiz, əlçatan su əsasən insan sağlamlığının açarıdır və kifayət qədər suvarma suyu olmadan kənd təsərrüfatının inkişafı mümkün deyil”.

“Amma problem ondadır ki, bu gün bəşəriyyət təbiətdə baş verən prosesləri idarə edə bilmir. Məsələn, Xəzəryanı ölkələr Xəzərin dayazlaşmasının qarşısını necə ala biləcək? Qlobal atmosfer hadisələri dəyişdi, Rusiyanın mərkəzi hissəsinə daha az rütubət axmağa başladı və Xəzər dənizinin səviyyəsi ilk növbədə Volqanın axınından asılıdır. Ümumiyyətlə, bütün dünyada çətin hava şəraiti müşahidə olunur: Fransada qar yağıb, Böyük Britaniyada və Türkiyədə daşqınlar baş verib. Biz elə səviyyəyə çatmışıq ki, iqlim dəyişikliyi hər şeyə, o cümlədən sivilizasiyanın inkişafına təsir göstərsin”, - deyə həmsöhbətimiz bildirib.

Onun sözlərinə görə, insanların təbiətə dağıdıcı təsirini azaltmaq üçün atmosferə atılan istixana qazlarının miqdarını azaltmaq lazımdır: “Bəs, bu gün əsas çirkləndiricilər kimlərdir? Bunlar ABŞ, Çin və s. kimi bu prosesdə zəif təmsil olunan ölkələrdir. Bu gün problem ondan ibarətdir ki, inkişaf etmiş ölkələr iqlim dəyişikliyi ilə mübarizəyə ən böyük maliyyə töhfəsini verməlidir, lakin onlar bir çox inkişaf etməkdə olan ölkələrin ümid etdiyindən daha az öhdəlik götürməyə hazırdır”.

Uyğunlaşma layihələrinə ayrılacaq 300 milyard dollarlıq yardımdan danışan Cəfərov qeyd edib ki, bu ödənişlər müvafiq mexanizm tələb edir: “Bir çox qlobal iqlim həlləri ABŞ-ın mövqeyindən və xüsusən də Trampın iqlim dəyişikliyi probleminə prezident kimi münasibətindən asılıdır. Tramp özünü iqlimə skeptik kimi sübut edib. COP29-un ən böyük nailiyyəti karbon kreditləri ilə bağlı 6-cı maddə üzrə mexanizmin yaradılmasıdır. Bu, 30 ildən artıq müddətdə ilk dəfə əldə edilmiş emissiyaların azaldılmasını stimullaşdıran çox mühüm qərardır. Bu, karbon ticarətinin şəffaflığını və səmərəliliyini əhəmiyyətli dərəcədə artıracaq. BMT-nin idarə etdiyi karbon krediti bazarının 2030-cu ilə qədər hər il 250 milyard dollara çatacağı və emissiyaların ildə 5 milyard ton CO2 azaldılmasına nail olacağı gözlənilir”.